Αρκετές κριτικές είδαν το φως της δημοσιότητας σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της πανδημίας από την πλευρά της ΕΕ. Ακολούθησαν και αυτές την γενική τάση που υπάρχει στη χώρα μας να αγνοούμε σχεδόν τα πάντα περί ΕΕ αλλά μόλις υπάρξει κάποιο πρόβλημα να αναπαράγουμε με μεγάλη ευκολία το γνωστό στερεότυπο ??τι κάνει η Ευρώπη?? και εκεί να τελειώνει και η σχετική συζήτηση.

Πρόκειται κατ?ουσίαν για ανέξοδες κριτικές οι οποίες βρίσκονται κυριολεκτικά στον αέρα. Δεν στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα και δεν διαφωτίζουν σε τίποτα τους πολίτες. Ουδείς εξ ?όσων ασκούν κριτική γνωρίζει τι έχει κάνει μέχρι σήμερα η Ένωση για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ποια μέτρα έλαβε και αν αυτά ήταν τα ενδεδειγμένα, αν θα μπορούσε να κάνει κάτι περισσότερο και ποιο είναι αυτό. Ουδείς αισθάνεται την ευθύνη να ενημερώσει τους πολίτες για τις δράσεις της Ένωσης. Βλέπετε είναι πολύ πιο εύκολο να αγνοούμε παντελώς την πραγματικότητα και να καταφεύγουμε όταν δημιουργούνται προβλήματα στο γνωστό ??που είναι η Ευρώπη?? κατά το επίσης γνωστό ??που είναι το κράτος??. Και είναι πολύ πιο δύσκολο να μελετήσουμε το εύρος των δράσεων που ανέπτυξε η Ένωση για την πανδημία, να προβούμε σε μια κριτική αποτίμηση και να παρουσιάσουμε συγκεκριμένες προτάσεις για την βελτίωση των πραγμάτων. Καλό θα ήταν η κριτική να βασίζεται τουλάχιστον στα απλά, τι μπορεί να κάνει η Ένωση σύμφωνα με τις αρμοδιότητες που τις έχουν εκχωρήσει τα κράτη μέλη αλλά και τι κάνουν τα ίδια τα κράτη μέλη με δεδομένο ότι αυτά λαμβάνουν τις αποφάσεις τελικά. Ας δούμε εν συντομία μέσα από ορισμένα σημαντικά παραδείγματα τι έκανε η Ένωση και τι τα κράτη μέλη.

Οι αρμοδιότητες της Ένωσης

Η ΕΕ έχει εξαιρετικά περιορισμένο ρόλο στον τομέα της δημόσιας υγείας. Η Ε. Επιτροπή μπορεί μόνο να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, να συντονίσει δράσεις και πρωτοβουλίες, να στηρίξει τα κράτη μέλη προκειμένου να αντιμετωπιστούν καταστάσεις όπως η τωρινή με τον κορονοϊό. Μπορεί επίσης να κάνει συστάσεις και να δώσει συμβουλές. Αυτά, όμως, είναι ελεύθερα να την αγνοήσουν, εναπόκειται στην προθυμία των κρατών μελών να μετατρέψουν τις συστάσεις της ΕΕ σε κοινή δράση.

Το αυτό ισχύει και για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η Ε. Επιτροπή μπορεί να στηρίξει τις δράσεις των κρατών μελών, να αναλάβει τον  συντονισμό (μέσω της Επιτροπής Υγειονομικής Ασφάλειας), να διευκολύνει κοινές προμήθειες (εάν το επιθυμούν τα κράτη μέλη), να συγκεντρώσει πληροφορίες και να προβεί σε εκτίμηση κινδύνου (μέσω του ECDC).

Κοινές προμήθειες προστατευτικών μέσων

Μία από τις βασικές προκλήσεις για τα κράτη μέλη στην αρχή της πανδημίας ήταν η προμήθεια επαρκούς ιατρικού εξοπλισμού και ατομικών μέσων προφύλαξης (ΑΜΠ). Η Ε. Επιτροπή έλαβε σειρά μέτρων για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση.

