Η ύπαρξη μιας έντονα διεγερμένης κοινωνικής κατάστασης, όπως αυτή που βιώνεται αυτή την περίοδο, συνήθως προσανατολίζει τις κινήσεις της κοινωνίας προς την επίλυσή της. Αυτό τις περισσότερες φορές επικαλύπτει μια υποκείμενη προβληματική κοινωνική πραγματικότητα, μια άσχημη χρόνια κατάσταση, όπως αυτή ενός σχολείου που σήπεται και όζει. Έτσι το χρόνιο πρόβλημα συνεχίζει να υφίσταται αθέατο από τους περισσότερους: και καθώς δεν ασχολείται κανείς με αυτό, εξακολουθεί να σαπίζει και να μυρίζει άσχημα. Όπως το ελληνικό σχολείο!
Το σχολείο είναι νεκρό. Το μεγαλύτερο μέρος των «προϊόντων» του αποκαλύπτεται ότι επιδεικνύει προβληματικές κοινωνικές συμπεριφορές, όταν δεν περιορίζεται και λειτουργεί ελεύθερα σε κοινωνικό επίπεδο. Με αφετηρία-διεγέρτη τις εικόνες των επιδόσεων των μαθητών του, αλλά και των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και των σπουδαστών της τριτοβάθμιας, σε μαζικές εξεταστικές διαδικασίες, διερευνήθηκε μια σημαντική αιτία του θανάτου του σχολείου: Η απορρόφησή του από το επικυρίαρχο, πλέον, παραεκπαιδευτικό μηχανισμό του φροντιστηρίου και η διαμόρφωση του φροσχολικού συστήματος. Αυτό, είναι που οδηγεί τους συμμετέχοντες στις εξεταστικές διαδικασίες και φυσικά σε αυτό είναι που πρέπει να αποδοθούν οι προβληματικές εικόνες που αναδύονται από τις επιδόσεις τους. Φαίνεται πως θα πρέπει η κοινωνία μας πλέον να το αποδεχθεί: Το σχολείο είναι νεκρό!
Η τρίτη φάση της απορρόφησης του σχολείου από το επικυρίαρχο φροντιστήριο και η ολοκλήρωση του φροσχολικού μετασχηματισμού του (οι δυο πρώτες αναπτύχθηκαν σε προηγούμενη αρθρογραφία στο metarithmisi.gr), έχει ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Η ολοκλήρωση της δεύτερης φάσης της διαδρομής προς το φροσχολικό σύστημα βρίσκει: (α) το σχολείο να είναι έτοιμο να παραδοθεί, (β) τους γονείς (με τη συνδρομή των μέσων μαζικής ενημέρωσης) να ομνύουν στην συνεισφορά του φροντιστηρίου στην γνώση των παιδιών τους και να ασκούν κριτική σε ένα σχολείο δέσμιο του κράτους, (γ) τους μαθητές να εμφανίζουν όλο και περισσότερο προβληματικές εικόνες στις επιδόσεις τους σε μαζικές διαδικασίες ελέγχου και να οργανώνουν την γνωστική τους πορεία «πατώντας σε δυο βάρκες», και (δ) τους παράγοντες του σχολικού συστήματος να κάνουν ότι μπορούν για επιταχύνουν την πορεία κατάρρευσης στον φαύλο κύκλο που επιβλήθηκε.
Όλα, λοιπόν, ήταν έτοιμα από την προηγούμενη φάση, την προηγούμενη περίοδο, απλά στην τελική αυτή φάση το φαινόμενο της απορρόφησης εξελίσσεται με μεγαλύτερη ταχύτητα: Οι νέες εκπαιδευτικές «μεταρρυθμίσεις», ισχυροποιούν και πάλι το εξεταστικό σύστημα και συνεχίζουν να μετατρέπουν το σχολικό σύστημα σε διαδρομή συμμετοχής σε εξετάσεις. Οι εκπαιδευτικοί αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να ανταγωνίζονται πλέον την διαδικασία που ακολουθεί το φροντιστήριο, αυτή της στοχευμένης προετοιμασίας των μαθητών για να γράψουν στις εξετάσεις και κατά συνέπεια η φροντίδα πλέον συνδέεται σταθερά με τα «κυριότερα» μαθήματα που είναι τα «χρήσιμα». Βέβαια αυτά δεν είναι άλλα από αυτά στα οποία δίνουν εξετάσεις οι Έλληνες μαθητές και οι Ελληνίδες μαθήτριες. Η εισαγωγή ειδικών δραστηριοτήτων στο σχολικό σύστημα, ανακουφίζει κατά κάποιο τρόπο την όλη κατάσταση και δίνει την ευκαιρία σε εκπαιδευτικούς και μαθητές να διευρύνουν κάποιους ορίζοντες, αλλά το πρόβλημα δεν λύνεται. Οι εξετάσεις σε κύρια μαθήματα εξακολουθούν να είναι το κύριο χαρακτηριστικό του σχολικού συστήματος και τα αποτελέσματά τους συνεχίζουν να είναι προβληματικά, αποκαλύπτοντας την πτώση. Το φροντιστήριο κυριαρχεί πλήρως και οι όροι αντιστρέφονται φανερά. Στην παρασχολική αυτή δομή φοιτά πλέον σχεδόν το σύνολο του μαθητικού δυναμικού και η προετοιμασία αρχίζει από την πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης, το δημοτικό. Οι επιδόσεις της μεγάλης μάζας (ο όρος χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την αλλοτριωμένη κατάσταση) συνεχίζουν την πτωτική τους πορεία στις εισαγωγικές εξετάσεις, ενώ ήδη έχουν εμφανιστεί και προβληματικές εικόνες σε εξετάσεις ελέγχου αντιλήψεων και λειτουργιών. Όλοι αναγνωρίζουν το πρόβλημα αλλά κανείς από τους πολιτικούς διαχειριστές δεν κάνει κάτι για να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Η εύκολες αιτιολογίες, που σχετίζονται με το λαϊκισμό που έχει ήδη αρχίσει να κυριαρχεί στην κοινωνία και στις πολιτικές προτάσεις, αποδίδουν την προβληματική κατάσταση σε άλλους παράγοντες, όπως η προέλευση των εξετάσεων ελέγχου.
Οι γονείς και όλοι οι φορείς της εκπαίδευσης προσανατολίζονται πλέον, όχι στο πώς θα ολοκληρωθούν, αλλά στο τι θα γράψουν οι μαθητές και δεν βλέπουν το πρόβλημα που πραγματικά αλλοίωνε την κατάσταση: τη αλλοτρίωση των μαθησιακών διαδρομών που υπήρχε στο πλαίσιο του σχολικού συστήματος. Τα δυο συστήματα, το παραεκπαιδευτικό του φροντιστηρίου και το σχολικό, διεμπλέκονται όλο και εντονότερα, τόσο που πολλές φορές ακούγονται (όπως έχει πολλές φορές αναφερθεί) φράσεις του τύπου «αυτό το κάνατε στο φροντιστήριο». Οι γονείς ενημερώνονται πλέον από τους εργαζόμενους στις φροντιστηριακές δομές και όχι από τους εκπαιδευτικούς του σχολικού συστήματος και δεν είναι λίγες οι φορές που δηλώνεται πως «οτιδήποτε χρήσιμο μαθαίνουν τα παιδιά το μαθαίνουν στο φροντιστήριο». Το σχολικό σύστημα υποβαθμίζεται συνεχώς και ο ρόλος σε αυτό των μέσων ενημέρωσης είναι καθοριστικός. Έχουν επιβάλλει την άποψη της κυριαρχίας του φροντιστηρίου έναντι του σχολείου και αυτό είναι συνδεδεμένο με τα οικονομικά συμφέροντα που υπάρχουν. Όσοι δάσκαλοι επιχειρούν να λειτουργήσουν σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνών στις διαδικασίες του σχολείου βρίσκονται μπροστά σε αδιέξοδα που οι ίδιοι οι γονείς, το κράτος και οι μαθητές διαμορφώνουν, αφού πλέον δεν είναι η νοητική ωρίμανση το ζητούμενο αλλά οι εισαγωγικές εξετάσεις. Εν τω μεταξύ, οι επιδόσεις του μεγαλύτερου μέρους του ελληνικού μαθητικού δυναμικού όλο και υποχωρούν και άλλος ένας άλλος φαύλος κύκλος τροφοδοτείται συνεχώς. Η κοινωνία έχει διαμορφώσει συγκεκριμένη άποψη και συνεχίζει να την υπηρετεί και να οδηγεί τα νέα μέλη της στο διάδρομο στην άλλη άκρη του οποίου ελλοχεύουν η αστρολογία, η συνωμοσιολογία και κάθε έκφραση υποταγής σε άκριτες επιβαλλόμενες απόψεις, χωρίς έλεγχο και κριτική, αφού ο κομφορμισμός έχει μετατρέψει τα άτομα σε ευνουχισμένες δομές με αγελαίες συμπεριφορές.
Στο πλαίσιο λαϊκίστικων συμπεριφορών, το ίδιο το σχολείο αυτοκαταργείται, καθώς οι υπεύθυνοι εισάγουν την πρόσθετη διδακτική στήριξη και την ενισχυτική διδασκαλία, σε μια προσπάθεια να αναχαιτίσουν την έτσι και αλλιώς εμφανή πλέον κατάσταση πτώσης του σχολικού συστήματος. Αντί να αναταχθεί η κατάσταση – κάτι μάλλον πολύ δύσκολο, σχεδόν αδύνατο, σε αυτή την τρίτη φάση – του προβληματικού συστήματος, επιχειρείται η μεταφορά της λογικής του φροντιστηρίου μέσα στην ίδια τη λειτουργία του σχολείου. Δημιουργείται ένας μηχανισμός όμοιος με αυτόν που υπάρχει έξω από το σχολείο, μέσα σε αυτό και διαμορφώνεται μια κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας το μαθητικό δυναμικό του σχολείου οδηγείται να «μαθαίνει» μέσα στο ίδιο το σχολείο «πατώντας σε δυο βάρκες», μιας του σχολικού χρόνου και μιας του χρόνου της πρόσθετης στήριξης ή της (λεγόμενης) ενισχυτικής διδασκαλίας. Βέβαια η λαϊκίστικη και αλόγιστη αυτή πράξη προσέφερε χρήματα στο εκπαιδευτικό προσωπικό που συμμετείχε, με κονδύλια από την ΕΕ. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι οι ίδιοι οι υπεύθυνοι για τη διαχείριση του σχολικού συστήματος εισήγαγαν στο σύστημα αυτόν ακριβώς τον μηχανισμό ο οποίος ετοιμαζόταν να το απορροφήσει, για να σχηματιστεί το φροσχολικό σύστημα, διευκολύνοντας αυτήν την απορρόφηση. Το τραγικό στοιχείο: δημιουργείται ένα εσωτερικό φροντιστήριο στο σχολείο για να βοηθήσει τους μαθητές που το ίδιο το σχολείο δεν μπορεί να βοηθήσει να μάθουν, στοιχείο που δείχνει τον πλήρη ευτελισμό του σχολικού συστήματος .
