Τον Ιούλιο του 1870, στον κήπο του σπιτιού του στο Γκέρνσυ, ο εξόριστος Βικτόρ Ουγκώ φύτεψε ένα δέντρο: τη δρυ των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Δύο χρόνια αργότερα (1872), με επιστολή του προς τα μέλη του Συνεδρίου της Ειρήνης του Λουγκάνο, έγραφε με πάθος: «Θα αποκτήσουμε τις σπουδαίες Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, οι οποίες θα αποτελέσουν την κορωνίδα του Παλαιού Κόσμου με τον ίδιο τρόπο που οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι το επιστέγασμα του Νέου Κόσμου». Ήταν η εποχή της ρομαντικής φαντασίας και των ρομαντικών ποιητών αλλά, για πρώτη φορά, η Ενωμένη Ευρώπη έμοιαζε να είναι κάτι παραπάνω από μια ουτοπία. Ο 19ος αιώνας, η εποχή των εθνών-κρατών, της οικονοικής ανάπτυξης, της βιομηχανικής επανάστασης και της επιστήμης, έβαζε ήδη τα θεμέλια για μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, που ωρίμαζε αργά αλλά σταθερά μέσα στις συνειδήσεις των πολιτών. Χρειάστηκαν, ωστόσο, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι στον 20ό αιώνα, το Ολοκαύτωμα, ο «Ψυχρός Πόλεμος» καθώς και το σχέδιο μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς, για να ανθίσει, στα μεταπολεμικά χρόνια, το δέντρο της Ενωμένης Ευρώπης.
Η Γηραιά Ήπειρος, είτε ως «Ευρώπη των πατρίδων», όπως την ήθελε ο Ντε Γκωλ, είτε ως «Ευρώπη των λαών και των εργαζομένων», όπως την ήθελε αργότερα η αντιδογματική Αριστερά, έμοιαζε να είναι η μόνη λύση για μια υπερεθνική ομοσπονδία, στην καρδιά του ελεύθερου μεταπολεμικού δυτικού κόσμου. Στις δεκαετίες που πέρασαν, η Ευρώπη κέρδισε το στοίχημα της διεύρυνσης αλλά όχι το στοίχημα της πολιτικής ενοποίησης. Επιπλέον, οι δύσκολες διαδικασίες οικονομικής σύγκλισης καθώς και ο «κοινοτικός αναλφαβητισμός»[1]έκαναν τους πολίτες των κρατών-μελών να ταυτίζουν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς με την αυστηρή εφαρμογή μιας γενικευμένης λιτότητας και όχι με τις παράλληλες δράσεις αλληλεγγύης, προστασίας και ασφάλειας που παρέχει η ΕΕ. Σήμερα, ο ευρωσκεπτικισμός, η άνοδος των λαϊκισμών, η επιστροφή της ακροδεξιάς και των αυταρχικών κυβερνήσεων συνθέτουν ένα ανησυχητικό και απειλητικό μείγμα. Η Ευρώπη μοιάζει με την Ωραία Κοιμωμένη, που περιμένει κάποιον για να τη σώσει από την κατάρα του «μεγάλου ύπνου».
Εξηγώντας το όραμα του για «Ευρωπαϊκή Αναγέννηση», ο Εμανουέλ Μακρόν έκανε πρόσφατα λόγο για μια «Ευρώπη που θα προστατεύει αποτελεσματικότερα τους πολίτες και τα συμφέροντά της έναντι του έντονου ανταγωνισμού άλλων δυνάμεων στο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης». Ζήτησε μάλιστα να γίνει «Διάσκεψη για την Ευρώπη», όπου θα εκεί επανεξεταστούν και οι υφιστάμενες συνθήκες της Ε.Ε. Ανάμεσα στις προτάσεις του, «ξεχωρίζουν εκείνες για την καθιέρωση κατώτατου ευρωπαϊκού μισθού, προσαρμοσμένου ανά χώρα, τη δημιουργία Τράπεζας Κλίματος, την αναθεώρηση της Συνθήκης Σένγκεν, τη θέσπιση κοινής αστυνομίας συνόρων και υπηρεσίας ασύλου. Εισηγείται, επίσης, τη δημιουργία ευρωπαϊκής υπηρεσίας για την προστασία των δημοκρατιών από τις κακόβουλες παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων σε εκλογικές διαδικασίες και την απαγόρευση της χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων από τρίτες χώρες. Τέλος, προτείνει να απαγορευθεί η εγκατάσταση ξένων εταιρειών που απειλούν στρατηγικά συμφέροντα της Ευρώπης και να υιοθετηθεί μια πολιτική ευρωπαϊκής προτίμησης, κατ’ αναλογία με τις πολιτικές που ακολουθούν ΗΠΑ και Κίνα».[2]