Έθεσε στη διάθεση τους τον Απρίλιο 2020 ένα κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών για θέματα ιατρικού εξοπλισμού και ΑΜΠ. Ουσιαστικά άλλαξε τη χρήση μιας υπάρχουσας διαδικτυακής πλατφόρμας  προκειμένου να παράσχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αναφέρουν τις ανάγκες τους και στους παραγωγούς να υποβάλλουν τις προσφορές τους. Η συμμετοχή  και η χρήση της εν λόγω πλατφόρμας από τους προμηθευτές και τα κράτη μέλη ήταν προαιρετική. Έως τον Ιούνιο 2020, μόνο επτά κράτη μέλη είχαν χρησιμοποιήσει την πλατφόρμα για  να μεταφορτώσουν στοιχεία σχετικά με τις ανάγκες τους. Παρ?όλο που η πλειοψηφία των κρατών μελών θεώρησε ότι η πλατφόρμα ήταν ένα πολύ καλό εργαλείο το ποσοστό όσων τη χρησιμοποίησαν για να ενημερωθούν για προσφορές ή για να αγοράσουν εξοπλισμό δεν υπερέβη το 20 %.

Δεδομένης της ανόδου της ζήτησης ΑMΠ και ιατρικού εξοπλισμού, η Επιτροπή ολοκλήρωσε έως το τέλος Ιουνίου 2020, κατόπιν αιτήματος των κρατών μελών, τέσσερις προσκλήσεις υποβολής προσφορών. Ουσιαστικά έκανε όλη τη δουλειά, εξασφάλισε τον συντονισμό σε επίπεδο ΕΕ, κατηγοριοποίησε τις ανάγκες των συμμετεχόντων κρατών μελών, κατάρτισε το σύνολο των εγγράφων που απαιτούνταν για την έναρξη της διαδικασίας, αξιολόγησε τις προσφορές και ανέθεσε  συμβάσεις.

Όμως οι παραγγελίες που έδωσαν τα κράτη μέλη βάσει του μηχανισμού κοινής προμήθειας έως τον Ιούνιο 2020 αφορούσαν κατά κύριο λόγο μάσκες και αντιπροσώπευαν μικρό ποσοστό των αναγκών τους. Προτίμησαν τις εθνικές διαδικασίες προμηθειών προκειμένου να καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών τους. Για παράδειγμα, το πρώτο τρίμηνο του 2020, τα 27 κράτη μέλη εισήγαγαν συνολικά μάσκες αξίας 14 δις ευρώ.

Έρευνα και παραγωγή εμβολίων

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, η Επιτροπή διέθεσε 2,7 δις ευρώ  για την έρευνα και ανάπτυξη διαγνωστικών εξετάσεων, θεραπειών και εμβολίων, καθώς και συμφωνιών προαγοράς με διάφορους φορείς ανάπτυξης εμβολίων. 

Είναι βέβαιο ότι χωρίς αυτά το ποσό της αρχικής επένδυσης των Βρυξελλών, οι φαρμακοβιομηχανίες θα χρειάζονταν περισσότερο χρόνο για να παράγουν και να διαθέσουν το εμβόλιο. Αυτό όμως που απέμεινε από όλη αυτήν την προσπάθεια ήταν ότι φταίει η Ευρώπη για την αστοχία των εταιρειών στην προμήθεια των εμβολίων. Ορισμένοι βέβαια είχαν και την έτοιμη λύση, θεωρώντας ότι αν η χώρα μας ήταν εκτός ΕΕ θα μπορούσε να παράγει, όμορφα και ωραία, το δικό της εμβόλιο, χωρίς να έχει ανάγκη τους χαρτογιακάδες των Βρυξελλών. Το μόνο βέβαιο είναι ότι αν ήμασταν εκτός ΕΕ θα ήμασταν επίσης όμορφα και ωραία εκτός του χάρτη των εμβολιασμών.

Το ECDC

Το ECDC αντιμετώπισε πολλαπλές δυσκολίες όσον αφορά τη διαχείριση  της έγκαιρης παροχής, της ποιότητας και της πληρότητας των δεδομένων που λάμβανε από τα κράτη μέλη από την έναρξη της πανδημίας. Επιπλέον, οι διαφορετικές στρατηγικές επιτήρησης και διεξαγωγής διαγνωστικών εξετάσεων των κρατών μελών δυσχέραιναν την εκ μέρους του ECDC σύγκριση της επιδημιολογικής κατάστασης σε όλη την ΕΕ. Αναγκάστηκε να συμπληρώνει τα δεδομένα που λάμβανε με δική του έρευνα, ελέγχοντας πολυάριθμες πηγές καθημερινά για να συγκεντρώσει στοιχεία για την πανδημία από όλο τον κόσμο.

Με δεδομένο τους ανθρώπινους πόρους που διέθετε απαιτήθηκε το σύνολο σχεδόν του επιστημονικού του προσωπικού να ασχοληθεί με εργασίες σχετικές με την πανδημία  και να ανασταλούν άλλα καθήκοντα. Ορισμένοι πιστεύουν παραδόξως ότι οι πόροι που έχει στην διάθεσή της η ΕΕ είναι απεριόριστοι.

Το νέο πρόγραμμα υγείας της Ένωσης

Τον Μαΐου 2020, η Ε. Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για ένα νέο, ενισχυμένο πρόγραμμα για την υγεία για την περίοδο 2021-2027, το λεγόμενο EU4Health με κύριο στόχο την ενίσχυση  της ανθεκτικότητας των συστημάτων υγείας και την προώθηση της καινοτομίας. Ο προϋπολογισμός ύψους 1,9 δισ. ευρώ που πρότεινε η Ε. Επιτροπή είναι τετραπλάσιος αυτού του τρέχοντος προγράμματος 2014-2020 (450 εκατ.). Καμία αναφορά δεν ακούστηκε για το εν λόγω πρόγραμμα από πουθενά και από κανένα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας

Τον Νοέμβριο 2020 η Ε. Επιτροπή υπέβαλε επίσης μια σειρά νομοθετικών προτάσεων με στόχο να  διαμορφώσει μια ισχυρότερη εντολή συντονισμού από την Επιτροπή και τους οργανισμούς της ΕΕ για την αντιμετώπιση υγειονομικών κρίσεων. Έναν νέο κανονισμό για τις σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας, προκειμένου να ενισχύσει την ετοιμότητα, να υπάρχει δυνατότητα κήρυξης έκτακτης ανάγκης στην ΕΕ και να ενισχυθεί η επιτήρηση και η  βελτίωση της υποβολής δεδομένων από την πλευρά των κρατών μελών. Υπέβαλε επίσης ξεχωριστές προτάσεις για την ενίσχυση του ECDC  και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων. Ανακοίνωσε τέλος ότι έως το τέλος του 2021 θα υποβάλει πρόταση για την δημιουργία ενός νέου οργανισμού για την αντίδραση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας. Καμία αναφορά επίσης για όλες αυτές τις προτάσεις από πουθενά και από κανένα.

Συμπέρασμα

Η κριτική που ασκείται στην ΕΕ στην χώρα μας είναι μονόπλευρη, μονοδιάστατη και κινείται πολλές φορές εκτός του πεδίου της πραγματικότητας. Για να είμαστε ειλικρινείς φαίνεται ότι αυτό που μας ενδιαφέρει κυρίως από αυτήν είναι ο πακτωλός χρημάτων που μας στέλνει, αν μπορούσαμε να αποφύγουμε και οποιοδήποτε σχετικό έλεγχο θα ήμασταν ευτυχείς. Κατά τα λοιπά ουδείς γνωρίζει (ή πολλοί λίγοι) τι ακριβώς συμβαίνει εκεί στις Βρυξέλλες και ουδείς ενδιαφέρεται να μάθει. Μετά από σαράντα χρόνια συνεχούς παρουσίας στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, όπως μας αρέσει να δηλώνουμε αυτάρεσκα ορισμένες φορές, μήπως θα έπρεπε να ξεκινήσουμε μια συζήτηση όχι μόνο για το τι κάνει η Ένωση, αλλά και για το τι κάνουμε εμείς σε σχέση με αυτήν; Εάν όχι, από το κάνουμε εντελώς ανεδαφικές κριτικές είναι καλύτερα να παραμείνουμε σιωπηλοί.