Οι αναγνώστες του Protagon δεν μπορεί να έχουν παράπονο. Εδώ και έναν χρόνο έχουν σχεδόν on line ενημέρωση για τις εξελίξεις που οδήγησαν στο κείμενο των 58 και το φύτεμα της ελληνικής Ελιάς. Παρακολούθησαν βήμα το βήμα τις συζητήσεις, τις δυσκολίες, την κατάληξη. Και στα σχόλια που συνόδευαν τα άρθρα μου προηγήθηκε τόσο η καταγραφή των προσδοκιών όσο και οι ενστάσεις που ακολούθησαν τη δημοσίευση. Δεν υπήρχε τίποτε που να ήρθε εκρηκτικά στην επιφάνεια μετά την κυκλοφορία του κειμένου των 58 που να μην είχε διατυπωθεί σε αυτόν εδώ τον χώρο.

Μπορούμε τώρα, λοιπόν, να προχωρήσουμε σε μια πρώτη αποτίμηση της πρωτοβουλίας και να συζητήσουμε πάνω σε ορισμένες ενστάσεις -να δούμε αν ευσταθούν- και σε κάποιες υποδείξεις που οφείλουμε να τις πάρουμε σοβαρά υπόψη μας.

1. Η απήχηση που είχε το κείμενο–έκκληση για τη συγκρότηση ενός νέου φορέα, μιας παράταξης ομπρέλας, είναι αδιαμφισβήτητη. Παρότι η ύπαρξη πολιτικού κενού ήταν εμφανής, δεν ήταν καθόλου σίγουρη η ανταπόκριση με δεδομένη την απογοήτευση του «λαού της κεντροαριστεράς» από την ήττα και τον πληθωρισμό αποτυχημένων προσπαθειών με τη σύγχυση που αυτός μπορούσε να προκαλέσει. Η ποιότητα και ειλικρίνεια του κειμένου και το εύρος των υπογραφών δεν επέτρεψαν να καλυφθεί η προσπάθεια από ένα αποπνικτικό νέφος καχυποψίας και σκεπτικισμού. Προφανώς, όλα θα κριθούν στην πορεία και εκ του αποτελέσματος, όμως είναι πλέον βέβαιο ότι θα υπάρξει πορεία.

2. Πέραν των όποιων προσωπικών εκτιμήσεων από τον περίγυρό μας που έχουν σημασία αλλά ίσως να είναι και παραπλανητικές, έχουμε τα ενδιαφέροντα στοιχεία από την έρευνα της Metron Analysis στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής. Προκύπτει ότι η υπόθεση αυτή ενδιαφέρει και ζεσταίνει περίπου 4 στους 10 συμπολίτες μας. 7 στους 10 στο ΠΑΣΟΚ, 4 στν ΔΗΜΑΡ παρά την άρνηση της ηγεσίας της και πάνω από 3 στους 10 σε ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ. Ένα πολιτικό συμπέρασμα είναι ότι εκτός από την ισχυρή συγκατάθεση στον χώρο της κεντροαριστεράς, το εγχείρημα παρακολουθείται και από τις μετριοπαθείς φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ. Συμπέρασμα εξαιρετικά χρήσιμο για μελλοντικές ανακατατάξεις και συμμαχίες στον βαθμό βέβαια που ο τρίτος αυτός πόλος θα συγκροτηθεί και θα είναι υπολογίσιμος.

3. Ιδιαίτερη σημασία έχει ένα άλλο στοιχείο από τη συγκεκριμένη έρευνα. Την ώρα που ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜΑΡ ηλικιακά αργοπεθαίνουν, είναι εντυπωσιακή η ισοκατανομή της θετικής απήχησης της κίνησης των 58 σε όλες τις ηλικίες. Περίπου 4 στους 10 στην ηλικία από 18 έως 34 και άλλοι τόσοι στους πάνω από 64. Ορισμένοι βιάστηκαν να πουν ότι οι ιδέες της σοσιαλδημοκρατίας, της μετριοπαθούς αριστεράς και του φιλελευθέρου κέντρου λόγω κρίσης, ανεργίας και μνημονίου απορρίπτονται μαζικά από τη νέα γενιά. Φαίνεται ότι ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας, απορρίπτοντας τους υπάρχοντες οργανισμούς, περιμένει κάτι φρέσκο από την προσπάθειά μας. Είναι η κορυφαία πρόκληση με την οποία πρέπει να αναμετρηθούμε.

