Δύο επιλογές παραμένουν ενώπιον της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, και κατ επέκταση της ε/κ κοινωνίας. Η μια λέει «μάχες για να προκαλέσουμε κόστος στην Τουρκία»-στη νεώτερη εκδοχή του λέγεται «κυρώσεις». Αυτή η συνταγή δοκιμάστηκε τα τελευταία χρόνια και απέτυχε πανηγυρικά. Η άλλη πολιτική πρόταση εισηγείται να σχεδιάδουμε στο «γήπεδο ΕΕ» με διπλωματικά εργαλεία που μας προσφέρει η συμμετοχή μας σε αυτήν. Τι λέει η εμπειρία όταν εφαρμόστηκε αυτή η πολιτική; Ότι ήταν η μόνη που άλλαξε συσχετισμούς και έφερε χειροπιαστά κέρδη. Παράδειγμα το Ελσίνκι Νο1, 1995- καθορισμός ημερομηνίας για έναρξη της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας από 1 Ιανουαρίου 1996 με αντάλλαγμα τον καθορισμό χρονοδιαγράμματος για έναρξη ενταξιακών συνομιλιών με την Κύπρο. Ύστερα το Ελσινκι Νο 2, 1999-έναρξη ενταξιακών συνομιλιών ΕΕ-Τουρκίας με αντάλλαγμα την ένταξη της Κύπρο στην ΕΕ, χωρίς η επίλυση να είναι προαπαιτούμενο. Γιατί πέτυχε αυτή η πολιτική; Γιατί οδηγούσε σε μεγιστοποίηση του οφέλους για όλους του παίκτες της εξίσωσης και γιατί προωθούσε το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον ταυτόχρονα και σε διαφορετικά επίπεδα. Όπως ΤΕ, πρόσδεση της Τουρκίας στο άρμα ΕΕ, ένταξη της νήσου στην ΕΕ ώστε αυτή να καταστεί καταλύτης για την επίλυση.
Οι αριθμοί γύρω από τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας ομιλούν αφεαυτών: για το 2020 έφτασαν τα 132.5 δις. Προσθέτω ότι το 41% των εξαγωγών της Τουρκίας πάει σε χώρες-μέλη της ΕΕ. Ταυτόχρονα η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη πηγή επενδύσεων στην Τουρκία με 58.5 δις- με στοιχεία του 2018. Αλλά και 80 χιλιάδες γερμανοτουρκικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στην Τουρκία, ενώ η Γερμανία παραμένει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας τουρκικών προϊόντων- 16.6 δις για το 2019. Επιπρόσθετα, η Τουρκία κέκτηται ισχυρού γεωπολιτικού εκτοπίσματος. Ειδικότερη αναφορά καλύπτει την κοινή προσπάθεια ΕΕ- Τουρκίας απέναντι στην τρομοκρατία, τη διασύνδεση συμφερόντων για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών, τη Συρία, τις εξελίξεις στον Καύκασο, τις ανακατατάξεις στην τριγωνική σχέση Αρμενία-Αζερμπαιτζάν-Νακόρνο Καραμπάχ. Το Αφχανιστάν επίσης, με ειδικότερο ρόλο στην προστασία του αεροδρομίου της Καμπούλ από τουρκικές δυνάμεις με τη συναίνεση του ΝΑΤΟ. Στις 24 Ιουνίου διεξήχθησαν συνομιλίες ΗΠΑ-Τουρκίας στην Άγκυρα για τους όρους εμπλοκής.
Στη Λευκωσία οι συναντήσεις Λουτ με Αναστασιάδη και Τατάρ στις 22 Ιουνίου είχαν ως σκοπό την «προσπάθεια εξεύρεσης κοινού εδάφους μεταξύ των πλευρών». Η προσπάθεια οδηγείται σε μηδενικό αποτέλεσμα και απομακρύνεται ακόμα περισσότερο και αυτή ακόμα η χλωμή ιδέα για νέαν «άτυπη». Γιατί μηδενικό αποτέλεσμα;
Πρώτον, επειδή οι συγκυρίες παίζουν καθοριστικό ρόλο, αν χαθεί το μομέντουμ, χάνεται η δυναμική για να φτάσει ένα θέμα στην επίλυσή του. Χάθηκε στο Κραν Μοντάνα το μομέντουμ του Πλαισίου Γκουτέρες, μετά άλλαξαν οι συνθήκες, έχουμε νέα δεδομένα.
