Με αφορμή το ψήφισμα που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο τον τελευταίο καιρό και αφορά στη μεταρρύθμιση, αλλαγή, τροποποίηση του υφιστάμενου καθεστώτος, που ρυθμίζει την ποινική ευθύνη των υπουργών και την ασυλία των βουλευτών, αποφάσισα να εξετάσω αυτό το ψήφισμα από νομική και συγκεκριμένα από συνταγματική σκοπιά. Να αναφέρω ότι η διαδικασία αυτή κινήθηκε από την κυρία Μαρία Καρυστιανού, μητέρα ενός εκ των θυμάτων του τραγικού δυστυχήματος στα Τέμπη, στις 28 Φεβρουαρίου 2023, η οποία είναι και η πρωτεργάτρια της εκστρατείας «ΤΡΑΓΩΔΙΑ – ΤΕΜΠΗ 2023».
Συνεπώς, πριν υπεισέλθω στην ανάλυση του θέματος, οφείλω να αναφέρω ότι το εν λόγω ψήφισμα έχει υπογραφεί, έως τώρα, από περίπου 1,5 εκατομμύριο Έλληνες πολίτες. Ουσιαστικά αυτό το ψήφισμα εμπίπτει στον θεσμό της «λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας», η οποία καθιερώνεται στον ανώτατο εθνικό μας νόμο, δηλαδή στο Σύνταγμα, μετά την αναθεώρησή του το 2019 και την προσθήκη τής παραγράφου 6 στο άρθρο 73. Βάσει αυτής της νέας διάταξης, ενισχύεται αριδήλως η συμμετοχική και άμεση δημοκρατία, αφού σύμφωνα με το άρθρο 73 παρ. 6 Σ., αν συγκεντρωθούν 500.000 χιλιάδες υπογραφές, τότε μία ομάδα πολιτών μπορεί να καταθέσει πρόταση νόμου στον πρόεδρο της Βουλής, ο οποίος υποχρεούται να την αποστείλει στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής για επιμέλεια ή τροποποίηση και εν συνεχεία για ψήφιση στην Ολομέλεια του Κοινοβουλίου.
Όμως, το κομβικό ερώτημα που απασχολεί τον ελληνικό λαό, είναι αν αυτό το ψήφισμα έχει τελικά κάποιο νομικό αντίκρισμα, και αν μπορεί να επιφέρει την απαραίτητη αλλαγή, που πρέπει να επέλθει στο υφιστάμενο αναχρονιστικό και εν πολλοίς αντιδημοκρατικό πλαίσιο ως προς το σύστημα αυτό, και εξηγούμαι: Το ζήτημα περί της μη ποινικής ευθύνης και γενικότερα περί της μη ευθύνης των υπουργών κρατάει αιώνες. Συγκεκριμένα, έχει τις ρίζες του στον Βρετανικό Συνταγματισμό, όπου ο μονάρχης-βασιλιάς είχε κάτι σαν το «αλάθητο» του Πάπα. Ως εκ τούτου αυτό το δόγμα, όπως το χαρακτηρίζει η Λίνα Παπαδοπούλου (καθηγήτρια συνταγματικού δικαίου της νομικής σχολής του ΑΠΘ), ότι δηλαδή ο μονάρχης αποκλείεται να σφάλει και να κάνει λάθος, μεταβιβαζόταν και στους υπουργούς του, οι οποίοι και ενεργούσαν ως υπάλληλοι αυτού. Αντιλαμβανόμαστε ότι μιλάμε για ένα κατάλοιπο μιας πεπερασμένης και αναχρονιστικής παράδοσης, το οποίο δυστυχώς κληρονομήσαμε και εμείς. Προσέτι, να αναφέρω ότι αυτό το πεπαλαιωμένο σύστημα υφίσταται στην Ελλάδα και σε ελάχιστα ακόμα κράτη. Και ποιο είναι το καθοριστικό σημείο-στοιχείο, ώστε να κρίνουμε αυτό το σύστημα ως αναχρονιστικό και εν πολλοίς αντιδημοκρατικό; Το γεγονός ότι για την άρση της βουλευτικής ασυλίας και για την ενεργοποίηση της διαδικασίας περί ποινικής ευθύνης των υπουργών, αρμόδια είναι η ίδια η Βουλή.
