Μια καίρια παρέμβαση του Mudde στο δημόσιο διάλογο για το «θάνατο της Δημοκρατίας». Σε αντίθεση με άλλους μελετητές, όπως οι Timothy Snyder, Steven Levitsky, Daniel Ziblatt και Edward Luce, που προχωρούν σε εξαιρετικά δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο Mudde υποστηρίζει ότι «παρά την αντιπαράθεση στις ΗΠΑ και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι ‘παγκοσμίως η δημοκρατία δεν βρίσκεται σε πτώση’», ενώ παράλληλα επισημαίνει ότι «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ακραία φτώχεια μειώθηκε σχεδόν στο μισό παγκοσμίως τα τελευταία 30 χρόνια».
Πέτρος Παπασαραντόπουλος
Μην με παρεξηγείτε. Με ενόχλησε η νίκη του Τραμπ. Στην πραγματικότητα, ακόμα με ενοχλεί. Συχνά αυτοσαρκάζομαι λέγοντας ότι, ως μελετητής της άκρας δεξιάς και του λαϊκισμού, κάποτε μελετούσα την πολιτική του περιθωρίου και τώρα μελετάω την κυρίαρχη πολιτική. Όμως υπάρχει ο κίνδυνος οι εξοργισμένοι φιλελεύθεροι σχολιαστές να υπερβάλλουν για το πόσο άσχημα είναι τα πράγματα. Οι δραματικές, σαρωτικές δηλώσεις ότι όλα ήταν καλύτερα και όλα πάνε κατά διαόλου άρχισαν να γίνονται ενοχλητικές – και αντιπαραγωγικές.
Πρώτα από όλα, η φιλελεύθερη αντίδραση στον Τραμπ –ή στην Ευρώπη, Brexit– ήταν υπερβολική. Ο νόμος του Godwin, που λέει ότι όσο περισσότερο διαρκεί μια συζήτηση στο διαδίκτυο τόσο μεγαλώνει η πιθανότητα κάποιος να αναφερθεί στον Χίτλερ, δεν ισχύει πλέον. Τώρα, ο «φασισμός» ήδη χρησιμοποιείται προτού καν ξεκινήσει μια συζήτηση στο διαδίκτυο.
Ενώ κάποιοι σοβαροί μελετητές[1] του ιστορικού φασισμού επισήμαναν ομοιότητες με την εποχή (την άνοδό του) και τον Ντόναλντ Τραμπ, η ευκολία με την οποία γενικά χρησιμοποιείται ο όρος, και η πραγματικότητα της κατάστασης στις ΗΠΑ, καθιστά υπερβολικές, στην καλύτερη περίπτωση, τις περισσότερες κατηγορίες περί φασισμού και ανειλικρινείς, στη χειρότερη.
Υπάρχει τώρα μια ολόκληρη κλίκα γκουρού «κατά του Τραμπ», που κατά ειρωνικό τρόπο οι περισσότεροι ανήκουν στη συντηρητική παρά στη φιλελεύθερη πλευρά, που σε καθημερινή βάση γράφουν στήλες και tweet για να μας πληροφορήσουν πόσο κακός είναι ο Τραμπ, και πόσο εύθραυστη είναι η κατάσταση της αμερικανικής δημοκρατίας.
Δημοσιεύονται βιβλία το ένα μετά το άλλο με βαρύγδουπους τίτλους όπως Πώς Πεθαίνουν Οι Δημοκρατίες[2], Περί της Τυραννίας[3], ή Η Υποχώρηση του Δυτικού Φιλελευθερισμού[4], που είτε υποστηρίζουν είτε προειδοποιούν ότι φτάνουμε στο τέλος της εποχής του φιλελευθερισμού. Όμως πολλοί γκουρού όχι μόνο υπερβάλλουν στους ισχυρισμούς τους, αλλά δεν μπορούν επίσης να δουν τις δικές τους προκαταλήψεις και τα δικά τους προνόμια.
Αρκετοί οικονομολόγοι έχουν ήδη επισημάνει την αμερικανοκεντρική, ή δυτικοκεντρική προκατάληψη στον ισχυρισμό ότι όλα πάνε προς το χειρότερο. Παρόλο που υπάρχει κάποια αντιπαράθεση σχετικά με τον τρόπο μέτρησης της φτώχειας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ακραία φτώχεια[5] μειώθηκε σχεδόν στο μισό παγκοσμίως τα τελευταία 30 χρόνια.