Εννοείται βέβαια ότι η προσπάθεια αυτή ήταν προδιαγεγραμμένο ότι θα αποτύγχανε και θα εκφυλιζόταν, αφού το ιδιωτικό φροντιστήριο, που ήδη υπάρχει, με την εμπειρία του τα καταφέρνει καλύτερα και είναι κοινωνικά αποδεκτό. Το παράδειγμα, αμέσως το ακολουθούν και άλλοι φορείς, όπως σύλλογοι, εκκλησία κλπ., και οργανώνουν ενισχυτικά μαθήματα για τα μέλη και τους φίλους τους, προσκαλώντας συνήθως εκπαιδευτικούς να προσφέρουν αμισθί τις υπηρεσίες τους, γεγονός που δημιουργεί κοινωνικές αντιπαλότητες, αφού το επίσημο φροντιστηριακό σύστημα υπόκειται σε φορολογίες και άλλα λειτουργικά έξοδα, σε αντίθεση με τα νεοδιαμορφωμένα φροντιστηριακά μορφώματα.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες της Ελλάδας σε μαζική κλίμακα έχουν παραδοθεί, η όποια προσπάθειά τους έχει υποχωρήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό και αυτό φαίνεται από το ότι δεν μπορούν να αποδώσουν ούτε σε αυτό που «υπάρχει στο σχολικό τους βιβλίο», δείχνοντας ότι μεγάλο μέρος τους δεν το έχει ανοίξει. Λογικό, θα υποστηρίξει κάποιος, αφού το μεγαλύτερο μέρος τους προετοιμάζεται από τις σημειώσεις του φροντιστηρίου για τις οποίες οι γονείς «πληρώνουν» και οι οποίες παρουσιάζουν αυτό που πρέπει να μάθουν με επιγραμματικό και σύντομο τρόπο. Οι μελέτες των επιδόσεων των μαθητών – κάποια στοιχεία από τις οποίες παρουσιάστηκαν στο metarithmisi.gr – αποτυπώνουν αυτή την εικόνα. Η αλλοτριωμένη κατάσταση, αυτή της απορρόφησης του σχολικού συστήματος από το φροντιστήριο και της διαμόρφωσης του φροσχολικού συστήματος, λειτουργεί και επιβάλλει στο ελληνικό μαθητικό δυναμικό τους δικούς του όρους, ανοίγοντας τον δρόμο για κοινωνικά υποκείμενα που θα λειτουργούν μέσα σε αντίστοιχα πλαίσια.
Μέχρι την προηγούμενη φάση το σχολικό σύστημα λειτουργούσε, υποβαθμισμένο από το κράτος και την κοινωνία, αυτόνομα και ξεχωριστά από το υποδόριο εκπαιδευτικό μηχανισμό του φροντιστηρίου, ο οποίος δεν είναι πλέον «υποδόριος», αλλά, εμφανώς και με την πλήρη υποστήριξη κράτους και κοινωνίας, κυρίαρχος. Το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών θα επέλεγε μόνο σε αυτόν να φοιτά και όχι στο σχολικό σύστημα, στο οποίο φοιτά επειδή του παρέχει το πιστοποιητικό φοίτησης στην εκπαιδευτική βαθμίδα. Η εγκατάλειψη των σχολικών αιθουσών κατά το τελευταίο τρίμηνο «για να διαβάσουν» και η παρακολούθηση μόνο του φροντιστηρίου, από τους μαθητές είναι ενδεικτικό αυτής της κατάστασης. Ανάλογα μπορεί κάποιος να συνδέσει και το (ενδημικό) φαινόμενο των καταλήψεων στα σχολεία και τις συμπεριφορές των μαθητριών και μαθητών κατά τη διάρκειά τους.
Οι καθηγητές, από τη μεριά τους, αλλάζουν και προσαρμόζουν το μάθημά τους στον τρόπο που τα φροντιστήρια χρησιμοποιούν αφού από τη μια μεριά αυτό τους βολεύει επειδή δεν θα υπάρχουν «μπερδέματα» και έτσι γλυτώνουν από την γκρίνια μαθητών και γονέων και από την άλλη υπηρετούν αυτό που το σύστημα του κράτους απαιτεί από αυτούς να κάνουν: να ετοιμάσουν τους μαθητές για τις εισαγωγικές εξετάσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τους γονείς και την υπόλοιπη κοινωνία.
Μια τέτοια διαδικασία, που υποστηρίζεται πλέον από όλους τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση εκπαίδευση, οδηγεί στην κυριαρχία της δηλωτικής γνώσης έναντι της λειτουργικής και στην αποδοχή έτοιμων λύσεων ή, σε ένα πιο δύσκολο επίπεδο διαδικασίας εύρεσης, στην ενεργοποίηση ενός μηχανισμού μηχανικής θύμησης. Είναι ανοικτός ο δρόμος για την αποδοχή τσιτάτων και δηλώσεων χωρίς μελέτη, αφιέρωση χρόνου και ουσιαστική μάθηση, επομένως γρήγορη και επιφανειακή πρόσληψη της όποιας πληροφορίας χωρίς καμία επεξεργασία. Το νεκρό σχολείο έχει ήδη αρχίσει να μολύνει την κοινωνία: Θα μπορούσε να αναρωτιέται κανείς για την μολυσματική επίδραση του νεκρού σχολείου σε επίπεδο κοινωνίας που αποκαλύπτεται, όπως δείχνουν σχετικές μελέτες, για παράδειγμα, το 58% των νέων 18 έως 24 ετών να πιστεύουν στα ζώδια. Η πίστη στα ζώδια και στην αστρολογία μπορεί να δείξει την άκριτη αποδοχή μιας πληροφορίας η οποία δεν ελέγχεται από κανέναν πριν γίνει αποδεκτή και αυτό πρέπει να συνδυαστεί με την κατάσταση ενός σχολείου νεκρού, που υπάρχει πλέον μόνο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου φροσχολικού συστήματος.
Επιμύθιο
Τα φαινόμενα είναι αυτά που μας διεγείρουν και μας οδηγούν στην παρατήρηση των στοιχείων που τα συγκροτούν, στη μέτρησή τους και στην διερεύνηση των μεταξύ τους σχέσεων. Δυο ήταν τα στοιχεία που αποτέλεσαν το διεγέρτη συλλογισμών που παρουσιάστηκαν σε σειρά άρθρων στο metarithmisi.gr: Οι επιδόσεις των μαθητών του ελληνικού σχολείου σε μαζικές διαδικασίες ελέγχου – PISA, Πανελλήνιες – και το επαναλαμβανόμενο μοτίβο των κατανομών διαχρονικά, όπως αποτυπώθηκε από την παρακολούθηση του φαινομένου. Η παρατήρηση της κατάστασης – με συνεχή διερεύνηση του φαινομένου – της επαναλαμβανόμενης πτωτικής πορείας των επιδόσεων του μαθητικού δυναμικού της Ελλάδας, οδήγησε σε συλλογισμούς που σχετίζονται με στοιχεία που είναι κυρίαρχα στη μαθησιακή διαδικασία που συντελείται στο εκπαιδευτικό σύστημα. Επειδή είναι φανερό πως δεν θα μπορούσαν να αποδοθούν οι εικόνες που καταγράφονται στη νοητική κατάσταση των ίδιων των μαθητών, έπρεπε να διερευνηθούν παράγοντες που επηρεάζουν την εκπαιδευτική διαδικασία και επιβάλλουν στο μαθητικό δυναμικό έναν τρόπο σκέψης και μια συγκεκριμένη λειτουργία.