Εν προκειμένω το όριο συλλογής των 500.000 χιλιάδων υπογραφών έχει ήδη ξεπεραστεί κατά το υπερδιπλάσιο. Άρα μιλάμε για ένα μαζικό αίτημα των Ελλήνων πολιτών. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δυστυχώς, το Σύνταγμά μας δεν περιλαμβάνει καμία διάταξη, καμία περίπτωση, κατά την οποία να επιτρέπεται τροποποίηση συνταγματικής διάταξης, παρά μόνο κοινού νόμου. Βάσει της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας μπορεί να προταθεί, από ομάδα πολιτών, η ψήφιση, κατάργηση, τροποποίηση ενός νόμου, ενός κοινού νόμου. Όμως το πρόβλημα στην προκειμένη περίπτωση, δεν εντοπίζεται στο νόμο, αλλά στο ίδιο το Σύνταγμα και πιο συγκεκριμένα το άρθρο 86 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρεται στην ποινική ευθύνη των υπουργών. Δυστυχώς η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, όπως είναι αυτό το ψήφισμα, δεν αφορά διατάξεις του Συντάγματος, δεν αφορά δηλαδή στην αλλαγή του άρθρου 86. Δεν επιτρέπεται, με απλά λόγια, η οποιαδήποτε λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία για τροποποίηση συνταγματικών διατάξεων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το ψήφισμα αυτό, όσες υπογραφές και αν φέρει, δεν μπορεί να δεσμεύσει νομικώς, τουλάχιστον, την κυβέρνηση, παρά μόνον να αποτελέσει έναν σοβαρό μοχλό πολιτικής πίεσης. Το άρθρο 86 του Συντάγματος πρέπει απαρεγκλίτως να αναθεωρηθεί άμεσα και το μόνο καθ’ ύλην θεσμικά όργανο για την αναθεώρηση αυτή είναι η εκάστοτε κυβέρνηση με την κοινοβουλευτική πλειοψηφία που διαθέτει. Ειρήσθω εν παρόδω να αναφέρω ότι η επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να γίνει το Δεκέμβριο του 2024, αφ’ ης στιγμής η τελευταία έγινε, όπως προανέφερα, το 2019.
Η ουσία είναι ότι οι υπογραφές αυτού του ψηφίσματος δεν δεσμεύουν θεσμικά την κυβέρνηση. Αν ο σκοπός αυτού του ψηφίσματος ήταν π.χ. η πρόταση ενός νόμου, τότε η βουλή, από τη στιγμή που έχουν ξεπεραστεί οι 500.000 χιλιάδες ψήφοι, θα υποχρεούτο να φέρει την πρόταση αυτή προς συζήτηση. Όμως, ο σκοπός αυτού του ψηφίσματος είναι ουσιαστικά η ίδια η αναθεώρηση της συνταγματικής διάταξης, ήτοι του άρθρου 86 Σ., κάτι που όπως είναι το υφιστάμενο νομικό και νομοθετικό μας σύστημα, αποκλείεται.
Εντούτοις, όπως έγραψα ανωτέρω, η βουλή, οι βουλευτές πρέπει, όχι αναγκαστικά-υποχρεωτικά, μιας και είδαμε ότι κάτι τέτοιο δεν προκύπτει, αλλά ηθικά, δημοκρατικά, να λάβουν υπόψιν τους αυτό το ψήφισμα. Πρέπει επιτέλους να αναθεωρηθεί το άρθρο 86 του Συντάγματος. Δεν μπορεί να αυτοπροσδιοριζόμαστε ως κράτος δικαίου που εφαρμόζει την αρχή της νομιμότητας, και την ίδια στιγμή να υφίσταται ανισονομία, από τη στιγμή που για την ποινική ευθύνη και δίωξη των υπουργών, ουσιαστικά αποφασίζει η βουλή, ενώ πρόκειται, όπως όλοι αντιλαμβάνονται, για ένα έργο της δικαιοσύνης.
Η άσκηση της ποινικής δίωξης θα πρέπει πάραυτα, στην επόμενη συνταγματική αναθεώρηση να μετατεθεί στην εισαγγελία, λογικά του Αρείου Πάγου, αφού μιλάμε για ποινική ευθύνη. Και φυσικά δεν μιλάμε για έναν ανώτατο δικαστικό λειτουργό, λ.χ. τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, καθώς η απόδοση αυτού του ρόλου σε ένα μόνο πρόσωπο, θα μπορούσε να δημιουργήσει πολλά προβλήματα (αυθαιρεσία, κατάχρηση εξουσίας κ.ά.) αλλά να ανατεθεί σε ένα συλλογικό όργανο, όπως π.χ. στην Ολομέλεια Εισαγγελέων.
Σημειώνεται επίσης, ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία πρότεινε την διερεύνηση ποινικών ευθυνών δύο πρώην υπουργών συγκοινωνιών, των κ.κ. Καραμανλή και Σπίρτζη, ωστόσο τα κόμματα στα οποία ανήκουν είτε δεν απεδέχθησαν την πρόταση αυτή, είτε δολιχοδρόμησαν ώστε να μην ενεργοποιηθεί η αντίστοιχη εθνική διαδικασία. Τα σχόλια δικά σας.
Εν κατακλείδι, επιβάλλεται η άμεση αναθεώρηση του άρθρου 86 του Συντάγματος και διερεύνηση τυχόν ποινικών ευθυνών διατελεσάντων υπουργών, απευθείας από τη δικαστική εξουσία, χωρίς την εμπλοκή της Βουλής.
Να ληφθεί άνευ ετέρου υπόψιν από την Βουλή το ψήφισμα που βρίσκεται στο διαδίκτυο.
Να συμβάλλουμε όλοι με λίγα λόγια στο να καταστεί η Ελλάδα ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, που σέβεται τις θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές και αξίες, της διάκρισης των εξουσιών, την αρχή της ισονομίας και την αρχή της νομιμότητας, μεταξύ όλων των πολιτών, ανεξαιρέτως, χωρίς διακρίσεις.
" Ν. 3126/2003, ΦΕΚ 66 Α 19/3/2003