Και παρά την αντιπαράθεση στις ΗΠΑ και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, οι περισσότερες μελέτες[6] δείχνουν ότι «παγκοσμίως η δημοκρατία δεν βρίσκεται σε πτώση». Στην πραγματικότητα, ενώ μπορεί να υπάρχει αυξανόμενη δυσαρέσκεια[7] για τη δημοκρατία παγκοσμίως, η αλλαγή μοιάζει πιο έκδηλη σε κάποιες δυτικές δημοκρατίες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ.
Εδώ και πολλά χρόνια η (άκρα) δεξιά επικρίνει τη λειτουργία της αμερικανικής δημοκρατίας: παραδείγματα είναι η κριτική του κινήματος Tea Party για τη «μεγάλη κυβέρνηση» ή οι αβάσιμοι ισχυρισμοί του Τραμπ για μαζική εξαπάτηση των ψηφοφόρων. Όμως η δυσαρέσκεια για τη δημοκρατία εκφράζεται επίσης έντονα και ευδιάκριτα και από τους αριστερούς και τους νέους Αμερικανούς. Δύο πρόσφατα παραδείγματα είναι το κίνημα Occupy Wall Street και η προεκλογική εκστρατεία του Bernie Sanders. Τώρα η προεδρία του Τραμπ έκανε τη δυσαρέσκεια ένα ρεύμα μεταξύ των πιο καθιερωμένων φιλελεύθερων κοινοτήτων, ιδιαίτερα μεταξύ των ετεροφυλόφιλων λευκών ανδρών με υψηλότερη μόρφωση.
Αυτό το συναίσθημα είναι τουλάχιστον εν μέρει συνέπεια μιας εγωκεντρικής τάσης. Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι η οικονομική, νομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση των μη λευκών, μη ετεροφυλόφιλων και μη αρρένων πολιτών είναι καλύτερη σήμερα σε σχέση με πριν από μερικές δεκαετίες. Αν μη τι άλλο, η «πτώση» είναι αρκετά πρόσφατη. Κατά την τελευταία δεκαετία υπήρξαν πολλές αρνητικές αντιδράσεις κατά της άμβλωσης και του δικαιώματος ψήφου των μειονοτήτων, για παράδειγμα.
Η άνοδος του Τραμπ τελικά εκτόξευσε το ζήτημα των προνομιών των λευκών στην πολιτική και δημόσια ατζέντα. Οι λευκοί φιλελεύθεροι είναι εξαιρετικά ενεργοί και ορατοί στον δημόσιο διάλογο αλλά τα προνόμιά τους αποτελούν σπάνια στόχο των επιθέσεών τους. Και όποτε οι λευκοί φιλελεύθεροι κάνουν αυτοκριτική, το κάνουν κυρίως με συμβολικό, αυτοεξαγνιστικό τρόπο.
Ομοίως, το αντρικό προνόμιο κυριαρχεί στην ατζέντα αυτή τη στιγμή, και οι άνδρες φιλελεύθεροι με ενθουσιασμό αποκηρύσσουν και στιγματίζουν τη σεξιστική κουλτούρα της «βιομηχανίας της διασκέδασης» ή «των μέσων ενημέρωσης», αλλά σπάνια αναφέρονται στον δικό τους τομέα, για παράδειγμα, στοχαζόμενοι πώς αυτοί (εμείς, εγώ) διευκόλυναν τη σεξουαλική παρενόχληση των άλλων και αποκόμισαν κάποιο κέρδος από τη σεξιστική κουλτούρα στο σπίτι ή στον χώρο εργασίας.
Μετά τη νίκη του Τραμπ υπήρξε επίσης κάποια συζήτηση για το προνόμιο στην εκπαίδευση. Καθώς τα φιλελεύθερα μέσα ενημέρωσης, απλουστευτικά[8], ανακήρυξαν τους λευκούς άνδρες της εργατικής τάξης[9] τους τυπικούς οπαδούς του Τραμπ, συζητήθηκαν σύντομα και κατά κάποιο τρόπο επικρίθηκαν ζητήματα όπως το μεγάλο χάσμα εισοδήματος[10] μεταξύ αυτών που φοίτησαν σε κολέγια και αυτών που δεν φοίτησαν. Όμως οι φιλελεύθεροι σύντομα προχώρησαν παραπέρα, εστιάζοντας στη σημασία των «ψεύτικων ειδήσεων» και της «μετα-αλήθειας» παρά στην έλλειψη μόρφωσης.