Αναμφισβήτητα, το πρόγραμμα του Μακρόν κάνει ένα τολμηρό βήμα, προς το μέλλον. Δεν προϋποθέτει πλέον μόνο την «ευρωπαϊκή ενοποίηση» αλλά διεκδικεί μια νέα «ευρωπαϊκή κυριαρχία»: «πιο μεγάλη και ισχυρή, πλήρη και πραγματική, η οποία ακριβώς, με το μέγεθος και την ισχύ της, θα αποτελέσει την ομπρέλα προστασίας των πολιτών απέναντι στις σημερινές προκλήσεις».[3]Από τον κοινό ευρωπαϊκό στρατό μέχρι τον ήπιο προστατευτισμό και από την «επιστροφή στην εργασία» (back to work) μέχρι τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα,[4] η Ευρώπη πρέπει να επαναδιατυπώσει τις παλαιές αξίες της στο σύγχρονο κόσμο. Μπορεί άραγε να ξυπνήσει η Ωραία Κοιμωμένη; Μπορεί να σταματήσει να ζει περιτριγυρισμένη από τους υπνοβάτες του εθνικισμού και του ρατσισμού; Οι κοινοί φόβοι και οι κοινές ελπίδες δείχνουν πάντως πως, έστω και με αργό έστω και αντιφατικό τρόπο, μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα ευρωπαϊκή «δημόσια σφαίρα», που να μην πλέον είναι το άθροισμα των εθνικών κομμάτων και πολιτικών.
Το πρώτο γραμματόσημο με τη δρυ της Ενωμένης Ευρώπης τυπώθηκε το 1972.[5] Είχαν περάσει κιόλας εκατό χρόνια από τότε που φύτεψε ο Ουγκώ το δέντρο στον κήπο του. Η «αργή Ευρώπη» τίμησε το μεγάλο συγγραφέα με αρκετή καθυστέρηση. Σε κάθε ευρωεκλογές, ωστόσο, οι ευρωπαίοι πολίτες αποφασίζουν αν θα αντέξει εκείνο το δέντρο του Ουγκώ. Ένας άλλος συγγραφέας, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, έγραφε πάντως, το 1901, μια ιστορία για το τι παθαίνουν όσοι άστοχα και βιαστικά κόβουν το Μεγάλο Δέντρο:
Μετά πολλά έτη, όταν ξενιτευμένος από μακρού επέστρεψα εις το χωρίον μου, κι επεσκέφθην τα τοπία εκείνα, τα προσκυνητάρια των παιδικών αναμνήσεων, δεν εύρον πλέον ουδέ τον τόπον ένθα ήτο ποτε η Δρυς η Βασιλική, το πάγκαλον και μεγαλοπρεπές δένδρον, η νύμφη η ανάσσουσα των δρυμώνων. Μία γραία με την ρόκαν της, με δύο προβατίνας τας οποίας έβοσκεν εντός αγρού πλησίον, ευρίσκετο εκεί, καθημένη έξωθεν της μικράς καλύβης της. Όταν την ηρώτησα τι είχε γίνει το «Μεγάλο Δέντρο», το οποίον ήτον ένα καιρόν εκεί, μοι απήντησεν:
— Ο σχωρεμένος ο Βαργένης το έκοψε… μα κι εκείνος δεν είχε κάμει νισάφι με το τσεκούρι του· όλο θεόρατα δέντρα, τόσα σημαδιακά πράματα… Σαν το ΄κοψε κι ύστερα, δεν είδε χαΐρι και προκοπή. Αρρώστησε, και σε λίγες μέρες πέθανε… Το Μεγάλο Δέντρο ήτον στοιχειωμένο.[6]
[1]http://metarithmisi.liberal.gr/post/%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CF%83-%CE%B1%CF%80%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF/%CE%AD%CE%BD%CE%B1-%CF%83%CE%B5%CE%BD%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE%BF-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84/
[2] http://www.kathimerini.gr/1013044/article/epikairothta/kosmos/eyrwpaikh-anagennhsh-oramatizetai-o-makron
[3] https://www.athensvoice.gr/politics/445240_emmanoyel-makron-i-eyropi-mprosta-ohi-stoys-ypnovates-eyroskeptikistes
[4] https://www.socialistsanddemocrats.eu/
[5] https://colnect.com/en/stamps/stamp/6165-United_Europe_Oak_Hautville-Victor_Hugos_Exile_in_Guernsey-Guernsey