Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ελλάδα της κρίσης, στο επίπεδο των ιδεών και των νοοτροπιών. Ο «κοινός νους» όλο και περισσότερο αναπαράγει εκφράσεις και πεποιθήσεις που παραπέμπουν σε μια ατμόσφαιρα πολέμου. Εμφύλιου πολέμου. Παράλληλα, ένα τοξικό νέφος μίσους και μισαλλοδοξίας ισοπεδώνει κάθε απόπειρα ψύχραιμης συζήτησης. Το ζούμε όλοι, το βιώνουμε καθημερινά. Επιφανείς μελετητές της ελληνικής ιστορίας, με βαθιά γνώση των ιστορικών διαδρομών της, όπως ο Γ. Β. Δερτιλής, προειδοποιούν ότι οδεύουμε προς τον τέταρτο εμφύλιο στα χρονικά της ελληνικής νεωτερικότητας και αναρωτιούνται δραματικά: Ποιο μίσος θα σας ξεσκίσει στον εμφύλιο πόλεμο που ετοιμάζετε πάλι, πανηγυρίζοντας;[1]

.

Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται μια απόπειρα εξήγησης για την επικράτηση αυτού του απεχθούς ιδεολογικού διπόλου ρητορικής του μίσους και εμφυλιοπολεμικού λόγου.

.

Ο εμφυλιοπολεμικός λόγος

.

Σε πρόσφατη συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο Πρόεδρός του τόνισε με έμφαση ότι η ενότητα του κόμματος είναι πολύ σημαντική, γιατί «βρισκόμαστε σε πόλεμο»[2], όπως είπε χαρακτηριστικά.

.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Αλέξης Τσίπρας σε δημόσιες παρεμβάσεις του χρησιμοποιεί την έννοια του πολέμου για να περιγράψει την πολιτική αντιπαράθεση. Είχε προσφύγει σε αυτή την έκφραση τον Μάιο του 2012, όταν απευθυνόμενος στους Ευρωπαίους ηγέτες είχε υποστηρίξει ότι «βρισκόμαστε σε μία κατάσταση παρόμοια με αυτήν του Ψυχρού Πολέμου, όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Και οι δύο πλευρές είχαν πυρηνικά τα οποία απειλούσαν να ενεργοποιήσουν»[3].

.

Ακόμα παλαιότερα, όταν το κόμμα του κατέγραφε εκλογική επιρροή 4,60%, τον Δεκέμβριο του 2010, υποστήριζε στη Βουλή ότι «βρισκόμαστε σε πόλεμο, όπως και όλοι οι εργαζόμενοι, και όταν δίνουμε μάχες δεν μπορεί να δίνουμε την εικόνα ότι χαριεντιζόμαστε και ανταλλάζουμε απόψεις»[4].

.

Αυτή η επίμονη επίκληση της έννοιας του πολέμου είναι φυσιολογικό να παρατηρείται και στον δημόσιο λόγο πολλών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ. Ενδεικτικά, ο Νίκος Βούτσης, εγκαλώντας πρόσφατα τον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Πέτρο Τατσόπουλο για τις απόψεις του, υποστήριξε ότι «παραβλέπει πλήρως λοιπόν ο Πέτρος ότι βρισκόμαστε σ’ αυτόν τον πόλεμο που σας είπα», για να προσθέσει: «ακριβώς επειδή βρισκόμαστε σε πόλεμο, χρειάζεται η ελάχιστη ή και κάτι περισσότερο από την ελάχιστη συνοχή και αλληλεγγύη»[5].

.

Η εξουσία κατακτάται στον δρόμο

.

Η παραπάνω αντίληψη συνδυάζεται και με μια ακόμα βασική επιλογή του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που είναι να διακηρύσσει ότι η κατάκτηση της εξουσίας θα γίνει πρωτίστως στους δρόμους, «από τα κάτω» και όχι με τις διαδικασίες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, τις εκλογές. Το διατύπωσε με εξαιρετική καθαρότητα ο γραμματέας της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ, Δημήτρης Βίτσας, λέγοντας ότι «στο δρόμο θα δοθεί η κύρια μάχη αντίστασης του ελληνικού λαού»[6], ερμηνεύοντας τα όσα είχε πει ο Αλέξης Τσίπρας όταν αναφερόμενος στην αυριανή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είπε ότι «ο λαός θα βρίσκεται στο δρόμο διεκδικώντας την εξουσία, προς όφελος των δυνάμεων της εργασίας, για έναν κοινωνικό μετασχηματισμό»[7]. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η «κινηματική» αντίληψη, με τον λαό στους δρόμους ακόμα και εάν έχει κατακτηθεί η εξουσία, αναπόφευκτα οδηγεί στην αναζήτηση εσωτερικών εχθρών που πρέπει να εξοντωθούν[8].

.