Πράγματι, το γεγονός ότι το φοιτητικό χρέος ήταν μεταξύ των βασικών θεμάτων στην εκστρατεία τόσο του Occupy Wall Street όσο και του Bernie Sanders δείχνει ότι το προνόμιο στην εκπαίδευση αποτελεί ακόμα τυφλό σημείο στην αριστερά.
Ακόμα και άλλα προνόμια, όταν δεν χρησιμοποιούνται κατά του Τραμπ και των οπαδών του, συχνά θάβονται κάτω από πιο βολικά φιλελεύθερα και αριστερά πλαίσια, όπως το επιχείρημα για «το 99% έναντι του 1%».
Εξετάζοντας εμπειρικά την πραγματικότητα[11] ότι «το πλουσιότερο 1% τώρα κατέχει μεγαλύτερο μέρος του πλούτου της χώρας σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη περίοδο τα τελευταία 50 χρόνια», όλη η προσοχή εστιάζεται στη «διεφθαρμένη ελίτ», που έμμεσα ή άμεσα ορίζεται ως η μόνη πηγή (αληθινών) προνομίων. Αυτή η λαϊκιστική διάκριση εξαγνίζει «τον λαό» και σε μεγάλο βαθμό αγνοεί τα ευρύτερα προνόμια των λευκών, των ανδρών, των ετεροφυλόφιλων και των μορφωμένων.
Είναι η ώρα να έρθουμε αντιμέτωποι με τα δικά μας προνόμια, και να μην κρυβόμαστε πίσω από τους ακόμα πιο προνομιούχους. Αυτό δεν σημαίνει στιγματισμό και δημόσια αυτοενοχοποίηση, μία από τις πάντα αγαπητές πρακτικές στους αριστερούς κύκλους, αλλά αναγνώριση και προβληματισμό. Ακριβώς όπως η σεξουαλική επίθεση δεν μπορεί να γίνει μια διάχυτη πρακτική χωρίς την ύπαρξη ευρείας σεξιστικής κουλτούρας, το 1% δεν μπορεί να ευδοκιμήσει έξω από μια θεμελιωδώς άνιση κοινωνία.
Δεν είναι μόνο το 1% που κερδίζει από αυτή την ανισότητα και τη διατηρεί. Είναι και οι πιο μορφωμένοι, οι ετεροφυλόφιλοι, οι λευκοί και οι άνδρες φιλελεύθεροι. Είναι η ώρα να ελέγξουμε τα προνόμιά μας και να κάνουμε πράξη αυτά που διακηρύσσουμε.
* Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά δημοσιεύτηκε στο Guardian, στις 28 Ιανουαρίου 2018. https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jan/28/cas-mudde-democracy-fascism-trump
[1] Δες https://www.huffingtonpost.com/entry/one-expert-says-yes-donald-trump-is-a-fascist-and_us_578d1a56e4b0d4229484d3e0
[2] Δες Steven Levitsky & Daniel Ziblatt. (2018). How Democracies Die. Crown
[3] Δες Timothy Snyder. (2017). On Tyranny. Twelve Lessons from the Twentieth Century. Tim Duggan Books.
[4] Δες Edward Luce. (2017). The Retreat of Western Liberalism. Atlantic Monthly Press.
[5] Δες http://www.politifact.com/global-news/statements/2016/mar/23/gayle-smith/did-we-really-reduce-extreme-poverty-half-30-years/
[6] Δες https://www.idea.int/news-media/news/despite-growing-challenges-democracy-data-reveals-globally-democracy-not-decline
[7] Δες https://www.nytimes.com/2015/09/15/opinion/across-the-globe-a-growing-disillusionment-with-democracy.html
[8] Δες http://www.newsweek.com/trumps-election-revenge-white-working-class-781026
[9] Δες https://www.nytimes.com/2016/11/10/upshot/why-trump-won-working-class-whites.html
[10] Δες http://www.nytimes.com/2012/02/10/education/education-gap-grows-between-rich-and-poor-studies-show.html
[11] Δες https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2017/12/06/the-richest-1-percent-now-owns-more-of-the-countrys-wealth-than-at-any-time-in-the-past-50-years/?utm_term=.590b93fdb556