Όλοι μας έχουμε συγκινηθεί από την ταινία του Τσάρλυ Τσάπλιν “The kid”, όπου ο αλητάκος βρίσκει ένα παρατημένο μωρό και του ανοίγει την αγκαλιά του, το φροντίζει, το μεγαλώνει και αρνείται να το παραδώσει σε μια στεγνή, απρόσωπη γραφειοκρατία που θέλει να το βάλει σε ίδρυμα. Ένα όμορφο παραμύθι που μας δείχνει με το γλυκόπικρο χιούμορ του Σαρλώ ότι η αγάπη είναι πάνω από το γράμμα του νόμου, ο ανθρωπισμός δεν είναι ποινικό αδίκημα. 

Υπάρχουν όμως και στις μέρες μας ωραίες ιστορίες:

--Το 2016, μέσα στην προσφυγική κρίση, ο Cédric Herrou, αγρότης στη νότια Γαλλία, υποδέχεται πρόσφυγες και μετανάστες χωρίς χαρτιά, τους δίνει στέγη και τροφή στο κτήμα του και τους βοηθά στις διαδικασίες αιτήσεως ασύλου. Ακολουθεί ποινική του δίωξη για “διευκόλυνση κυκλοφορίας και παραμονής παράνομων μεταναστών” και καταδικάζεται πρωτόδικα σε πρόστιμο και φυλακή με αναστολή. Μετά από εφέσεις και προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο, αλλά και διαδηλώσεις σε όλη τη Γαλλία και αλλού, τελικά απαλλάσσεται των κατηγοριών, με βάση την επίκληση από το δικαστήριο της “αρχής της αδελφοσύνης” (“principe de fraternité"), δηλαδή την ελευθερία να βοηθάς κάποιον  για ανθρωπιστικούς λόγους ανεξάρτητα αν η παραμονή του είναι νόμιμη ή όχι.  Η απόφαση χαιρετίστηκε ως σημαντικήν νίκη του ανθρωπιστικού κινήματος.

--Τον Ιούνιο του '19 η Γερμανίδα Carola Rackete, καπετάνισσα του σωστικού πλοίου Sea-Watch 3, ελλιμένισε χωρίς έγκριση από τις ιταλικές λιμενικές αρχές το πλοίο στο λιμάνι της νήσου Λαμπεντούζα, το κοντινότερο ασφαλές λιμάνι σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, επικαλούμενη την κακή κατάσταση των προσφύγων που είχε παραλάβει από τα παράλια της Λιβύης και αψηφώντας την απαγόρευση του τότε Ιταλού Υπουργού Εσωτερικών Σαλβίνι. Στη συνέχεια ο Σαλβίνι την συλλαμβάνει με την κατηγορία ότι “προσπάθησε να βυθίσει λιμενικό σκάφος και διέπραξε πολεμική πράξη”. Τελικά αυτές οι κατηγορίες κατέπεσαν και αφέθηκε ελεύθερη. Έχει καταθέσει μήνυση κατά του Σαλβίνι για συκοφαντική δυσφήμιση και υποκίνηση απειλής μέσω των social media, ενώ το '19 ξεκίνησαν έρευνες εναντίον της για πιθανές ποινικές δραστηριότητες σχετικά με μετανάστες χωρίς χαρτιά. Τελικά το 2021 τα ιταλικά δικαστήρια αναγνωρίζουν ότι οι πράξεις της είχαν στόχο τη σωτηρία ανθρώπινων ζωών και ακυρώνουν κάθε δίωξη εναντίον της. Η ίδια και η συγκυβερνήτης της έχουν λάβει βραβεία και άλλες τιμητικές διακρίσεις για την ανθρωπιστική τους δράση.

--To 2015 οι νεαρές αδερφές από τη Συρία Sara και Yusra Mardini κατέπληξαν τον κόσμο με το κατόρθωμά τους να ρυμουλκήσουν κολυμπώντας επί 3 1/2 ώρες το φουσκωτό σκάφος φορτωμένο πρόσφυγες που πλησίαζε τις ακτές της Λέσβου και κινδύνευε να βυθιστεί. Οι δυό αδερφές, έμπειρες κολυμβήτριες, πήδηξαν στο νερό και οδήγησαν το σκάφος με ασφάλεια στη Λέσβο σώζοντας 20 ζωές. Ο διεθνής τύπος τις ανακήρυξε ηρωϊδες. Το 2016 η Σάρα πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς του Ρίο (κολύμβηση) με την πρώτη Ολυμπιακή Ομάδα Προσφύγων. Έχει εγκαταστοεί στη Γερμανία, όπου σπουδάζει με υποτροφία και είναι Πρέσβειρα Καλής Θέλησης για τη Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR). Ωστόσο εξακολούθησε να πηγαινοέρχεται στην Ελλάδα προσφέροντας μέσω ΜΚΟ εθελοντική εργασία για τους μετανάστες/πρόσφυγες. 

