Ελάχιστες μέρες πριν τις Ευρωεκλογές η Ευρώπη εμφανίζεται χωρίς στρατηγικούς στόχους και όραμα. Η άτυπη διάσκεψη κορυφής των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στο Σιμπίου της Ρουμανίας (9/5) είχε προαναγγελθεί ως “η ιστορική κρίσιμη στιγμή” για την Ευρώπη με αποφάσεις στρατηγικού χαρακτήρα για το μέλλον της και ιδιαίτερα για τον επόμενο πενταετή θεσμικό κύκλο (2019-2024). Κι όμως εάν κρίνει κάποιος από τη Δήλωση που πρετοιμάστηκε καθώς και το κείμενο για τους υποτιθέμενους στρατηγικούς στόχους για την επόμενη πενταετία (η λεγόμενη Ατζέντα των Ηγετών/ Leaders’ Agenda) αυτό που προκύπτει είναι ότι η Ένωση εμφανίζεται να μη διαθέτει ούτε συγκεκριμένο συνολικό προσανατολισμό ή όραμα ούτε ξεκάθαρους στρατηγικούς στόχους.(Μια νέα συζήτηση θα γίνει στην τυπική συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο τέλος Ιουνίου , 20-21/6).
Στη Δήλωση τονίζονται μάλλον τα αυτονόητα και τετρημένα. Ότι δηλαδή οι ηγέτες δεσμεύονται να στηρίξουν μια Ενιαία, ενωμένη Ευρώπη η οποία θα λαμβάνει συλλογικές αποφάσεις και θα εργάζεται για την ασφάλεια των πολιτών και την προοπτική των μελλοντικών γενεών. Απαριθμούνται σειρά δεσμεύσεων αλλά πάνω στο απολύτως αυτονόητο. Η μελλοντική στρατηγική Ατζέντα των Ηγετών , ένα κείμενο τεσσάρων βασικών αξόνων (προστασία των πολιτών, ανάπτυξη της οικονομικής βάσης , οικοδόμηση μιας περισσότερο πράσινης, δίκαιης και περιεκτικής Ευρώπης, προώθηση των συμφερόντων της Ευρώπης στον κόσμο), είναι σημαντικό όχι τόσο γι αυτά που περιλαμβάνει όσο για όσα παραλείπει ή υποβαθμίζει . Επισημαίνω τρεις τουλάχιστον κύριους στρατηγικους στόχους που υποβαθμίζονται ενώ εξακολουθούν να παραμένουν κρίσιμα έγκυροι:
(α) η ολοκλήρωση της ΟΝΕ (οικονομικής και νομισματικής ένωσης – ευρωζώνης)
(β) η προικοδότηση της Ένωσης με ένα νέο ισχυρό πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (προϋπολογισμό)
(γ) τη νέα διεύρυνση προς τις χώρες των Δ. Βαλκανίων.
Α. Ολοκλήρωση της ΟΝΕ. Παρά τα ορισμένα βήματα που έγιναν στη διάρκεια της κρίσης για τη βελτίωση της Ευρωζώνης – ΟΝΕ με τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθεροποίησης (ΕΜΣ – ESM), την προώθηση της ημιτελούς τραπεζικής ένωσης, τις νέες ρυθμίσεις δημοσιονομικής πειθαρχίας, κλπ., η ΟΝΕ παραμένει εν πολλοίς ένα ατελές αρχιτεκτόνημα. Προτάσεις επί προτάσεων που έχουν διατυπωθεί για την ολοκλήρωσή της έχουν τοποθετηθεί στο ράφι. Όπως π.χ. για τη δημοσιονομική ένωση (fiscal union), την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης με τη θέσπιση ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης των καταθέσεων, τη θέσπιση “safe asset”, κλπ. Το σχετικό κείμενο των συζητήσεων περιείχε μόνο δύο λέξεις για το θέμα – “to deepen EMU” / “να εμβαθύνουμε την ΟΝΕ” χωρίς καμιά άλλη αναφορά ή δέσμευση. Είναι προφανές ότι κυρίαρχες χώρες μέλη της Ένωσης (Χανσεατική ένωση κρατών, Γερμανία, κ.α.) δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για παραπέρα βήματα προς την κατεύθυνση ολοκλήρωσης της Ευρωζώνης . Νομίζουν ότι πρόβλημα λύθηκε. Λάθος. Ειδικότερα οι χώρες που συγκροτούν τη Χανσεατική Ένωση (Ολλανδία, Φινλανδία, Ιρλανδία, Αυστρία, κ.α.) έχουν ανοιχτά ταχθεί ενάντια σε κάθε νέο μέτρο ανάπτυξης της ΟΝΕ. Στην ίδια περίπου λογική κινείται η Γερμανία. Είναι ενδεικτικό ότι σε σχετική συζήτηση την περασμένη εβδομάδα ο υποψήφιος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος (PES) για την Επιτροπή Φρ. Τίμμερμανς κατηγόρησε ευθέως το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) και τον υποψήφιό του Γερμανό Μ. Βέμπερ ότι αντιτάσσονται στη δημοσιονομική ένωση που είναι τόσο αναγκαία για τη βιωσιμότητα της ΟΝΕ ενώ “προτεραιοποιούν” τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού στρατού που κατά τον Τίμμερμανς δεν είναι και τόσο αναγκαίος. Αλλά χωρίς την ολοκλήρωση της ΟΝΕ (τελικά και με Πολιτική Ένωση) το σύστημα θα παραμείνει εγγενώς ασταθές έτσι που μια νέα κρίση να μπορεί να το κλονίσει συθέμελα , ιδιαίτερα καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) δεν θα είναι μάλλον σε θέση να παίξει το σωστικό ρόλο που υπό τον Μ. Ντράγκι διαδραμάτισε τα τελευταία χρόνια.
Β. Δημοσιονομικό Πλαίσιο. Το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ – προϋπολογισμός ΕΕ) για την περίοδο 2021-2027 βρίσκεται σε μια αποτελματωμένη διαπραγμάτευση εδώ και καιρό. Απαιτείται επομένως ισχυρή πολιτική ώθηση για να ξεκολλήσει η διαπραγμάτευση αυτή και κυρίως για να διασφαλισθούν οι επαρκείς πόροι στήριξης των πολιτικών της Ένωσης σε μια μακροχρόνια σταθερή βάση με ένα νέο σύστημα χρηματοδότησης της ΕΕ. Τα κείμενα της Διάσκεψης δεν λένε τίποτα ουσιαστικό. Αγνοούν το θέμα.
Γ. Διεύρυνση της Ένωσης. Μαζί με την ΟΝΕ, η διεύρυνση της Ένωσης πρός τις χώρες των Δ. Βαλκανίων (Σερβία, Μαυροβούνιο, Β. Μακεδονία, Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο) και ίσως Τουρκία υπήρξε το δεύτερο μεγάλο project ως προϋπόθεση για την εδραίωση της σταθερότητας και δημοκρατίας στην Ευρώπη. Κι όμως αυτό το στρατηγικό σχέδιο φαίνεται τώρα να παγώνει. Η Ένωση μιλά αορίστως για “την Ευρωπαϊκή προοπτική” των χωρών αυτών με “τις θύρες της να παραμένουν ανοιχτές”. Καμιά συγκεκριμένη δέσμευση. Ακόμη και η περυσινή δέσμευση για έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Β. Μακεδονία και Αλβανία τον Ιούνιο φέτος φαίνεται να τίθεται τώρα σε αμφισβήτηση. Χώρες όπως Γαλλία (κυρίως), Ολλανδία κ.ά. αντιτίθενται σφοδρά στη διεύρυνση της Ένωσης με τις χώρες των Δ. Βαλκανίων με κύριο επιχείρημά ότι οι εν λόγω χώρες είναι εντελώς απροετοίμαστες για ένταξη στον μεσοπρόθεσμο τουλάχιστον ορίζοντα. Για την Τουρκία δεν μπορεί βεβαίως να γίνεται καν λόγος κάτω από τις συνθήκες που επικρατούν. Η εγκατάλειψη όμως του σχεδίου για τη διεύρυνση θα αποτελούσε μείζον στρατηγικό λάθος από πλευράς Ένωσης. Καθώς θα αφαιρούσε ένα ισχυρό κίνητρο για τις χώρες της περιοχής να προχωρήσουν στις μεταρρυθμίσεις αλλά και να ξεπεράσουν οριστικά τον κίνδυνο να διολισθήσουν σε νέες συγκρούσεις. Από μια τέτοια εξέλιξη μόνο δυνάμεις όπως Ρωσία, Κίνα, Τουρκία θα έβγαιναν κερδισμένες επεκτείνοντας την επιρροή τους στην περιοχή.
Χρειάζεται πραγματικό στρατηγικό όραμα ιδιαίτερα για να αντιμετωπισθούν οι δυνάμεις του εθνολαικισμού.