Δύο βιβλία για την κρίση στην ευρωζώνη που μόλις κυκλοφόρησαν στην αγγλική γλώσσα προσφέρουν εξαιρετικά διεισδυτικές προσεγγίσεις για την κατανόηση του τι ακριβώς συνέβη τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Το πρώτο βιβλίο με τίτλο «The European Debt Crisis, The Greek Case» (Manchester University Press, 2014) έχει συγγραφέα τον Κ. Σημίτη. Πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για απόδοση στην αγγλική γλώσσα του έργου του «Εκτροχιασμός» που κυκλοφόρησε στην ελληνική γλώσσα το 2012 (εκδόσεις Πόλις). Το δεύτερο βιβλίο με τίτλο «The Euro Crisis and its Aftermath» (Oxford University Press, 2014) είναι γραμμένο από τον Jean Pisani-Ferry, τον γνωστό οικονομολόγο, πρώην διευθυντή του Bruegel και σήμερα σύμβουλο της γαλλικής κυβέρνησης. Το βιβλίο του πρώην πρωθυπουργού Κ. Σημίτη νομίζω ότι θα αποτελέσει το κεντρικό έργο-αναφορά στην αγγλική βιβλιογραφία για την κρίση χρέους και την ελληνική περίπτωση. Η ανάλυση καλύπτει τα αίτια, την πολιτική διαχείριση, τα λάθη και τις παραλείψεις στην αντιμετώπιση της κρίσης τόσο από πλευράς Ελλάδας όσο και Ευρώπης. Πηγαίνει όμως πολύ πιο πέρα καθώς διατυπώνει απόψεις και θέσεις για το μέλλον της Ευρώπης και τη θέση της Ελλάδας στο νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον, επισημαίνοντας την ανάγκη για «μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική» και ένα νέο πλαίσιο διακυβέρνησης της Ευρώπης/ευρωζώνης. Με άλλα λόγια, ο Κ. Σημίτης θέτει το ελληνικό πρόβλημα μέσα στο ευρύτερο ευρωπαϊκό περιβάλλον χωρίς να παραβλέπει καθόλου τους ισχυρούς ενδογενείς λόγους που οδήγησαν στην κρίση. Το βιβλίο του Pisani-Ferry ακολουθεί περίπου την ίδια προσέγγιση, αν και η έμφαση είναι περισσότερο στις αδυναμίες και στα ελλείμματα του ευρωπαϊκού συστήματος και της ευρωζώνης και λιγότερο σε μια επιμέρους χώρα. Βεβαίως η Ελλάδα καταλαμβάνει σημαντικό μέρος της ανάλυσής του, τονίζοντας ιδιαίτερα ότι στην ελληνική περίπτωση «η ζημιά προκλήθηκε από τις δημοσιονομικές ατασθαλίες» («fiscal misbehavior»). Ωστόσο αναλύει διεξοδικά τις αντιφάσεις, τις παλινδρομίες, τις καθυστερήσεις, τους δισταγμούς των ηγεσιών της Ευρώπης στην αντιμετώπιση της κρίσης.

Χαρακτηριστικά ο Jean Pisani-Ferry αποκαλύπτει ότι ο T. Geitner, ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ στην πρώτη κυβέρνηση Ομπάμα τηλεφωνούσε συνεχώς στην Ευρώπη προκειμένου να πιέσει για τη διευθέτηση της κρίσης. Αλλά σε ποιους τηλεφωνούσε; Σύμφωνα λοιπόν με τον Pisani-Ferry, μεταξύ Ιανουαρίου 2010 και Ιουνίου 2012 ο Geitner τηλεφώνησε 58 φορές στους Ζ.-Κ. Τρισέ και Μ. Ντράγκι ως διαδοχικούς προέδρους της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), 36 φορές στον Β. Σόιμπλε, τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, 32 φορές στους διαδοχικούς υπουργούς Οικονομικών της Γαλλίας, 11 φορές στον Ολι Ρεν, τον επίτροπο υπεύθυνο για τις οικονομικές και νομισματικές υποθέσεις και μόνο δύο (2) φορές στον υποτιθέμενο ομόλογό του, τον πρόεδρο δηλαδή του Eurogroup, τον Ζ.-Κ. Γιούνκερ. Οπως παρατηρεί ο Pisani-Ferry, αυτή είναι η περισσότερο γραφική απεικόνιση της παθογενούς διακυβέρνησης της Ευρώπης. Κατά την άποψη της αμερικανικής κυβέρνησης, ο περισσότερο σημαντικός θεσμός στην Ευρώπη είναι η Κεντρική Τράπεζα, ακολουθούν οι εθνικές κυβερνήσεις, ιδιαίτερα Γερμανία και Γαλλία. Επεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μόνο στο τέλος βρίσκεται ο πρόεδρος του Eurogroup. Με άλλα λόγια, η Κεντρική Τράπεζα έχει αναδειχθεί στον ισχυρότερο θεσμό του συστήματος. Και δεν είναι τυχαίο ότι η ΕΚΤ είναι ένας ομοσπονδιακά δομημένος θεσμός, εντελώς ανεξάρτητος, με κύρια αποστολή τη διαφύλαξη της σταθερότητας του συστήματος («σταθερότητα τιμών» κ.λπ.) με την άσκηση της νομισματικής πολιτικής.

Η Τράπεζα έχει επιτελέσει με αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα την αποστολή της και με τις πρωτοβουλίες της (έστω με ευρεία ερμηνεία των νομικών κειμένων) διέσωσε το ευρώ. Ετσι η θέση και το κύρος της ΕΚΤ έχουν ενισχυθεί παραπέρα, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) γενικότερα. Αλλά όσο σημαντική και αν είναι η ανάδειξη της Κεντρικής Τράπεζας σε θεσμό κύρους και προσοχής από τον έξω κόσμο, ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, δεν μπορεί ούτε πρέπει να υποκαταστήσει τους πολιτικούς θεσμούς στο σύστημα της ευρωζώνης (όπως αντανακλάται και στον αριθμό των τηλεφωνημάτων του T. Geitner). Και δεν μπορεί η ΕΚΤ να σηκώσει από μόνη της όλο το βάρος για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας της ευρωζώνης. Οι πολιτικοί θεσμοί ως οικονομική διακυβέρνηση (ή Πολιτική Ενωση) με την κατάλληλη δέσμη πολιτικών θα πρέπει να στηρίζουν τελικά τη βιωσιμότητα της ευρωζώνης. Και η διαμόρφωση των θεσμών και πολιτικών αυτών αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση για την ΕΕ για την οποία συμφωνούν ουσιαστικά Κ. Σημίτης και J. Pisan-Ferry.