Στις 21 Αυγούστου 2018 η Σάρα συνελήφθη από τη ελληνική αστυνομία και φυλακίστηκε  στον Κορυδαλλό με τις κατηγορίες λαθροδιακίνησης ανθρώπων, κατασκοπεία, ξέπλυμα χρημάτων και συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση! Η Διεθνής Αμνηστεία και άλλοι οργανισμοί άσκησαν σφοδρή κριτική στην Ελλάδα, ενώ στο Βερολίνο έγιναν διαδηλώσεις (όχι όμως και στην Ελλάδα). Μετά από 107 μέρες κράτησης, η Σάρα τελικά βγήκε με εγγύηση. Ωστόσο οι κατηγορίες δεν έχουν εκπέσει και αύριο, στις 18 Νοεμβρίου 2021 έχει οριστεί δίκη, όπου πιθανολογείται ότι η ίδια και οι συγκατηγορούμενοί της θα απαλλαγούν, τουλάχιστον από τις σοβαρότερες κατηγορίες. 

Οι παραπάνω ιστορίες έχουν μια αισιόδοξη πλευρά: στις δημοκρατικές χώρες οι δημοκρατικοί θεσμοί αργούν αλλά λειτουργούν. Επί της ουσίας. Σύμφωνα με τις ανθρωπιστικές αρχές που τους διαμόρφωσαν. Και οι αρχές αυτές γεννήθηκαν μεν στην Ευρώπη, αλλά πλέον δεν είναι “ευρωπαϊκές”, ούτε “δυτικές”. Είναι παγκόσμιες. Γι αυτό και στις λεγόμενες “υπό ανάπτυξη” χώρες, που συνήθως είναι αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα, χιλιάδες άνθρωποι διεκδικούν ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες, και πολλοί το πληρώνουν ακριβά. Αλλά και αυτοί που φεύγουν από τις χώρες τους, προσπαθούν να πάνε σε δημοκρατικές χώρες παρά τα ρίσκα και όχι σε χώρες ομόθρησκες και με δυνατότητες εργασίας αλλά αυταρχικές. 

Ωστόσο η άλλη, η δυσάρεστη πλευρά του νομίσματος είναι ότι οι παραπάνω ιστορίες είναι απλά οι πιο διάσημες ανάμεσα σε πάμπολλες άλλες, που δεν εξασφάλισαν τόση  δημοσιότητα και διεθνή κατακραυγή και ίσως δεν είχαν happy end. Είτε με παρασιώπιση, σκόπιμη ή λόγω άγνοιας και αδιαφορίας, είτε με οργανωμένη προπαγάνδα, τόσο τα επίσημα media όσο και τα social αποτελούν ψηφίδες σε ένα παζλ  ποινικοποίησης και εκφοβισμού τού ανθρωπιστικού ακτιβισμού, είτε πρόκειται για ΜΚΟ, είτε πρόκειται για πρωτοβουλίες ομάδων ή ατόμων: από την συστηματική ηθική απαξίωσή ή γελοιοποίησή τους έως την ποινική δίωξη με στημένες και παράλογες κατηγορίες και στόχο-συνειδητό ή όχι- την αποθάρρυνση της κοινωνίας των πολιτών για προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας προς μετανάστες/πρόσφυγες. Τις παραπάνω μεθόδους βλέπουμε να μετέρχονται σε αγαστή ομοφωνία καθεστώτα είτε καθαρά δικτατορικά σαν την Λευκορωσία ή την Κίνα, είτε αυταρχικά - τύποις δημοκρατικά σαν την Πολωνία και Ουγγαρία, αλλά δυστυχώς και δημοκρατικές κυβερνήσεις όπως η Ιταλική που για ένα διάστημα είχε υπουργό εσωτερικών τον ακροδεξιό Σαλβίνι. Και ντρέπομαι πολύ όταν δικές μας δημοκρατικές κυβερνήσεις (ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ) αντιγράφουν έναν Σαλβίνι.

Δεν ισχυρίζομαι ότι όλες οι ΜΚΟ και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις είναι υπεράνω υποψίας και αποτελούνται από αγγέλους. Εδώ οργανώσεις του ίδιου του ΟΗΕ έχουν βρεθεί ένοχες για αποτρόπαια σκάνδαλα. Κάθε ανθρώπινος σχηματισμός πρέπει να υπόκειται σε λογοδοσία. Και υπάρχουν κριτήρια θεσπισμένα με διεθνή αποδοχή που εξασφαλίζουν αν ένας οργανισμός ανταποκρίνεται σε αυτά. Αλλά από αυτό το σημείο έως κατηγορίες για κατασκοπεία  η απόσταση είναι μεγάλη. 

Ζητείται νόμιμος τρόπος εισόδου.

Η κυβέρνηση συνεχώς επαναλαμβάνει ότι οφείλουμε να φυλάξουμε τα σύνορά μας από παράνομες και εισδοχές μεταναστών. Πολύ σωστά, ιδίως όπως ήταν στον Έβρο μαζικές και αποδεδειγμένα υποκινημένες. Τις παράνομες εισόδους τις βλέπουμε, ωστόσο ποιές είναι οι νόμιμες; Υπάρχουν στο τείχος του Έβρου check points όπου μπορεί κανείς να παρουσιαστεί ζητώντας άσυλο, να του επιτραπεί η είσοδος και να οδηγηθεί σε μια δομή, όπου θα ξεκινήσει η διαδικασία εξέτασης για το άν έχει δικαίωμα ασύλου ή όχι;  Υπάρχει δυνατότητα να πάει ένας μετανάστης/πρόσφυγας σε προξενείο ή στην πρεσβεία της Ελλάδας στην Τουρκία και να ζητήσει άσυλο; Υπάρχει το προηγούμενο της Ισπανίας που έδιωξε με στρατό από τα σύνορά της (την ισπανική πόλη Θέουτα στη βορειοαφρικάνική ακτή) πρόσφυγες από το Μαρόκκο που ήθελαν να μπούν μαζικά και ανεξέλεγκτα, ωστόσο δεν καταδικάστηκε από κανέναν διεθνή οργανισμό, ακριβώς γιατί οι αιτούντες άσυλο είχαν την δυνατότητα να πάνε σε ειδικά φυλάκια στην ουδέτερη ζώνη της Θέουτα και να καταθέσουν αίτημα νόμιμα. 

Οι τυχεροί που θα φτάσουν σώοι στις ακτές των νησιών μας μπαίνουν υπό τον έλεγχο των αρχών και οδηγούνται σε δομές, όπου θα κινηθεί η διαδικασία ασύλου. ΟΚ. Εκείνοι όμως που δε θα τους επιτραπεί να περάσουν τα θαλάσσια σύνορα θεωρούνται όλοι παράνομοι και κανείς ποτέ δε θα μάθει ποιοί από αυτούς ήταν οικονομικοί μετανάστες και ποιοί πρόσφυγες που δικαιούντο άσυλο.

Δεν πρέπει όμως αυτά να εναπόκεινται στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους-μέλους. Πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν η Ε.Ε. ως οντότητα να καθορίσει πανευρωπαϊκές διαδικασίες νόμιμης εισόδου προσφύγων/μεταναστών στη Ευρώπη ώστε να εξετάζεται το αίτημά τους και να πάψουν να χάνονται ζωές στα θαλάσσια και στα χερσαία σύνορα.

Προστασία συνόρων, σεβασμός δικαιωμάτων και ο τετραγωνισμός του κύκλου.

Στη χώρα μας γύρω από αυτό το ζήτημα υπάρχει στην πράξη εκτεταμένη γκρίζα ζώνη. Παρόλες τις διαβεβαιώσεις ότι ακολουθούμε εβλαβικά το Διεθνές Δίκαιο, τη Συνθήκη της Γενεύης και το Δίκαιο της Θάλασσας, τίποτα δεν εξασφαλίζει ότι δεν γίνονται επαναπροωθήσεις. Επαναπροώθηση (pushback) σημαίνει άρνηση να δοθεί η δυνατότητα σε έναν άνθρωπο να εξεταστεί το αίτημά του για άσυλο και να κριθεί αν δικαιούται ή όχι. To pushback παραβιάζει την απαγόρευση μαζικών απελάσεων, όπως ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Είναι γεγονός ότι τα λιμενικά σκάφη έχουν σώσει πάρα πολλές ζωές από τα άθλια φουσκωτά που διαπλέουν τα στενά με την Τουρκία, ιδίως όταν μπουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Είναι υποχρέωσή τους. Ωστόσο, όταν φτάσουν στο θαλάσσιο σύνορο, η παρεμπόδιση να προχωρήσουν και η υποχρέωση συχνά με βίαιο τρόπο να γυρίσουν στη ανοιχτή θάλασσα είναι ακριβώς η ουσία του pushback. Με ό,τι ρίσκο αυτό συνεπάγεται.

Στις 6 Οκτωβρίου 2021 είδαν το φως τα αποτελέσματα έρευνας 8 μηνών που έκαναν δημοσιογράφοι από 7 ευρωπαϊκές χώρες και από media όπως μεταξύ άλλων ο Spiegel, η εφημερίδα Liberation, το δημόσιο γερμανικό κανάλι ARD, η ολλανδική ερευνητική πλατφόρμα Lighthouse Reports. Η έρευνα έδειξε ότι στην Ελλάδα και Κροατία οι πρόσφυγες/μετανάστες συχνά υφίστανται βίαια, παράνομα  pushbacks στα ευρωπαϊκά σύνορα από ειδικές δυνάμεις καταστολής χωρίς διακριτικά και με καλυμμένο το πρόσωπο. Τα ίδια και με σκληρή γλώσσα καταλογίζει στην Ελλάδα και Κροατία και η Διεθής Αμνηστεία (https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/10/eu-new-evidence-of-systematic-unlawful-pushbacks-and-violence-at-borders/ ). Μετά από αλλεπάλληλες προτροπές της Επιτρόπου Εσωτερικών Υποθέσεων Yλβα Γιόχανσον (Reuters,Politico, ελλ. τύπος) η Ελλάδα στις 8 Οκτωβρίου συμφώνησε να ξεκινήσει έρευνα για το θέμα. Δεν είναι λοιπόν ζήτημα κάποιας μεμονωμένης δημοσιογράφου, κάποιων φανατικών “δικαιωματιστών” ή της τουρκικής προπαγάνδας. Επιβάλλεται να έχουμε σαφείς αποδείξεις ότι εφαρμόζεται πραγματικά αυτό που ισχυρίζεται η κυβέρνηση: προστασία των συνόρων και παράλληλα πλήρης σεβασμός  της  Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Μοιάζει με τετραγωνισμό του κύκλου; Τί να πούμε τότε για την προσφυγική κρίση στα σύνορα της Ε.Ε με τους εγκλωβισμένους ανθρώπους ανάμεσα στις δυνάμεις καταστολής μιας δικτατορίας (Λευκορωσία) και σ' εκείνες μιας σχεδόν δικτατορίας (Πολωνία); Η Πολωνία έχει αρνηθεί κάθε ανθρωπιστική βοήθεια από την Ε.Ε., απαγορεύει στις ΜΚΟ να πλησιάσουν ενώ η Λευκορωσία αφού τους μετέφερε με τουριστικά πακέτα (!) αεροπορικώς από τις χώρες τους τώρα δεν τους επιτρέπει να γυρίσουν πίσω (πού;) Είναι όμως απογοητευτικό, ότι οι δηλώσεις τόσο των οργάνων της Ε.Ε. όσο και των κρατών-μελών (η Ελλάδα μάλιστα  υπερθεματίζει) αναφέρονται στο υπαρκτό δίλημμα ανάμεσα στον εκβιασμό της Λευκορωσίας και στη συμπαράσταση στην Πολωνία, ενώ οι ίδιοι οι μετανάστες /πρόσφυγες αντιμετωπίζονται κυρίως ως πρόβλημα, ως απειλή εθνικής κυριαρχίας και πολύ λίγο ως άνθρωποι, που έχουν αρχίσει να πεθαίνουν από το κρύο και τις άλλες κακουχίες.

Ως επίλογο θα αναφερθώ σε άλλη μια κινηματογραφική ταινία: Όταν είδαμε “Τα παιδιά των ανθρώπων” (Children of Men (2006) νομίζαμε ότι ήταν φιλμ επιστημονικής φαντασίας.