Εντοπίστηκε μια ιδιαίτερα ισχυρή σχέση του συμβατικού σχολικού συστήματος, αυτού του ιδεολογικού μηχανισμού του κράτους, με τον υποδόριο παρασχολικό μηχανισμό του φροντιστηρίου. Παρακολουθήθηκε η πορεία των δυο αυτών μηχανισμών ως προς τις επιδράσεις τους στην μαθησιακή πορεία του ελληνικού μαθητικού δυναμικού και διαπιστώθηκε η ολοένα διευρυνόμενη επίδραση το μηχανισμού του φροντιστηρίου, και στους μαθητές και στην κοινωνία, σε σχέση με την επίδραση του σχολικού μηχανισμού. Η πορεία αυτή αφού πέρασε από τις φάσεις της υποστήριξης και του ανταγωνισμού ολοκληρώθηκε με την πλήρη απορρόφηση του σχολικού συστήματος από τον φροντιστηριακό μηχανισμό για να δημιουργηθεί τελικά ένα νέο «φροσχολικό σύστημα», που θα μπορούσε να συσχετιστεί με τον θάνατο του ελληνικού σχολείου. Το ελληνικό μαθητικό δυναμικό, όλο και περισσότερο συμμετέχει σε μια μαθησιακή πορεία που πατάει σε «δύο βάρκες», με διαφορετικές μαθησιακές προτάσεις που οδηγούν σε μια μαθησιακή σχιζοφρένεια, στοιχείο που μπορεί να αιτιολογήσει την εικόνα των επιδόσεων των μαθητών που παρατηρείται από τις έρευνες. Με την τελική φάση της διεμπλοκής να βρίσκει και τα δυο συστήματα να παρασύρονται σε έναν φαύλο κύκλο πτώσης που τελικά οδηγεί σε ένα σχολείο νεκρό, αλλά και ένα σε ένα υποβαθμισμένο φροσχολικό σύστημα, χωρίς σωτηρία. Η κατάσταση δεν μπορεί πλέον να αναταχθεί και τα φαινόμενα εμφανίζονται δυσοίωνα και σε επίπεδο κοινωνίας.
Το φαινόμενο των καταλήψεων ως παράδειγμα
Όπως και στο επίπεδο του φροσχολικού συστήματος έτσι και σε επίπεδο κοινωνίας εμφανίζονται δυο υποπληθυσμοί ατόμων, ένας χαμηλών επιδόσεων και ένας λίγο υψηλότερων, με τον υποπληθυσμό των χαμηλών επιδόσεων να διευρύνεται όλο και περισσότερο. Τα φαινόμενα προβληματικής λειτουργίας της κοινωνίας, όπως η διευρυνόμενη πίστη σε αστρολογία, ζώδια, σε θεωρίες συνωμοσίας κλπ., μαρτυρούν την μεταφορά της πτωτικής κατάστασης του φροσχολικού συστήματος στο πλαίσιο της κοινωνίας. Οι συλλογισμοί που αναπτύχθηκαν, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι, μπορεί να χρησιμοποιηθούν και ως πλαίσιο για την προσέγγιση των σχολικών και των κοινωνικών γεγονότων που εκδηλώνονται την περίοδο αυτή. Ως παράδειγμα, το πλαίσιο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την θεώρηση των φαινομένων των τελευταίων ημερών και ειδικά των φαινομένων των καταλήψεων στις σχολικές μονάδες. Οι καταλήψεις θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτές ως κοινωνική παθογένεια που εδράζεται-δημιουργείται από ένα νεκρό σχολείο που σήπεται και όζει. Στοιχείο που δείχνει ότι, παρά τις προσεγγίσεις που επιχειρούνται από τους διάφορους ευαίσθητους αναλυτές, δεν μπορεί να λυθεί παρά μόνο με το κλείσιμο αυτού του νεκρού σημερινού σχολείου και την διαμόρφωση ενός νέου σχολικού – πλέον – συστήματος.
Σημείωση υστερόγραφου: Ο θάνατος του Ελληνικού σχολείου παρουσιάστηκε χωρίς να ληφθούν υπόψη σημαντικά στοιχεία που σχετίζονται με αυτό, όπως αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, διδακτικά βιβλία, επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών, τρόποι διδασκαλίας, συγγραφή εργασιών κ.ά. Αυτό όμως θα επιβάρυνε πάρα πολύ το τελικό κείμενο και έτσι παραλήφθηκε. Έτσι και αλλιώς η εικόνα του νεκρού σχολείου είναι τόσο εμφανής, ειδικά μέσα από τις συνέπειες αυτού του θανάτου στην κοινωνία που σε αυτή τη σειρά των άρθρων μπορούν να μην αναφερθούν.