Μετέφερα τη γνωστή φράση του τίτλου στο σημερινό σημείωμα γιατί έχω μια απορία: γιατί η επιστήμη δεν ανακηρύχθηκε ποτέ σε πρωταγωνιστή της Ιστορίας; Γιατί κάποια επιστημονικά έργα δεν ανακηρύχθηκαν σε επαναστάσεις, ενώ έχουν ανατρέψει τις πραγματικότητες και έχουν δημιουργήσει νέες; Είναι βέβαιο ότι αυτό δεν έχει γίνει για δύο λόγους• ο ένας παραπέμπει στις διάρκειες: οι επιστημονικές «επαναστάσεις» ανατρέπουν μακροπρόθεσμα. Η ανατροπή γίνεται ολοφάνερη ύστερα από μακρό χρόνο.
Ο δεύτερος λόγος είναι τα οδοφράγματα που η Εκκλησία έχει στήσει παντού από όπου θα μπορούσε να περάσει η επιστημονική επανάσταση.
Η ιστορία της είναι γεμάτη από αυτήν τη συμπεριφορά: αφορισμοί επιστημόνων και επιστημονικών επιτευγμάτων, Ιερά Εξέταση, άρνηση κάθε νέου, κάθε επιστήμης ακόμη που θα μπορούσε να αμφισβητήσει και το παραμικρό από τη θεϊκή διδασκαλία, απαγόρευση διδασκαλίας μαθημάτων στα σχολεία, όπως η Φυσική, η Χημεία.
Η επιστήμη ψάχνει, δεν λέω και καμιά σοφία! Ψάχνει να βρει πώς λειτουργεί το περιβάλλον όπου ζει ο άνθρωπος• άλλη επιστήμη το φυσικό περιβάλλον, άλλη το κοινωνικό. Ολες μαζί, με αυτά που βρίσκουν αλλάζουν τη ζωή του ανθρώπου.
Ας σκεφτούμε εκείνον τον Watt στο τέλος του 18ου αιώνα που κατασκεύασε την ατμομηχανή, ασφαλώς ύστερα από πάμπολλες δοκιμές, πόσες ανατροπές προκάλεσε, στην παραγωγή, στις μεταφορές, στην επικοινωνία ανάμεσα σε ανθρώπους και νοοτροπίες, στις ίδιες τις παραγωγικές σχέσεις, επομένως και στις κοινωνικές• τη γνώση και τη λειτουργία της σκέψης.
Πόσο, άραγε, ήταν τότε σε θέση να προβλέψει το πλήθος των εφαρμογών που θα μπορούσε να έχει η επινόησή του στην υφαντουργία, στον σιδηρόδρομο, στην ατμοπλοΐα; Και αυτές όμως πόσους άλλους κλάδους θα κινητοποιούσαν; Ας σκεφτούμε μόνον πώς η μεταλλουργία θέριεψε για την κατασκευή των σιδηροδρόμων.
Ας πάμε και πιο πίσω στον χρόνο, σε κάτι διαφορετικό. Ολοι ξέρουμε ότι η γη, για να αποδώσει, χρειαζόταν να μπει σε αγρανάπαυση ανά δύο ή τρία χρόνια• να «ξεκουραστεί» το χώμα και να τραφεί καλά από τον ήλιο• και ξέρουμε επίσης ότι η ανατροπή αυτού του συστήματος έγινε δυνατή χάρη σε μια νέα επιστήμη, τη Χημεία.
Στις μεγάλες χώρες, όπου η πρόοδος της χημείας προχωρούσε πολύ γρήγορα και η παραγωγή λιπασμάτων ήταν ευχερέστερη, περισσότερη και φτηνότερη, προόδευε αναλόγως και η προσφορά της καλλιεργήσιμης γης με όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις• ο όγκος των παραγόμενων ειδών διατροφής ήταν, έκτοτε, ζήτημα εντατικών καλλιεργειών και όχι εκτατικών• και η εισαγωγή νέων καλλιεργειών (πατάτα, αραβόσιτος, ντομάτα, μελιτζάνες, κ.λπ.) έκτοτε έγινε δυνατή και προσέφερε φτηνή λαϊκή τροφή.
Ακολούθησαν νέα «έργα» της επιστήμης που απάντησαν σε νέες ανάγκες της κοινωνίας• λέω μόνο για τον ηλεκτρισμό και για τις χρήσεις του πετρελαίου με τις άπειρες εφαρμογές και των δύο που πηγαίνουν από την καθημερινότητα (ηλεκτρικές κουζίνες, ψυγεία, θέρμανση, ψύξη…) έως την υψηλή τεχνολογία. Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων είναι γνωστή σε όλους.
Ας κάνω μια παρένθεση. Η επιστήμη, η επιστημονική έρευνα εννοώ, είναι αυτή που έχει κάνει το μαύρο άσπρο στη ζωή μας, στη ζωή των κοινωνιών, ανατρέπει τις κοινωνικές σχέσεις και, τελικά, απελευθερώνει τη σκέψη του ανθρώπου από προκαταλήψεις, ταμπού και ποικίλα δεσμά αιώνων. Η επιστήμη είναι που απομυθοποιεί πεποιθήσεις, φόβους και φοβίες.
Και το μποζόνιο του Χιγκς – το είπαν και μποζόνιο του Θεού – το ίδιο θα κάνει;
Η Ιστορία δεν επιτρέπει να αμφιβάλλουμε. Από τη στιγμή που το συγκεκριμένο μποζόνιο επιτρέπει να έχουμε κατακτήσει το 25%, όπως λένε ο ειδικοί, της γνώσης για την κατανόηση της διαδικασίας παραγωγής μάζας, ύλης δηλαδή, είναι φανερό ότι βαδίζουμε προς νέες, ευρύτερες απελευθερώσεις και εφαρμογές.
Απελευθερώσεις και εφαρμογές που μπορεί να ανατρέψουν την, ανύπαρκτη, άλλωστε, έως τώρα, σχέση του ανθρώπου με το Σύμπαν και να καταργήσουν εξουσίες χιλιάδων ετών• και καταδυναστεύσεις χιλιάδων ετών.
Αυτό είναι το ένα αποτέλεσμα. Το άλλο ασφαλώς θα έχει να κάνει με τις εφαρμογές που θα βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής μας. Αρκεί η νέα γνώση να γίνει κτήμα της κοινωνίας.
Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών