Η σύγχρονη δημοτική ελληνική γλώσσα αποτελεί το αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορικής διαδικασίας, η οποία έχει τις ρίζες της στην πολυπολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας. Αυτή η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επικοινωνίας, αλλά ένα ζωντανό μνημείο της ιστορίας, που φέρει τα αποτυπώματα των λαών και των πολιτισμών που συνυπήρξαν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο κατά καιρούς. Η εθνικιστική προπαγάνδα άνθισε γύρω από αυτή τη γερμανική ιδεολογία περί καθαρότητας του έθνους, γλώσσας, κράτους, αίματος, δημιουργώντας εξαμβλώματα και ανιστόρητες εκδοχές έπαρσης και μισαλοδοξίας που ακόμα σήμερα ταλανίζουν την πατριωτική συνείδηση των Ελλήνων με παρασιτικές απόψεις περί ανωτερότητας φυλής, έθνους, γλώσσας, με εθνικιστικές φιλοπόλεμες κορόνες ξενοφοβίας. 

el.wikipedia.org/wiki/Δημοτική_γλώσσα

Η ιστορική διαδρομή της ελληνικής γλώσσας

Η ελληνική γλώσσα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχει υποστεί πολλές μεταμορφώσεις. Η αρχαία ελληνική, με τις διαλέκτους της (αιολική, ιωνική, αττική, δωρική κ.ά.), ήταν η γλώσσα των φιλοσόφων, των ποιητών και των επιστημόνων και έγινε παγκόσμια, διεθνής γλώσσα, όπως είναι σήμερα η αγγλική για παράδειγμα. Με την πάροδο του χρόνου, η ελληνική γλώσσα επηρεάστηκε από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Σλάβους, τους Φράγκους, τους Τούρκους, τους Άραβες, τους Μαγκρεμπίνους... και άλλους λαούς, δημιουργώντας ένα πλούσιο γλωσσικό μωσαϊκό.

Κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε σε μια πιο απλή και λαϊκή μορφή, γνωστή ως δημοτική λαλιά. Ωστόσο, μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830, υπήρξε μια συνειδητή προσπάθεια να επαναφερθεί η ελληνική γλώσσα στις αρχαίες της ρίζες. Αυτή η προσπάθεια οδήγησε στη δημιουργία της καθαρεύουσας, μιας τεχνητής εργαστηριακής γλώσσας, κατασκεύασμα πέντες φιλολόγων Βαβαρών φιλελλήνων, που βασιζόταν στην αρχαία ελληνική.

Ο ρόλος του Όθωνα και της Βαυαρίας

Ο Όθωνας, ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας, που προερχόταν από τη Βαυαρία, έφερε μαζί του μια ομάδα συμβούλων, κυρίως φιλολόγων και μελετητών του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Οι συμβουλοί του αυτοί είχαν ως αποστολή να "καθαρίσουν" τη γλώσσα από τις ξένες επιρροές και να την επαναφέρουν σε μια μορφή που θύμιζε την αρχαία αθηναϊκή γλώσσα του Περικλή, ιδεώδες των Βαβαρών ως πρότυπο της "Ανώτερης Αρίας Φυλής", βάση της νέας Γερμανικής ιδεολογίας τότε. Η καθαρεύουσα, που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας, ήταν μια γλώσσα που χρησιμοποιούταν κυρίως στην επίσημη κρατική γραφή και στην εκπαίδευση, αλλά ήταν μακριά από την καθημερινή ομιλία του λαού. Υπάρχουν πολλά κωμικά έργα που μάς υπενθυμίζουν την ασυνενοησία των κρατικών υπαλλήλων όταν έγραφαν κείμενα από τη μια περιοχή στην άλλη... 

Η διαμάχη μεταξύ δημοτικής και καθαρεύουσας

Η καθαρεύουσα, αν και θεωρήθηκε ως ένα βήμα προς την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, δεν κατάφερε να γίνει η γλώσσα του λαού. Η δημοτική, από την άλλη πλευρά, συνέχιζε να είναι η γλώσσα της καθημερινής επικοινωνίας, πλούσια σε δάνειες λέξεις και εκφράσεις από άλλες γλώσσες. Αυτή η διαμάχη μεταξύ δημοτικής και καθαρεύουσας κράτησε για πάνω από έναν αιώνα και τελικά κορυφώθηκε με την επίσημη καθιέρωση της δημοτικής ως την επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους το 1976.

Η πολυπολιτισμική κληρονομιά της ελληνικής γλώσσας

Η σύγχρονη δημοτική ελληνική γλώσσα είναι ένα ζωντανό παράδειγμα της πολυπολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Παραθέτω εδώ περίπου 200 τουρκικές λέξεις, που επέζησαν από τις προσπάθειες "καθαρισμού" της γλώσσας, αποτελούν σήμερα μέρος της καθημερινής ομιλίας και μας θυμίζουν τις ρίζες της Ρωμιοσύνης. Η Ρωμιοσύνη, ως έννοια, αντιπροσωπεύει τη συνεχή σύνθεση διαφορετικών λαών, πολιτισμών και γλωσσών, με την ελληνική γλώσσα να διατηρεί μια κυρίαρχη θέση μιας διαπολιτισμικής ταυτότητας, του ελληνισμού.

200 τούρκικες λέξεις που λέμε σχεδόν καθημερινά

Μπορεί η ελληνική γλώσσα να χαρακτηρίζεται “πλούσια”, όμως στο λεξιλόγιο του Έλληνα έχουν εισαχθεί αρκετές σλαβικές, τούρκικες, ιταλικές, αραβικές, γαλλικές, γερμανικές... λέξεις, αποτέλεσμα των εκατοντάδων χρόνων κυριαρχίας όπως της Ρωμαϊκής, της Φραγκοκρατίας, της Τουρκοκρατίας, της επαφής με πειρατές και επιδρομείς όλης της Μεσογείου, Άραβες, Σαρακηνούς, Μαγκρέμπ...

Λέξεις όπως: γρουσούζης, τεμπέλης, σακάτης, καρπούζι, τσέπη, καπάκι, παπούτσι, τσακάλι, κιούσης... και εκατοντάδες άλλες επιβίωσαν.

Ακολουθεί η λίστα των 200 τουρκικών λέξεων, ως απλό παράδειγμα σύνθεσης της ελληνικής δημοτικής από ξένες. επιρροές, τοποθετημένες σε γραμματική αλφαβητική σειρά:

1. ΑΓΑΣ (δεσποτικός-αυταρχικός)

2. ΑΓΙΑΖΙ (πρωινό ή νυχτερινό κρύο)

3. ΑΛΑΝΑ (ανοιχτός χώρος)

4. ΓΙΑΟΥΡΤΙ (πηγμένο γάλα)

5. ΓΙΑΠΙ (οικοδομή)

6. ΓΙΑΡΜΑΣ (ροδάκινο)

7. ΓΙΑΚΑΣ (περιλαίμιο)

8. ΓΙΛΕΚΟ (περιθωράκιον)

9. ΓΙΝΑΤΙ (πείσμα)

10. ΓΙΟΥΡΟΥΣΙ (επίθεση)

11. ΓΚΕΜΙ (χαλινάρι)

12. ΓΛΕΝΤΙ (διασκέδαση)

13. ΓΟΥΡΙ (τύχη)

14. ΓΡΟΥΣΟΥΖΗΣ (κακότυχος)

15. ΓΚΑΙΝΤΑ (άσκαυλος)

16. ΔΕΡΒΕΝΙ (κλεισούρα)

17. ΕΡΓΕΝΗΣ (άγαμος)

18. ΖΑΜΑΝΙΑ (μεγάλο χρονικό διάστημα)

19. ΖΑΡΖΑΒΑΤΙΚΑ (λαχανικά)

20. ΖΟΡΙ (δυσκολία)

21. ΖΟΥΜΠΟΥΛΙ (υάκινθος)

22. ΚΑΒΓΑΣ (φιλονικία)

23. ΚΑΒΟΥΚΙ (καύκαλο)

24. ΚΑΒΟΥΡΔΙΖΩ (φρυγανίζω-ξεροψήνω)

25. ΚΑΖΑΝΙ (λέβητας)

26. ΚΑΪΚΙ (βάρκα)

27. ΚΑΛΕΜΙ (γραφίδα)

28. ΚΑΛΟΥΠΙ (μήτρα-πρότυπο)

29. ΚΑΛΠΙΚΟΣ (κίβδηλος)

30. ΚΑΠΑΚΙ (σκέπασμα-κάλυμμα)

31. ΚΑΡΑΟΥΛΙ (φρουρά-σκοπιά)

32. ΚΑΡΠΟΥΖΙ (υδροπέπων)

33. ΚΑΣΜΑΣ (αξίνα-σκαπάνη)

34. ΚΑΤΣΙΚΑ (ερίφι-γίδα)

35. ΚΕΛΕΠΟΥΡΙ (ανέλπιστο εύρημα)

36. ΚΕΦΙ (ευδιαθεσία)

37. ΚΙΜΑΣ (ψιλοκομμένο κρέας)

38. ΚΙΟΣΚΙ (περίπτερο)

39. ΚΟΛΑΙ (ευκολία-άνεση)

40. ΚΟΛΑΟΥΖΟΣ (οδηγός)

41. ΚΟΠΙΤΣΑ (πόρπη)

42. ΚΟΤΖΑΜ (τεράστιος-πελώριος)

43. ΚΟΤΣΑΝΙ (μίσχος)

44. ΚΟΤΣΙ (αστράγαλος)

45. ΚΟΥΒΑΡΝΤΑΣ (γενναιόδωρος-ανοιχτοχέρης)

46. ΚΟΥΒΑΣ (κάδος-αγγείο)

47. ΚΟΥΜΠΑΡΑΣ (δοχείο χρημάτων)

48. ΚΟΥΣΟΥΡΙ (ελάττωμα-μειονέκτημα)

49. ΚΟΥΤΟΥΡΟΥ (ασύνετα-απερίσκεπτα)

50. ΚΟΥΤΣΟΥΡΙ (ελάττωμα)

51. ΛΑΓΟΥΜΙ (υπόνομος-οχετός)

52. ΛΑΠΑΣ (χυλός)

53. ΛΕΒΕΝΤΗΣ (ανδρείος-ευσταλής)

54. ΛΕΚΕΣ (κηλίδα)

55. ΛΕΛΕΚΙ (πελαργός)

56. ΛΟΥΚΙ (υδροσωλήνας)

57. ΜΑΓΙΑ (προζύμη-ζυθοζύμη)

58. ΜΑΓΚΑΛΙ (πύραυνο)

59. ΜΑΓΚΟΥΦΗΣ (έρημος)

60. ΜΑΪΝΤΑΝΟΣ (πετροσέλινο-μακεδονίσι)

61. ΜΑΝΑΒΗΣ (οπωροπώλης)

62. ΜΑΝΤΖΟΥΝΙ (φάρμακο)

63. ΜΑΟΥΝΑ (φορτηγίδα)

64. ΜΑΡΑΖΙ (φθίση)

65. ΜΑΡΑΦΕΤΙ (μικρό εργαλείο)

66. ΜΑΣΟΥΡΙ (μικρό ξύλο)

67. ΜΑΧΑΛΑΣ (συνοικία)

68. ΜΕΖΕΣ (ορεκτικά)

69. ΜΕΛΤΕΜΙ (άνεμος ετησίας)

70. ΜΕΝΕΞΕΣ (εύοσμο λουλούδι)

71. ΜΕΝΤΕΣΕΣ (στρόφιγγα)

72. ΜΕΡΑΚΙ (πόθος)

73. ΜΕΡΕΜΕΤΙ (επισκευή-επιδιόρθωση)

74. ΜΟΥΣΑΜΑΣ (κερωμένο-αδιάβροχο ύφασμα)

75. ΜΟΥΣΑΦΙΡΗΣ (φιλοξενούμενος-επισκέπτης)

76. ΜΠΑΓΙΑΤΙΚΟ (μη νωπό)

77. ΜΠΑΓΛΑΡΩΝΩ (δένω-φυλακίζω)

78. ΜΠΑΚΑΛΗΣ (παντοπώλης)

79. ΜΠΑΛΤΑΣ (πελέκι)

80. ΜΠΑΜΙΑ (ιβίσκος ο εδώδιμος)

81. ΜΠΑΜΠΑΣ (πατέρας)

82. ΜΠΑΜΠΑΛΗΣ (ο πολύ γέρος)

83. ΜΠΑΞΕΣ (περιβόλι-κήπος)

84. ΜΠΑΡΟΥΤΙ (πυρίτιδα)

85. ΜΠΑΤΖΑΚΙ (κνήμη-σκέλη)

86. ΜΠΑΤΖΑΝΑΚΗΣ (σύγαμπρος-συννυφάδα)

87. ΜΠΑΤΙΡΙΣΑ (πτωχεύω-χρεοκοπώ)

88. ΜΠΑΧΑΡΙΚΟ (αρωματικό άρτυμα)

89. ΜΠΕΚΡΗΣ (μέθυσος)

90. ΜΠΕΛΑΣ (ενόχληση)

91. ΜΠΙΝΕΣ (κίναιδος-ασελγής)

92. ΜΠΟΓΙΑ (βαφή-χρώμα)

93. ΜΠΟΓΙΑΤΖΗΣ (ελαιοχρωματιστής)

94. ΜΠΟΪ (ανάστημα-ύψος)

95. ΜΠΟΛΙΚΟΣ (άφθονος)

96. ΜΠΟΣΙΚΟΣ (χαλαρός)

97. ΜΠΟΣΤΑΝΙ (λαχανόκηπος)

98. ΜΠΟΥΖΙ (πάγος-ψύχρα)

99. ΜΠΟΥΛΟΥΚΙ (στίφος-άτακτο πλήθος)

100. ΜΠΟΥΛΟΥΚΟΣ (καλοθρεμμένος-παχουλός)

101. ΜΠΟΥΝΤΑΛΑΣ (κουτός-ανόητος)

102. ΜΠΟΥΝΤΡΟΥΜΙ (φυλακή)

103. ΜΠΟΥΡΙ (καπνοσωλήνας)

104. ΜΠΟΥΤΙ (μηρός)

105. ΜΠΟΥΧΤΙΣΜΑ (κορεσμός)

106. ΝΑΖΙ (κάμωμα-φιλαρέσκεια)

107. ΝΤΑΜΑΡΙ (φλέβα-λατομείο)

108. ΝΤΑΜΠΛΑΣ (αποπληξία)

109. ΝΤΑΝΤΑ (παραμάνα-τροφός)

110. ΝΤΑΡΑΒΕΡΙ (συναλλαγή-αγοραπωλησία)

111. ΝΤΕΛΑΛΗΣ (διαλαλητής)

112. ΝΤΕΛΗΣ (παράφρονας)

113. ΝΤΙΒΑΝΙ (κρεβάτι)

114. ΝΤΟΥΒΑΡΙ (τοίχος)

115. ΝΤΟΥΛΑΠΙ (ιματιοθήκη)

116. ΝΤΟΥΜΑΝΙ (καταχνιά-καπνός)

117. ΝΤΟΥΝΙΑΣ (κόσμος-ανθρωπότητα)

118. ΠΑΖΑΡΙ (αγορά-διαπραγμάτευση)

119. ΠΑΝΤΖΑΡΙ (κοκκινογούλι-τεύτλο)

120. ΠΑΠΟΥΤΣΙ (υπόδημα)

121. ΠΑΤΖΟΥΡΙ (παραθυρόφυλλο)

122. ΠΕΡΒΑΖΙ (πλαίσιο θυρών)

123. ΠΙΛΑΦΙ (ρύζι)

124. ΡΑΧΑΤΙ (ησυχία)

125. ΣΑΚΑΤΗΣ (ανάπηρος)

126. ΣΑΜΑΤΑΣ (θόρυβος)

127. ΣΕΝΤΟΥΚΙ (κιβώτιο)

128. ΣΕΡΤΙΚΟ (τσουχτερό, βαρύ)

129. ΣΙΝΑΦΙ (συντεχνία, κοινωνική τάξη)

130. ΣΙΝΤΡΙΒΑΝΙ (πίδακας)

131. ΣΙΡΟΠΙ (πυκνόρρευστο διάλυμα ζάχαρης)

132. ΣΟΒΑΣ (ασβεστοκονίαμα)

133. ΣΟΪ (καταγωγή-γένος)

134. ΣΟΚΑΚΙ (δρόμος)

135. ΣΟΜΠΑ (θερμάστρα)

136. ΣΟΥΛΟΥΠΙ (μορφή-σχήμα)

137. ΤΑΜΠΛΑΣ (αποπληξία-συγκοπή)

138. ΤΑΠΙ (χωρίς χρήματα)

139. ΤΑΡΑΜΑΣ (αυγοτάραχο)

140. ΤΑΣΑΚΙ (σταχτοδοχείο)

141. ΤΑΧΙΝΙ (αλεσμένο σουσάμι)

142. ΤΑΨΙ (μαγειρικό σκεύος)

143. ΤΕΚΕΣ (καταγώγιο)

144. ΤΕΜΠΕΛΗΣ (οκνηρός-ακαμάτης)

145. ΤΕΡΤΙΠΙ (τέχνασμα-απάτη)

146. ΤΕΦΑΡΙΚΙ (εκλεκτό-αριστούργημα)

147. ΤΕΦΤΕΡΙ (κατάστιχο)

148. ΤΖΑΜΙ (υαλοπίνακας-γυαλί)

149. ΤΖΑΝΑΜΠΕΤΗΣ (κακότροπος-δύστροπος)

150. ΤΟΠΙ (σφαίρα)

151. ΤΟΥΛΟΥΜΙ (ασκός)

152. ΤΟΥΛΟΥΜΠΑ (αντλία)

153. ΤΟΥΜΠΕΚΙ (σιωπή)

154. ΤΡΑΜΠΑ (ανταλλαγή)

155. ΤΣΑΪΡΙ (λιβάδι-βοσκοτόπι)

156. ΤΣΑΚΑΛΙ (θώς)

157. ΤΣΑΚΙΡΗΣ (γαλανομάτης)

158. ΤΣΑΚΜΑΚΙ (αναπτήρας)

159. ΤΣΑΜΠΑ (δωρεάν)

160. ΤΣΑΝΤΑ (δερμάτινη θήκη)

161. ΤΣΑΝΤΙΡΙ (σκηνή)

162. ΤΣΑΠΑΤΣΟΥΛΗΣ (ανοικοκύρευτος-άτσαλος)

163. ΤΣΑΡΚΑ (επιδρομή-περιπλάνηση)

164. ΤΣΑΝΤΙΖΩ (εξοργίζω-προσβάλω)

165. ΤΣΑΧΠΙΝΗΣ (κατεργάρης-πονηρός)