4. Οι αντιδράσεις ήσαν αναμενόμενες αλλά η αμηχανία που ήδη άρχισε να αποκτά πιο επιθετικά αλλά ήκιστα πολιτικά χαρακτηριστικά είναι ενδεικτική της αδυναμίας μιας ουσιαστικής αντιπαράθεσης… Υπήρξαν δύο υβριστικού χαρακτήρα τοποθετήσεις (Κωνσταντόπουλος – Σκυλακάκης) που δεν έχουν σημασία και θα έλεγα ότι είναι και «ευπρόσδεκτες» γιατί είχαν αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Στον αντίποδα υπήρξε ένα πλήθος άρθρων, με καλόπιστες ενστάσεις, και παρατηρήσεις με το σύνολο των οποίων δεν είμαστε προφανώς υποχρεωμένοι να συμφωνήσουμε, αλλά οφείλουμε να ανοίξουμε και να συντηρήσουμε έναν εποικοδομητικό διάλογο με τους φορείς αυτών των απόψεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν σε όλα τα κείμενα αυτής της κατηγορίας ο επίλογος είναι πανομοιότυπος: «Θα σας παρακολουθούμε με ενδιαφέρον. Πείστε μας ότι οι ενστάσεις μας δεν έχουν βάση». Πάμε στις ενστάσεις.

5. Επί του περιεχομένου του κειμένου λίγες ακούστηκαν. Τα περί προγραμματικών ελλείψεων θα είχαν βάση αν ήταν ένα μανιφέστο ή ένα προεκλογικό πρόγραμμα. Είναι ένα κάλεσμα που προσδιορίζει ένα σαφές πλαίσιο. Τα άλλα θα ακολουθήσουν και θα σχηματοποιηθούν στην ιδρυτική συνέλευση της Ελιάς στις αρχές του 2014. Η βασική ένσταση ήταν ότι το κείμενο δεν ασκεί κριτική στη ΝΔ. Τροφοδοτήθηκε κυρίως από την ηγεσία της ΔΗΜΑΡ που αναζητούσε ένα πρόσχημα για να δικαιολογήσει την άρνησή της να συμμετάσχει στο εγχείρημα. Δευτερευόντως από ελάχιστα στελέχη περί το ΠΑΣΟΚ που θα ήθελαν να «τιμωρηθεί» εδώ και τώρα ο Σαμαράς με τον ίδιο τρόπο που αυτός μέχρι το καλοκαίρι του 2012 αντιπολιτευόταν μετωπικά και μυωπικά τον Γ. Παπανδρέου. Αυτή η πολιτική υπηρετείται αναγκαστικά με αντιμνημονιακού χαρακτήρα συμμαχίες, κλείσιμο του ματιού στον ΣΥΡΙΖΑ και προϋποθέτει ανατροπή της κυβέρνησης και εκλογές. Εκλογές όμως η ηγεσία της ΔΗΜΑΡ δηλώνει ότι δεν επιθυμεί, ενώ την ίδια στιγμή σε προφανή ανακολουθία μέμφεται το ΠΑΣΟΚ για την παραμονή του στην κυβέρνηση. Οι 58 λένε καθαρά στο κείμενό τους ότι τους ενδιαφέρει η πολιτική σταθερότητα και η συγκρότηση της κεντροαριστεράς δεν θα τη θέσει σε κίνδυνο. Υπάρχουν βεβαίως και όσοι χωρίς να αμφισβητούν την ανάγκη η χώρα να προχωρήσει στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και χωρίς να θέτουν σε αμφισβήτηση την παρούσα κυβέρνηση συνεργασίας ανησυχούν από τον συντηρητισμό του κ. Σαμαρά και από τη συμπεριφορά του στενού του περιβάλλοντος που επιδίδεται στη συντήρηση ενός εμφυλιοπολεμικού κλίματος κυρίως στην αντιπαράθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος βέβαια δεν υπολείπεται σε επιδόσεις. Αυτοί όλοι βρήκαν στις αναφορές στο κείμενο για τον συντηρητισμό, τον εθνικισμό, τον εθνολαικισμό την ουσιαστική προγραμματική απόσταση από τη ΝΔ. Εξάλλου η ίδια η συγκρότηση του τρίτου πόλου της Ελιάς εμπεριέχει από μόνη της τη βασική παραδοχή ότι απαιτείται προοδευτική εναλλακτική λύση τόσο απέναντι στη συντηρητική δεξιά όσο και στη νεοκομμουνιστική αριστερά.

6. Η άλλη κατηγορία ενστάσεων συγκροτείται από αυτούς που αναγνωρίζουν στο κείμενο και στα πρόσωπα που υπογράφουν σοβαρότητα, δεν αμφισβητούν τις προθέσεις τους αλλά διαφωνούν με τη διαδικασία και αμφισβητούν τη δυνατότητά τους να διατηρήσουν αυτονομία απέναντι στο ΠΑΣΟΚ. Στην πιο επιθετική διατύπωση «αυτό είναι ένα κόλπο για να σωθεί ο Βενιζέλος». Τους διαφεύγει μια ένσταση στον αντίποδα που θα ακούγεται όλο και περισσότερο όσο το εγχείρημα θα ριζώνει. Ότι «αυτό είναι ένα κόλπο για να διαλυθεί το ΠΑΣΟΚ μέσα στην Ελιά». Η απάντηση σε όλους αυτούς θα δοθεί στην πράξη και οι καλοπροαίρετοι θα πειστούν.

7. Σε κάθε περίπτωση η πρόταση είναι και για αθώους που πρώτη φορά αναμειγνύονται σε ένα πολιτικό εγχείρημα και για υποψιασμένους που έχουν δει πολλά τα μάτια τους. Επειδή ούτε η αθωότητα είναι αιώνια ούτε μπορούμε να ζούμε συνεχώς με τις υποψίες μήπως κάτι κακό μας συμβεί, ο καλύτερος τρόπος για να έχουμε καλούς λογαριασμούς και να είμαστε όλοι (αθώοι και υποψιασμένοι, αλλά άπαντες ενεργοί πολίτες) καλοί φίλοι είναι να μπουν από την αρχή καθαροί οι όροι του παιγνιδιού. Και το κείμενο δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. Δεν φτιάχνουμε νέο κόμμα, δεν ζητάμε από τα κόμματα να διαλυθούν, τους ζητάμε να μπουν και αυτά κάτω από την ομπρέλα της Ελιάς που θα αποκτήσει τη δική της δυναμική. Πού θα φτάσει αυτή η δυναμική και σε τι μετασχηματισμούς θα οδηγήσει, κανείς δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να το προβλέψει… Κατά συνέπεια, η στήριξη από τα κόμματα, τις κινήσεις, τα πρόσωπα, στήριξη που την επιζητά το ίδιο το κείμενο-κάλεσμα, είναι αυτονόητα ευπρόσδεκτη. Αλλού βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, το ενδιαφέρον σημείο: ενώ η πρωτοβουλία επιδιώκει τη συμμετοχή των κομμάτων στην Ελιά, δεν εξαρτά την πρόοδο του εγχειρήματος από την άδεια η τη συμμετοχή του ενός ή του άλλου κόμματος. Το λεωφορείο της ευρύτερης μεταρρυθμιστικής κεντροαριστεράς ξεκίνησε. Έχει θέσεις για όλους όσοι αποδέχονται το πλαίσιο αναφοράς και θέλουν να προσφέρουν. Έχει πολλές θέσεις και στη μέση και πίσω και όλοι πρέπει να έχουμε την έγνοια να συμπληρωθούν οι πρώτες θέσεις από νέους ανθρώπους ώστε να ανανεωθεί η παράταξη και ηλικιακά και προγραμματικά. Κάποιοι ρωτάνε με νόημα «ποιος θα είναι ο οδηγός;». Και αυτό θα απαντηθεί στην ώρα του. Μόνο που αυτή τη φορά θα πάμε ανάποδα από τα καθιερωμένα. Μέχρι τώρα στη χώρα επιλέγαμε πρώτα τον οδηγό και μετά μπαίναμε στο λεωφορείο. Στην αρχή ήταν γοητευτικό και έδειχνε (ενώ δεν ήταν όσο νομίζαμε) αποτελεσματικό. Στο τέλος οδηγηθήκαμε σε αλλεπάλληλα αδιέξοδα. Τώρα θα φτιάξουμε πρώτα το δρομολόγιο και στη διαδικασία θα βρούμε και τον οδηγό.