Δεύτερον, επειδή ο Ν. Αναστασιάδης μίλησε για «αποκεντρωμένη ομοσπονδία» αλλά ουδείς γνωρίζει τι σημαίνει- ποτέ και πουθενά δεν την επεξήγησε. Διαχειρίζεται με δύο γλώσσες το ζήτημα της πολιτικής ισότητας και ουδείς γνωρίζει τι αποδέχθηκε, τι αποδέχεται και γιατί κάθε λίγο αλλάζει θέση στα γκολπόστ.
Τρίτον, επειδή η διαχείριση Αναστασιάδη στα πιο πάνω σημεία, έφερε τον Τατάρ στην εξουσία, ανεξάρτητα από τι λένε καθημερινά οι τενόροι των πρωινών ραδιοφώνων.
Τέταρτον, επειδή ο ΟΗΕ μέσω Λουτ επιχειρεί να βρει μέσες λύσεις ανάμεσα στην υποκριτική αποδοχή Αναστασιάση της ΔΔΟ και της απαράδεκτης θέσης Τατάρ για «κυριαρχική ισότητα»- οι δύο πλευρές να δώσουν κάτι από το «περίσσευμα κυριαρχίας», να ξεκινήσουν δηλαδή από κάτω προς τα πάνω για να βρουν νέα συνισταμένη στο ζήτημα της κυριαρχίας που, ίσως, βοηθήσει στη δημιουργία μιας μελλοντικής ομοσπονδιακής δομής.
Πέμπτον, επειδή η επίσκεψη Λουτ επιτρέπει στον Ν. Αναστασιάδη να καταγγέλλει την τουρκική αδιαλλαξία μέχρι την ολοκλήρωση της θητείας του- αφού πρώτα «διέσωσε» την Κυπριακή Δημοκρατία από το Πλαίσιο Γκουτέρες. Αλλά αυτή η αναζήτηση Λουτ δεν ενοχλεί ούτε τον Τατάρ-αφού έθεσε τα «δύο κράτη» στο τραπέζι, τώρα βλέπει με ικανοποίηση ότι η κλίνη του Προκρούστη άρχισε να γέρνει προς την πλευρά του.
Μόνο με αλλαγή στον τρόπο αναζήτησης της επίλυσης έχουμε δυνατότητες ανατροπής του σημερινού status quo. Το υλικό για αυτή την αλλαγή υπάρχει, αν και με λιγότερο πολιτικό βάρος σε σχέση με άλλες εποχές: σήμερα τίθεται το αίτημα για ανανέωση της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, το αίτημα για απελευθέρωση της βίζας για τούρκους υπηκόους, το μεταναστευτικό, και η ανοικτή ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας για επόμενο χρονικό στάδιο. Υπάρχει μια σημαίνουσα δυσκολία και και διαφορά: άλλο να λέει κάτι λ.χ. η Αυστρία, άλλο να ηγείται μιας προσπάθειας πάνω στη στρατηγική αυτή η Κύπρος. Μόνο έτσι (με στρατηγική τύπου Ελσίνκι) επιστρέφει η συζήτηση πάνω στην ουσία του κυπριακού και σε διασύνδεση με το Πλαίσιο Γκουτέρες. Μπορεί να αναπτύξουμε ένα «νέο Ελσίνκι» εφοσον αποκτήσουμε κύπριο ηγέτη που να θέλει και να μπορεί, έναν που να διαθέτει αξιόπιστη εικόνα. Έρευνα της ΕΕ με την ονομασία Global Corruption Barometer (GCB) – EU, δείχνει ότι «οι Κύπριοι απάντησαν πως η διαφθορά έχει αυξηθεί σε ποσοστό 65% και βρίσκονται στην πρώτη θέση της σχετικής μέτρησης», (εφ/δα Ο Φιλελεύθερος, 16/6).
Αυτή την ευκαιρία για αλλαγή προσφέρει η επόμενη εκλογική αναμέτρηση για τις προεδρικές στις αρχές του 2023. Η Κύπρος σπατάλησε τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο στα τεχνάσματα και στη διγλωσία. Δεν χρειαζόμαστε άλλον έναν πρόεδρο για τα ίδια ή και τα παρόμοια. Η Κύπρος χρειάζεται ηγέτη που να ξέρει να παίξει με τους κανόνες του ευρωπαϊκού παιχνιδιού, έτοιμο να διαπραγματευτεί με εντιμότητα και ειλικρίνεια έναν βιώσιμο συμβιβασμό μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.