Το 2021 ήταν μια πολυσήμαντη χρονιά. Σηματοδοτήθηκε κυρίως από τον θρίαμβο της επιστήμης με την ανακάλυψη των εμβολίων κατά του κορωνοϊού. Ηταν μια νίκη της ζωής επί του θανάτου, ήταν ένα μοναδικών διαστάσεων επίτευγμα της ανθρωπότητας και της νεωτερικότητας.

Παράλληλα, όμως, αναδύθηκε ένας πολύμορφος παραλογισμός, ένας βαθύς ανορθολογισμός που σηματοδότησε έντονα το 2021. Το παράλογο εισήλθε ορμητικά στη δημόσια ζωή ως κάτι που είναι αντίθετο προς τη λογική και τους νόμους της. Το παράλογο είναι η ρήξη με την πραγματικότητα. Η παράλογη ιδιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, την οποία είχε αναλύσει ο Αλμπέρ Καμύ στον Μύθο του Σισύφου, σφράγισε τη χρονιά που πέρασε, τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Πολιτικά, η μεγάλη στιγμή του παραλογισμού εμφανίστηκε στις ΗΠΑ, με κορύφωση την εισβολή στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021 από υποστηρικτές του Τραμπ που θεωρούσαν ότι το ίνδαλμά τους είχε κερδίσει τις προεδρικές εκλογές. Δεν υπήρχε ούτε ένα λογικό επιχείρημα που να τεκμηριώνει αυτή την άποψη. Ολες οι ανακαταμετρήσεις απέδειξαν ότι η εκλογή Μπάιντεν ήταν αδιαμφισβήτητη. Ομως, ακόμα και σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς ψηφοφόρους των Ρεπουμπλικάνων πιστεύουν, εντελώς αστήρικτα, ότι ο Μπάιντεν «έκλεψε» τις εκλογές. Ολα αυτά συγκροτούν, σύμφωνα με τη Λιζ Τσέινι, βουλευτή του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, τη μεγαλύτερη απειλή στη δημοκρατία από την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου στις ΗΠΑ. Η φωνή της είναι ακραία μειοψηφική στο κόμμα της.

Παράλληλα με τον πολιτικό παραλογισμό, το 2021 εκτυλίχθηκε ένας κοινωνικός ανορθολογισμός με την άρνηση εμβολιασμών και τη δημιουργία αντιεμβολιαστικών κινημάτων σε όλες σχεδόν τις φιλελεύθερες δημοκρατίες. Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο, τουλάχιστον σε αυτή την έκταση. Στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία η άρνηση του εμβολιασμού πυροδότησε κοινωνικά κινήματα, παρότι μειοψηφικά, απρόσμενης έντασης και ακραίου φανατισμού. Η πολιτική μήτρα αυτών των κινημάτων είναι ετερόκλητη. Προέρχονται από την άκρα Δεξιά, την άκρα Αριστερά, αλλά και από απολιτικούς ψηφοφόρους. Κοινωνικά, ο αντιεμβολιασμός είναι ένα οριζόντιο φαινόμενο. Υποστηρίζεται από πλούσιους και φτωχούς, μορφωμένους και αμόρφωτους, προνομιούχους και περιθωριακούς, κατεστημένους και αμφισβητίες. Δύσκολα μπορεί να εντοπίσει κανείς έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Εάν υπάρχει, θα έπρεπε να αναζητηθεί στην έλλειψη εμπιστοσύνης στο θεσμικό και ιδεολογικό κεκτημένο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Μπιλ Γκέιτς, «είναι ένα από τα θέματα που ανησυχώ περισσότερο για το 2022… αν οι άνθρωποι δεν σας εμπιστεύονται, δεν πρόκειται να υποστηρίξουν σημαντικές νέες πρωτοβουλίες».

Ο αντιεμβολιασμός είναι η μετάλλαξη του λαϊκιστικού κινήματος που σαρώνει τις φιλελεύθερες δημοκρατίες την τελευταία δεκαετία. Υπάρχει μια εντυπωσιακή ομοιότητα τόσο στην επιχειρηματολογία όσο και στη θέαση του κόσμου.

Υπάρχει τρόπος αντίδρασης; Βραχυπρόθεσμα, είναι μονόδρομος η αυστηρή αντιμετώπιση με όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της η δημοκρατία. Μακροπρόθεσμα, πρέπει να θυμηθούμε την ξεχασμένη έννοια της ηγεμονίας, που την επεξεργάστηκε ο Αντόνιο Γκράμσι. Δεν μπορείς να κυριαρχείς και να κυβερνάς εάν δεν έχεις πείσει για τις ιδέες σου, εάν δεν έχεις κερδίσει τα μυαλά των ανθρώπων.

Ο βιότοπος των ιδεών της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι πανίσχυρος. Αρκεί να μη θυσιάζεται στη λογική του πολιτικού κόστους, στο όνομα ενός κακώς εννοούμενου πραγματισμού.

Η μαχόμενη Δημοκρατία μπορεί να κερδίσει και αυτή τη μάχη, όπως έχει κάνει τόσες φορές στο παρελθόν.