Παράλληλα, τον τελευταίο καιρό πυκνώνουν οι αναφορές στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ στην εποχή του Εμφύλιου πολέμου. Εφόσον βρισκόμαστε σε πόλεμο, όσοι διαφωνούν μαζί μας είναι εχθροί, δηλαδή «γερμανοτσολιάδες», «Τσολάκογλου», προδότες, ανθέλληνες, συνεργάτες των κατακτητών. Εύχονται «καλή αντάμωση στα γουναράδικα»[9], παραφράζοντας τον Άρη Βελουχιώτη, ενώ οι νεκροί «τους» δεν έχουν την ίδια σημασία με τους «δικούς μας» νεκρούς. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε η Αυγή«τώρα κραυγάζουν τον ιδιοτελή “πατριωτισμό” τους. Είναι το τελευταίο μακιγιάζ κάθε μαυραγορίτη. Αυτή τη φορά θα χάσουν»[10].

.

Ακριβώς στα πλαίσια αυτής της αντίληψης προκρίνεται η προσδοκία της εξ εφόδου κατάληψης της εξουσίας. Οι δηλώσεις στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ είναι χαρακτηριστικές. Προανήγγειλαν τον «θερμό Σεπτέμβρη» του 2013 με τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις στη διάρκεια της ΔΕΘ. Όταν διαψεύστηκαν, επένδυσαν στις απεργιακές κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών. Όταν και αυτό εξανεμίστηκε, πλειοδότησαν στις κινητοποιήσεις των διοικητικών υπαλλήλων σε κάποια πανεπιστήμια, στη λογική του «όλα ή τίποτα». Παρά τις προσδοκίες τους, τα θερινά ανάκτορα δεν έπεσαν.

.

Ο μαρξισμός-λενινισμός

.

Για όποιον ασχολείται, έστω και επιφανειακά, με την ιστορία των ιδεών, δεν είναι δύσκολο να διαγνώσει την ιδεολογική μήτρα αυτής της ρητορείας. Πρόκειται για τον μαρξισμό-λενινισμό και μάλιστα στη σταλινική του κωδικοποίηση[11]. Οι διαδικασίες της κοινοβουλευτικής, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας θεωρούνται, σε αυτό το σύστημα ιδεών, «κοινοβουλευτικός κρετινισμός»[12]. Η κατάληψη της εξουσίας θα γίνει από τις «μάζες», από τα κάτω, από τους δρόμους. Και φυσικά, όχι αυταπάτες. Δεν θα γίνει ειρηνικά. Θα γίνει βίαια, με εμφύλιο πόλεμο[13]. Όπως άλλωστε υποστηρίζουν κάποιοι, αυτό που προσδοκούν είναι «γενική απεργία διαρκείας με οργάνωση από τα κάτω, πολιτική ανυπακοή, αποκέντρωση, ενεργειακή και διατροφική αυτονομία, δίκτυα ανταλλαγών και αλληλεγγύης, οργάνωση δομών εξουσίας του λαού σε λαϊκές συνελεύσεις χωριών/γειτονιάς…»[14]. Πρόκειται για την αναβίωση αμεσοδημοκρατικών φαντασιώσεων έτσι όπως τις είδαμε στο «κίνημα των αγανακτισμένων» το καλοκαίρι του 2011[15].

.

Στο σημείο αυτό είναι αναγκαία μια κρίσιμη παρατήρηση: Ακριβώς την ίδια ορολογία για εμφύλιο πόλεμο χρησιμοποιεί και ο δολοφόνος της 17 Νοέμβρη Χριστόδουλος Ξηρός στο πρόσφατο διάγγελμα του, όπου υποστηρίζει ότι «δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια να διαφωνούμε. Έχουμε πόλεμο. Και στον πόλεμο δεν κάνεις ψιλή κουβέντα. Δίνεις μάχες… Είναι η ώρα της μάχης. Ο εχθρός είναι απέναντι και εκεί πρέπει να στραφούμε όλοι»[16]. Η ομοιότητα της ορολογίας ανάμεσα στον αριστερό ριζοσπαστισμό και τον πολιτικό εξτρεμισμό της 17 Νοέμβρη είναι πασιφανής. Την ίδια εμφυλιοπολεμική ορολογία μπορεί εύκολο να ανιχνεύσει κανείς στη ρητορική της Χρυσής Αυγής, αλλά και πολλών λαϊκιστικών μέσων ενημέρωσης όπως θα δούμε στη συνέχεια. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Γιώργος Παγουλάτος «το παραλήρημα του Ξηρού αποδεικνύει τη λεπτή γραμμή της παχιάς αγραμματοσύνης που συνδέει τους κουμπουροφόρους της άκρας αριστεράς με τα νεοναζίδια της ΧΑ: λένε ακριβώς τις ίδιες «ανυπότακτες» μπούρδες, τις οποίες μάλιστα αλιεύουν αυτούσιες από τις «αναλύσεις» των κίτρινων ΜΜΕ»[17].

.

Ένας από τους σημαντικότερους διανοουμένους της Αριστεράς, ο Δημήτρης Ραυτόπουλος περιγράφει με ενάργεια το φαινόμενο: «Η σταλινική Γ΄ Διεθνής θέλησε την επανάσταση ως γενικευμένο εμφύλιο πόλεμο. Στρατιωτικοποίησε, λοιπόν, τα κινήματα, επέβαλε την υποταγή στην κομματική εξουσία, την εγκεφαλική ισοπέδωση και τον εγκιβωτισμό των συνειδήσεων. Τα “μέσα” δεν παραμέρισαν απλώς τον σκοπό, αλλά τον υποκατέστησαν. Δεν υπάρχει πια σκοπός, αυτός επαναπατρίστηκε στην ουτοπία… Ο Εμφύλιος είναι η σπορά και η φύτρα των δεκαετιών παρακμής, όχι μόνο πολιτικής βέβαια: γενικευμένη ανομία, θεσμική – εξωθεσμική βία, κιβδηλεία, ψέμα, αρπακτικότητα, έξαρση του αντικοινωνικού εγωισμού… Βλέπω στον Εμφύλιο γενικά τον θρίαμβο του θανάτου, την άρνηση του πολιτισμού με την αποχαλίνωση των ενστίκτων της καταστροφής και της κακουργίας…Υπάρχουν θέματα που η Αριστερά αρνείται να συζητήσει. Και κατασκευάζει εχθρούς σε όσους λένε κάτι άλλο»[18].

.

Για να είμαστε ακριβείς, αυτή η εμφυλιοπολεμική βουλγκάτα δεν συνιστά ελληνική πρωτοτυπία. Συναντάται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και όχι μόνο. Με μια κρίσιμη διαφορά. Εκεί, είναι απολύτως περιθωριακή και ανύπαρκτη εκλογικά. Εμφιλοχωρεί σε ασήμαντα γκρουπούσκουλα και σε εκκεντρικούς διανοουμένους[19]. Αυτό συνέβαινε και στην Ελλάδα πριν από την κρίση. Αντίθετα στην Ελλάδα της κρίσης τείνει να αποκτήσει πλειοψηφικά χαρακτηριστικά. Πώς εξηγείται αυτή η μετάλλαξη;

.

Λαϊκισμός και ρητορική του μίσους

.

Παράλληλα και ταυτόχρονα με τον εμφυλιοπολεμικό λόγο στην Ελλάδα της κρίσης εκτράφηκε η ρητορική του μίσους. Ένα μίσος α-πολιτικό και αντιπολιτικό. Απόρροια, ως σκωληκοειδής απόφυση, του ακραίου αριστεροδέξιου λαϊκισμού[20]. Ο αντιμνημονιακός λαϊκισμός, περιθωριακό φαινόμενο έως τις αρχές του 2011, υιοθετήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία υπό την ηγεσία του Αντώνη Σαμαρά[21], και διέβρωσε ιδεολογικά την ελληνική κοινωνία, που τον υιοθέτησε στην πλειονότητά της, επιλέγοντας να αποδράσει φαντασιακά από τη σκληρή πραγματικότητα.

.

Παρά τη στροφή της ηγεσίας της Νέας Δημοκρατίας 1,5 χρόνο μετά, τα απόνερα παρέμειναν. Ένας ανεξέλεγκτος λαϊκισμός σάρωσε τη ραχοκοκαλιά του συστήματος αξιών της συντηρητικής παράταξης, παράγοντας απύθμενο μίσος. Παράλληλα, η πλειονότητα των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, ιδεολογικά εθισμένη στον λαϊκισμό, προσχώρησε μαζικά και ενθουσιωδώς στο νέο πνεύμα των καιρών.

.

Έτσι ήταν αναπόφευκτο ο λόγος του μίσους να εισχωρήσει περισσότερο στη μέση τάξη της χώρας. Στην τάξη που στις δυτικές δημοκρατίες είναι ο στυλοβάτης της κοινωνίας. Βρήκε εκεί εύφορο έδαφος δεδομένου ότι μεγάλο τμήμα της λειτουργούσε, και λειτουργεί, σε καθεστώς κρατικού προστατευτισμού, με ρυθμίσεις και διευθετήσεις που απέφεραν άκοπες και εγγυημένες προσόδους. Είναι τραγικό, αλλά ένα μεγάλο μέρος της μέσης τάξης στην Ελλάδα της κρίσης έχει στραφεί στον λαϊκισμό και τον πολιτικό εξτρεμισμό[22].

.

Ένας πρωτόγνωρος ιδεολογικός αχταρμάς είχε ήδη σχηματιστεί. Οι εμφυλιοπολεμικές φαντασιώσεις της τριτοδιεθνιστικής Αριστεράς και των εξτρεμιστών της 17 Νοέμβρη μπήκαν στο μίξερ μαζί με τον λαϊκισμό των κομμάτων εξουσίας της μεταπολιτευτικής Ελλάδας και παρήγαγαν τον λόγο του μίσους, της ισοπέδωσης, της μισαλλοδοξίας. Με τη βοήθεια και την υπόθαλψη της πλειονότητας των μέσων ενημέρωσης. Με τα λόγια μιας εμβληματικής μορφής του τηλεοπτικού λαϊκισμού, του Κώστα Χαρδαβέλλα: «Όχι σύντροφοι και συντρόφισσες.Η σωστή ευχή είναι “Πόλεμος! Πόλεμος! Πόλεμος!”. Γιατί αλλιώς θα μας κατασπαράξουν τα θηρία αν μείνουμε στις αγαπούλες και τα χαδάκια… Αρκεί να κάνουμε ευαγγέλιο στην καθημερινότητά μας αυτό που μου έγραψε ο φίλος-μαχητής την Πρωτοχρονιά:“Πόλεμος! Πόλεμος! Πόλεμος!”»[23]. Για να συμπληρώσει, επί το χυδαιότερον, ο κάποτε δημοφιλής διασκεδαστής Χάρυ Κλυν: «Γλοιωδέστατε Τσολάκογλου Αντώνη Σαμαρά, το επιχείρημά σου “αν πέσουμε εμείς θα έρθει ο Τσίπρας” μέτρησε όσο μετρήσανε τα 3 Ζάππεια και τα 18 σου σημεία… Ξόφλησες δωσιλογάκο, πάρτο χαμπάρι και άδειασέ μας τη γωνιά όσο γίνεται γρηγορότερα»[24].

.

Εάν σε αυτό το μίγμα προσθέσουμε και ισχυρές δόσεις εθνικισμού, δεδομένου ότι ανέκαθεν διαθέταμε ισχυρό απόθεμα[25], τότε έχουμε την πλήρη μορφή ενός νέου ιδεολογικού υβριδίου, made in Greece. Πρόκειται για τον εμφυλιοπολεμικό, μαρξιστικολενινιστικό εθνικολαϊκισμό. Σε αυτό το υβρίδιο, η διάκριση Αριστεράς/Δεξιάς κονιορτοποιείται. Η εμβληματική του φράση, που ορίζει το σημείο τομής του λαϊκισμού με τον μαρξισμό-λενινισμό και που ήταν το κεντρικό προεκλογικό σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ, είναι το «ή εμείς ή αυτοί». Οι οπαδοί του αντιμνημονιακού μετώπου αρχίζουν να μιλούν την ίδια γλώσσα, ανεξαρτήτως κομματικών προτιμήσεων. Μεταλλάσσονται και προσομοιάζουν. Ο λόγος του υβριδίου εισχωρεί παντού: Στις κοινωνικές συναναστροφές, στις καθημερινές επαφές, στο κήρυγμα εκκλησιαστικών ηγετών, στις τηλεοπτικές εκπομπές, στις ασυναρτησίες του Χριστόδουλου Ξηρού. Οι δοξασίες του αποκτούν διαστάσεις αυτονοήτου. Όπως επισημαίνει ο Τάκης Θεοδωρόπουλος «υπάρχει ένα ολόκληρο στρώμα της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο μπορεί να ανατριχιάζει στην θέα του όπλου, πλην όμως δεν έχει πάψει να το φαντασιώνεται»[26].

.

Κύριος στόχος αυτού του υβριδίου, όπως τόνισε ο πρόεδρος των Ανεξαρτήτων Ελλήνων Πάνος Καμμένος, είναι να αντισταθούμε στο «Δ΄ Γερμανικό Ράιχ, το πρόσωπο του οικονομικού Γερμανικού Ράιχ που έρχεται, όχι με όπλα, αλλά με οικονομικά μέσα, να κατακτήσει την πατρίδα μας»[27].

.

Μάλιστα, όχι μόνο θ’ αντισταθούμε αλλά και θα κάνουμε εξαγωγή του υβριδίου και στο εξωτερικό. «Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα εμπνεύσει την αλλαγή στην Ευρώπη»[28], είπε ο Αλέξης Τσίπρας μιλώντας από το βήμα του 4ου Συνεδρίου του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, σε συνέχεια προηγούμενης δήλωσής του ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι «η κύρια δύναμη αλλαγής στην Ευρώπη»[29]. Περισσότερο ενθουσιώδης ο εκπρόσωπος τύπου, Πάνος Σκουρλέτης, επεξέτεινε τα γεωγραφικά όρια επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ, δηλώνοντας ότι «τα μάτια όλης της υφηλίου είναι στραμμένα στον ΣΥΡΙΖΑ»[30].

.

Οι διανοούμενοι που αντιδρούν

.

Παρά την ηγεμονική παρουσία του υβριδίου που προαναφέραμε, υπάρχουν πολλοί και σημαντικοί διανοούμενοι που αντιδρούν, αψηφώντας τις προειδοποιήσεις της Θεοδώρας Τζάκρη ότι «η επίθεση από τους Πάπες της διαπλοκής, τα Μέσα του συστήματος, προσωπικά προς τον κ. Τσίπρα δείχνει τον πανικό τους μπροστά στη προοπτική της προοδευτικής και δημοκρατικής παράταξης»[31].

.

Αξίζει να προσέξουμε τις δραματικές επισημάνσεις του Γ. Β. Δερτιλή, κορυφαίου Έλληνα ιστορικού, στο τελευταίο βιβλίο του Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες: «Για να υπερβούμε τη βαθιά κρίση των ημερών μας, θα έπρεπε να καταλάβουμε ότι τελείωσε ο Εμφύλιος Πόλεμος, να ξεπεράσουμε τα μίση που υποδαυλίζει στο ασύνειδο και στη συνείδησή μας, και να δεχτούμε ότι το καλύτερο βάλσαμο είναι το πικρό χαμόγελο της κατανόησης…Ο εφιάλτης των ημερών, τέρας με κεφάλι Σφίγγας και κορμί φιδιού, επανέρχεται εδώ και δυο-τρεις νύχτες, σφυρίζοντας το ίδιο πάντα ερώτημα: Ποιο μίσος θα σας ξεσκίσει στον εμφύλιο πόλεμο που ετοιμάζετε πάλι, πανηγυρίζοντας;»[32].

.

Το είχε επισημάνει, πολλά χρόνια πριν, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, μιλώντας για τις ρίζες του μίσους, υπογραμμίζοντας ότι «το κομμάτι του μίσους και της καταστροφικότητας που απομένει φυλάσσεται σε μία δεξαμενή έτοιμη να μετατραπεί σε καταστροφικές δραστηριότητες, σχηματοποιημένες και θεσμοθετημένες, που στρέφονται εναντίον άλλων ομάδων – δηλαδή να μετατραπεί σε πόλεμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το ψυχικό μίσος είναι η “αιτία” του πολέμου. Αλλά το μίσος είναι, αναμφίβολα, ένας όρος, όχι μόνο απαραίτητος αλλά και ουσιαστικός, του πολέμου»[33].

.

Πολλοί δημόσιοι διανοούμενοι και αναλυτές έχουν γράψει για τους, θανάσιμους για τη χώρα, κινδύνους από την επικράτηση του εμφυλιοπολεμικού μίσους. Ο Στέλιος Ράμφος, ο Νίκος Δήμου, ο Θάνος Βερέμης, ο Θεόδωρος Κουλουμπής, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Δημήτρης Ψυχογιός, ο Ανδρέας Πανταζόπουλος, ο Πέτρος Μαρτινίδης, ο Ηλίας Κανέλλης, ο Μιχάλης Μητσός, ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, ο Άγγελος Στάγκος, ο Πάσχος Μανδραβέλης, ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, ο Βασίλης Βαμβακάς, ο Γιώργος Σιακαντάρης, ο Λεωνίδας Καστανάς, ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, ο Διονύσης Γουσέτης, ο Σακελλάρης Σκουμπουρδής, ο Φώτης Γεωργελές, ο Δημήτρης Φύσσας, για να αναφέρω ενδεικτικά κάποια ονόματα όσων έχουν ασχοληθεί με τις ιδεολογικές όψεις της ελληνικής κρίσης.

.

Δυστυχώς, φωνή βοώντος εν τη ερήμω, για την πλειονότητα των συμπολιτών μας. Τουλάχιστον το ένα τρίτο των κατοίκων αυτής της χώρας έχουν εμποτιστεί, δια ψεκασμού, με το υβρίδιο που προαναφέραμε.

.

Υπάρχει διέξοδος;

.

Διατυπώνω αφοριστικά την πρόβλεψη ότι εάν αυτό το εμφυλιοπολεμικό κλίμα και η ρητορική του μίσους συνεχίσουν να ηγεμονεύουν στην Ελλάδα, δεν μπορεί να υπάρξει διέξοδος από την κρίση, όσα ορθά μέτρα και αν παρθούν, όσες πολιτικές αποφάσεις και αν ληφθούν.

.

Τρία βήματα είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση του προβλήματος:

.

.
1. Πρέπει να αποδομηθούν ιδεολογικά ο εμφυλιοπολεμικός λόγος και η ρητορική του μίσους. Πρέπει να δοθεί, μέχρις εσχάτων, μάχη για την επικράτηση ενός διαφορετικού λόγου στην ελληνική κοινωνία. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχουν κάποιοι που είναι περισσότερο και κάποιοι που είναι λιγότερο Έλληνες και πατριώτες. Πρέπει να πείσουμε ότι η διαφορά πολιτικών θέσεων και αντιλήψεων δεν συνιστά εθνική προδοσία. Πρέπει να ενσταλάξουμε, με όσα μέσα διαθέτουμε, στον «κοινό νου» ότι οι απόψεις όσων θεωρούν ότι η κρίση έφερε τα μνημόνια, και όχι το αντίθετο, δεν προέρχονται από ανθρώπους που είναι πουλημένοι στους εχθρούς της χώρας. Πρέπει να τους κάνουμε να καταλάβουν ότι η δήθεν αριστερή ρητορεία που συστηματικά διαχωρίζει σε φίλους και εχθρούς προέρχεται από τη διανοητική παράδοση του ναζισμού και του εθνικοσοσιαλισμού[34].

.

2. Για να υπάρχουν ελπίδες για όσα αναγράφονται παραπάνω, πρέπει να συγκροτηθεί ένας πολιτικός φορέας μετριοπάθειας. Ένας φορέας που δεν θα διστάζει να συγκρούεται, αλλά που θα αρθρώνει έναν διαφορετικό πολιτικό λόγο. Ένας φορέας που δεν θα τρέμει τα δημοσκοπικά ευρήματα και θα είναι διατεθειμένος να πάει κόντρα στο πνεύμα των καιρών. Ένας φορέας που θα λειτουργήσει ως ανάχωμα, ως λιμενοβραχίονας, στον «μικρό δικομματισμό»[35] που κυριαρχεί στη χώρα μας. Ένας φορέας που δεν θα λειτουργεί ως δύσμοιρο θύμα των δημοσκοπήσεων και των διαθέσεων της κοινής γνώμης και που δεν διστάζει να πηγαίνει κόντρα στο πνεύμα των καιρών.

.

3. Εάν γίνουν τα όσα προαναφέρθηκαν, τότε ίσως να ωριμάσουν οι συνθήκες για το μεγάλο βήμα, για την εθνική συνεννόηση.

.

.

Το τι είναι η εθνική συνεννόηση το έχει περιγράψει για την Ιταλία ο Enrico Berlinguer, πολλά χρόνια πριν, στην περίφημη πρότασή του για τον Ιστορικό Συμβιβασμό:

.

«Η αντιπαράθεση και η μετωπική σύγκρουση ανάμεσα στα κόμματα που έχουν βάση μέσα στον λαό, και από τα οποία σημαντικές μάζες του λαού αισθάνονται ότι εκπροσωπούνται, οδηγούν στη ρήξη, στον κυριολεκτικό διχασμό της χώρας, που θα ήταν μοιραίος για τη δημοκρατία και θα παρέσυρε τα ίδια τα θεμέλια του δημοκρατικού κράτους…
Θα ήταν εντελώς απατηλό το να σκεφτεί κανείς, ακόμα κι αν τα κόμματα και οι δυνάμεις της Αριστεράς κατόρθωναν να φθάσουν το 51% των ψήφων και της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης (πράγμα που από μόνο του θα ήταν ένα πελώριο προχώρημα στον συσχετισμό δυνάμεων στην Ιταλία), πως ένα τέτοιο ποσοστό θα επαρκούσε δήθεν για την επιβίωση και την επιτυχία της κυβέρνησης που θα εξέφραζε μία παρόμοια πλειοψηφία.

.

Να γιατί εμείς μιλάμε όχι για μια “αριστερή εναλλακτική λύση”, άλλα για μια “δημοκρατική εναλλακτική λύση”, δηλαδή για την πολιτική προοπτική της συνεργασίας και της συνεννόησης των λαϊκών δυνάμεων, κομμουνιστικής και σοσιαλιστικής έμπνευσης, με τις λαϊκές δυνάμεις, καθολικής έμπνευσης, χωρίς βέβαια να εξαιρούνται και άλλοι, δημοκρατικοί πολιτικοί σχηματισμοί»[36].

.

Η πολιτική πρόταση του Berlinguer για τον Ιστορικό Συμβιβασμό δεν έγινε πράξη τότε στην Ιταλία. Είναι όμως, στις ημέρες μας, πραγματικότητα σε πολλές δυτικές δημοκρατίες, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση την παρούσα κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού στη Γερμανία, αλλά και την κυβέρνηση ευρύτατου συνασπισμού στην Ιταλία, με πρωθυπουργό τον Enrico Letta, ιδρυτικό μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος, που είναι συνέχεια του συνασπισμού της Ελιάς που δημιουργήθηκε το 1995, και κυβέρνησε με επιτυχία από το 1996 έως το 2001 και κατόπιν από το 2006 έως το 2009, έχοντας επιτύχει να είναι η πρώτη κεντροαριστερή μεταπολεμική κυβέρνηση της Ιταλίας.

.

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο The Books’ Journal, τεύχος 40. Φεβρουάριος 2014.

.

---

.

[1] Γ. Β. Δερτιλής, Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες, Πόλις, 2013, σελ. 29.

.

[2] Ομιλία στη συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ στις 19 Νοεμβρίου 2013.

.

[3] Συνέντευξη του Αλέξη Τσίπρα στο Βρετανικό Κανάλι 4, στις 25 Μαΐου 2012.

.

[4] Ομιλία στη Βουλή στο πολυνομοσχέδιο για τα εργασιακά, στις 13 Δεκεμβρίου 2010. Ενδεικτικό δείγμα της εμφυλιοπολεμικής φρασεολογίας πριν γίνει ο ΣΥΡΙΖΑ αξιωματική αντιπολίτευση.

.

[5] Δες ρεπορτάζ του Άγγελου Κωβαίου στο ΒΗΜΑ, «Ν. Βούτσης: “Υπάρχει θέμα με τον Τατσόπουλο, θα τα πούμε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα”», 15 Νοεμβρίου 2013.

.

[6] Ομιλία σε κομματική εκδήλωση στους Νέους Επιβάτες Θεσσαλονίκης, 15 Νοεμβρίου 2013.

.

[7] Συνέντευξη του Αλέξη Τσίπρα στην εκπομπή του Κώστα Αρβανίτη «στο Κόκκινο», 14 Μαΐου 2013.

.

[8] Αυτή την πρακτική είχε ακολουθήσει ο Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα. Τη συνεχίζει ο διάδοχός του Νικολάς Μαδούρο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία παραστρατιωτικών ομάδων που μετεξελίχθηκαν σε εγκληματικές συμμορίες εκβιασμών, απαγωγών κλπ.

.

[9] Για τη φράση αυτή, που είπε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Βαγγέλης Διαμαντόπουλος, δες Γιάννης Παπαδόπουλος, «Η ιστορική αλήθεια και τα γουναράδικα», ΤΑ ΝΕΑ, 18 Ιουλίου 2013.

.

[10] «Οι μαυραγορίτες τα παίζουν όλα για όλα», ΑΥΓΗ, 13 Νοεμβρίου 2013.

.

[11] Για τη σταλινική κωδικοποίηση του μαρξισμού-λενινισμού, δες Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης, Ο σταλινισμός και οι μεταμοντέρνοι θαυμαστές του, Επίκεντρο, 2013.

.

[12] Όρος που πρώτος χρησιμοποίησε ο Καρλ Μαρξ, 18^η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, Σύγχρονη Εποχή, 2005.

.

[13] Η λογική της «Επανάστασης» ως εμφύλιου πολέμου είναι βαθύτατα εμφωλευμένη στο έργο και την πράξη του Λένιν. Στις 10 Αυγούστου 1918, ο Λένιν έστειλε το ακόλουθο τηλεγράφημα στην Εκτελεστική Επιτροπή της Πέντζα:
«Σύντροφοι! Η εξέγερση των κουλάκων στις πέντε επαρχίες σας πρέπει να συντρίβει αμείλικτα. Το απαιτούν τα συμφέροντα ολόκληρης της επανάστασης, γιατί παντού έχει αρχίσει ο “τελικός αγώνας” κατά των κουλάκων. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: 1. Κρεμάστε (και λέω, κρεμάστε έτσι ώστε οι άνθρωποι να τους βλέπουν) όχι λιγότερους από 100 κουλάκους, γνωστούς πλούσιους, που πίνουν το αίμα του λαού. 2. Δημοσιεύστε τα ονόματά τους. 3. Αρπάξτε όλο τους το βιος. 4. Προσδιορίστε τους ομήρους όπως σας υποδείξαμε με το χτεσινό μας τηλεγράφημα. Κάντε το με τέτοιο τρόπο ώστε σε εκατοντάδες χωριά στην περιφέρεια οι άνθρωποι να βλέπουν, να τρέμουν, να μαθαίνουν και να λένε: σκοτώνουν και θα εξακολουθήσουν να σκοτώνουν τους κουλάκους τους διψασμένους για αίμα. Τηλεγραφήστε ότι έχετε λάβει τις οδηγίες σωστά και ότι τις εκτελέσατε δεόντως. Δικός σας, Λένιν».

.

[14] Η πολιτική επιστήμονας Νέλλη Ψαρρού, απαντά στην έρευνα της Κρυσταλίας Πατούλη για την κρίση, με βάση το ερώτημα «Ποιες αιτίες μας έφεραν ως εδώ, και κυρίως τι πρέπει να κάνουμε;», www.tvxs.gr, 30 Μαρτίου 2013.

.

[15] Για το «κίνημα των αγανακτισμένων», δες Πέτρος Παπασαραντόπουλος, «Δε χρωστάμε, δεν πουλάμε, δεν πληρώνουμε – η ιδεολογική και πολιτική λειτουργία του κινήματος των “αγανακτισμένων”», στο Μύθοι και Στερεότυπα της Ελληνικής Κρίσης, Επίκεντρο, 2012, σελ. 55-63.

.

[16] Όλο το διάγγελμα του Χριστόδουλου Ξηρού καθώς και το κείμενο που συνέγραψε επιπροσθέτωςhttps://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1512022 (ανάκτηση 23 Ιανουαρίου 2014).

.

[17] Ανάρτηση στο facebook https://www.facebook.com/profile.php?id=100004701540696&fref=ts (ανάκτηση 23 Ιανουαρίου 2014).

.

[18] Συνέντευξη του Δημήτρη Ραυτόπουλου στον Γιάννη Μπασκόζο με τίτλο «Δ. Ραυτόπουλος: Η Αριστερά θέλει να αλλάξει όλον τον κόσμο εκτός από τον εαυτό της», ΤΟ ΒΗΜΑ, 20 Ιανουαρίου 2013. Η συνέντευξη δόθηκε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Εμφύλιος και λογοτεχνία, Πατάκης, 2012.

.

[19] Για την ισχνή εκλογική επιρροή της εξτρεμιστικής και ριζοσπαστικής Αριστεράς στις ευρωπαϊκές χώρες, δες Luke March, RadicalLeft Parties in Europe, Routledge, 2012.

.

[20] Για τον λαϊκισμό, δες Cas Mudde και Cristobal Rovira Kaltwasser, Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική, Επίκεντρο, 2013 και Pierre Andre Taguieff, Ο νέος εθνικολαϊκισμός, Επίκεντρο, 2013. Για την ελληνική εκδοχή του, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Ο αριστερός εθνικολαϊκισμός 2008-2013, Επίκεντρο, 2013.

.

[21] Για την αντιμνημονιακή φάση της Νέας Δημοκρατίας και του Αντώνη Σαμαρά, δες Πέτρος Παπασαραντόπουλος, «Ο ακροδεξιός νατιβισμός του Αντώνη Σαμαρά» στο Μύθοι και Στερεότυπα της Ελληνικής Κρίσης, Επίκεντρο, 2012, σελ. 265-75.

.

[22] Δες Πέτρος Παπασαραντόπουλος, «Η πολιτική του μίσους», Μακεδονία, 29 Δεκεμβρίου 2013,http://www.metarithmisi.gr/el/readArchives.asp?catID=2&subCatID=17&textID=25627 (ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[23] Δες http://www.newsbomb.gr/bloggers/kwstas-chardabellas/story/388164/kalytero-i-heirotero-to-2014 (ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[24] Δες http://harryklynn.blogspot.gr/2013/12/blog-post_1.html (ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[25] Η εισπήδηση του εθνικιστικού λόγου στη ρητορεία της ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι εμφανής στην ακόλουθη δήλωση του Αλέξη Τσίπρα: «Μπορεί οι Ευρωπαίοι να λένε ότι είμαστε όλοι Έλληνες, αλλά μάλλον κάποιοι Έλληνες δεν είναι και τόσο Έλληνες. Αυτοί που μας κυβερνούν». Η δήλωση αυτή έγινε στις 20 Φεβρουαρίου 2012, ενώ αναμένονταν σημαντικές αποφάσεις του Eurogroup.

.

[26] Τάκης Θεοδωρόπουλος, «Το φάντασμα του Εμφυλίου», Καθημερινή 20 Ιανουαρίου 2914.

.

[27] Η δήλωση του Πάνου Καμμένου έγινε στη Λέρο, όπου παρέστη στις εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 70 χρόνων από τη βύθιση του αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα», στις 26 Σεπτεμβρίου 2013.

.

[28] Δες Καθημερινή, 16 Δεκεμβρίου 2013, http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_14/12/2013_532282(ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[29] Δες http://news.in.gr/greece/article/?aid=1231275825 (ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[30] Δες http://www.iefimerida.gr/news/134000 (ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[31] Δες http://www.avgi.gr/article/1327132/th-tzakri-kormos-tis-megalis-proodeutikis-parataxis-einai-tora-o-suriza- (ανάκτηση 10 Ιανουαρίου 2014).

.

[32] Δερτιλής, όπ.π, σελ. 27-29.

.

[33] «Κορνήλιος Καστοριάδης: Οι ρίζες του μίσους», ΤΟ ΒΗΜΑ, 19 Σεπτεμβρίου 2013.

.

[34] Ο ορισμός του πολιτικής ως της διάκρισης σε εχθρούς και φίλους διατυπώθηκε από τον θεωρητικό του εθνικοσοσιαλισμού Carl Schmitt. Δες Carl Schmitt, Η έννοια του πολιτικού, Κριτική, 2009.

.

[35] Γιάννης Βούλγαρης, «Να βρούμε ένα σχήμα ενωτικής καθόδου στις ευρωεκλογές», ΤΑ ΝΕΑ, 10 Δεκεμβρίου 2013.

.

[36] Enrico Berlinguer, Ο Ιστορικός Συμβιβασμός, Θεμέλιο, 1977.