166. ΤΣΙΓΚΕΛΙ (αρπάγη-σιδερένιο άγκιστρο)

167. ΤΣΙΦΤΗΣ (άψογος-ικανός)

168. ΤΣΙΦΟΥΤΗΣ-ΤΣΙΓΚΟΥΝΗΣ (φιλάργυρος)

169. ΤΣΙΡΑΚΙ (ακόλουθος)

170. ΤΣΙΣΑ (ούρα)

171. ΤΣΟΠΑΝΗΣ (βοσκός)

172. ΤΣΟΥΒΑΛΙ (σακί)

173. ΤΣΟΥΛΟΥΦΙ (δέσμη μαλλιών)

174. ΤΖΟΓΛΑΝΙ (νέος)

175. ΦΑΡΑΣΙ (φτυάρι-σκουπιδολόγος)

176. ΦΑΡΣΙ (τέλεια-άπταιστα)

177. ΦΙΣΤΙΚΙ (πιστάκη)

178. ΦΟΥΚΑΡΑΣ (κακομοίρης-άθλιος)

179. ΦΟΥΝΤΟΥΚΙ (λεπτοκάρυο-λευτόκαρο)

180. ΦΡΑΝΤΖΟΛΑ (ψωμί)

181. ΦΥΝΤΑΝΙ (φυτώριο)

182. ΦΥΤΙΛΙ (θρυαλλίδα)

183. ΧΑΒΑΣ (μουσικός σκοπός)

184. ΧΑΖΙ (ευχαρίστηση)

185. ΧΑΛΑΛΙΖΩ (συγχωρώ)

186. ΧΑΛΙ (άθλιο)

187. ΧΑΛΙ (τάπητας)

188. ΧΑΛΚΑΣ (κρίκος)

189. ΧΑΜΑΛΗΣ (αχθοφόρος)

190. ΧΑΝΙ (πανδοχείο)

191. ΧΑΠΙ (καταπότι)

192. ΧΑΡΑΜΙ (άδικα)

193. ΧΑΡΜΑΝΗΣ (χασισοπότης)

194. ΧΑΡΤΖΙΛΙΚΙ (μικρό χρηματικό ποσό)

195. ΧΑΦΙΕΣ (καταδότης)

196. ΧΟΥΖΟΥΡΕΜΑ (ανάπαυση)

197. ΧΟΥΙ (ιδιοτροπία)

198. ΧΟΥΝΕΡΙ (πάθημα-εξαπάτηση)

Συμπέρασμα

Η σύγχρονη δημοτική ελληνική γλώσσα είναι ένα προϊόν της ιστορίας, της πολιτισμικής ανταλλαγής και της κοινωνικής εξέλιξης. Είναι μια γλώσσα που φέρει τα σημάδια των λαών και των πολιτισμών που συνυπήρξαν στην Ελλάδα, δημιουργώντας ένα μοναδικό πολιτισμικό μωσαϊκό. Η ιστορία της ελληνικής γλώσσας μας θυμίζει ότι η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επικοινωνίας, αλλά ένα ζωντανό ον που εξελίσσεται και προσαρμόζεται με το πέρασμα του χρόνου. Παρά τις όποιες κρατικές παρεμβάσεις παραμόρφωσης και προπαγάνδας, παραμένει ένα ζωντανό μνημείο ιστορικής μνήμης και διαπολιτισμού, που αξίζει τον σεβασμό, την αγάπη και καλλιέργεια των Ελλήνων μέσα στους μαιάνδρους της εξελικτικής της πορείας στον χωροχρόνο.

Πηγές:

• Babiniotis, G. (2002). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.

• Horrocks, G. (2010). Greek: A History of the Language and its Speakers. Wiley-Blackwell.

• Mackridge, P. (2009). Language and National Identity in Greece, 1766-1976. Oxford University Press.

Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην ιστοσελίδα www.grecia.it, με στόχο την προώθηση της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού.