Χάρηκα πολύ όταν το 2017 η Ελληνική πολιτεία αποφάσισε να θεσμοθετήσει[1] την 9^η Φεβρουαρίου ως «Παγκόσμια»[2] Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας.

H πρωτοβουλία για την καθιέρωση μιας ημέρας αφιερωμένης στην ελληνική γλώσσα ξεκίνησε το 2014 από έμπνευση του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Καλαβρίας Ιωάννη Κορινθίου, τότε Προέδρου της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων και Αδελφοτήτων της Ιταλίας, που είχε προτείνει την 20^η Μαΐου[3], ημέρα γέννησης του Σωκράτη. Τελικά επιλέχτηκε η 9^η Φεβρουαρίου, που είναι η ημέρα θανάτου του εθνικού ποιητή της Ελλάδας Διονυσίου Σολωμού. Παράλληλα ο αριθμός 9 συμβολίζει σύμφωνα με τον αρχαίο μαθηματικό και φιλόσοφο Πυθαγόρα την αρμονία και σοφία της φύσης.

Γιατί ασχολούμαστε με την γλώσσα;

Γιατί η γλώσσα είναι ένα κοινό αγαθό. Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα των ανθρώπων και αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένη θα ήταν η επικοινωνία χωρίς τη γλώσσα. H γλώσσα και ειδικότερα η γραπτή εκδοχή της βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη.

Με βάση ορισμό από έκδοση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς: «Ως κοινά ορίζουμε εκείνα τα αγαθά ή τους πόρους τους οποίους η κοινότητα αντιλαμβάνεται ως δώρα της φύσης (κανείς δεν παράγει το νερό, τον υδρολογικό κύκλο, τον αέρα ή τα δάση) ή ως κληρονομιά των προηγούμενων γενεών (όπως η γνώση, οι κώδικες, οι νόμοι ή η γλώσσα). Κοινά είναι τα αγαθά που θεωρούνται απαραίτητα για τη ζωή, όπως και δομές που συνδέουν τα άτομα μεταξύ τους. Υλικά ή άυλα στοιχεία που όλοι έχουμε από κοινού και μας καθιστούν μέλη μιας κοινωνίας και όχι μεμονωμένες οντότητες σε ανταγωνισμό μεταξύ τους. Τα κοινά αγαθά είναι τόποι συναντήσεων και συζητήσεων μεταξύ των μελών μιας κοινότητας.»

Βέβαια ο «πολιτισμός της χρησιμότητας» έχει δυσκολέψει τη μετάδοση της αξίας της ελληνικής, αλλά αυτή η γλώσσα δεν είναι απλώς μια γέφυρα με το παρελθόν: αναπτύσσει κριτική σκέψη, λογική και επιστημονική γλώσσα. Ίσως το κλειδί βρίσκεται στην ανανέωση της διδακτικής προσέγγισης, αναδεικνύοντας την ελληνική γλώσσα σε σχέση με τη σύγχρονη εποχή, την επιστήμη και την τεχνολογία, χωρίς να χάσει το πολιτισμικό της βάθος.

Φυσική ενασχόληση για ένα Φυσικό;

Γιατί εγώ, ένας μη ειδικός επιστήμονας, ασχολήθηκε με αυτό το θέμα; Παρόλο που οι σπουδές μου ήταν στην φυσική με ειδίκευση στους υπολογιστές και η μετέπειτα σταδιοδρομία μου ως ευρωπαίος δημόσιος υπάλληλος, και όχι ως γλωσσολόγος ή φιλόλογος, τρείς λόγοι με οδήγησαν να ασχοληθώ με την γλώσσα.

1. Η αγάπη μου για την ελληνική γλώσσα (την οποία προτιμώ να χρησιμοποιώ στα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που ανταλλάσσω με ελληνόφωνους φίλους μου παρόλο που μπορεί να μην ξέρω τη τέλεια ορθογραφία) ήταν ο πρωταρχικός λόγος.
2. Η ξενιτειά (πολυτελείας μεν, ξενιτειά δε) και η θέληση να μεταδώσω την μητρική μου γλώσσα στα παιδιά μου (που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και σπουδάζουν εκτός Ελλάδας) ώστε να κρατήσουν επαφή με την Ελλάδα, υπήρξε ο δεύτερος λόγος.
3. Ο τρίτος λόγος είναι η αποστροφή μου προς τα «γκρίκλις» (που δυστυχώς κάποιοι φίλοι μου επιλέγουν να χρησιμοποιούν στον υπολογιστή για λόγους ευκολίας / γρηγοράδας παρόλο που έρευνες έχουν αποδείξει ότι μας αποξενώνουν από την γλώσσα μας, αφού οδηγούν σε γλωσσική χαλαρότητα και ως προς την ελληνική αλλά και την αγγλική γλώσσα).

Ίσως όμως απλώς να είχα επηρεαστεί από τον διάσημο Γκας Πορτοκάλος της ταινίας «Γάμος αλλά Ελληνικά» (My Big Fat Greek Wedding)!

Πάντα ήθελα να γράψω ένα κείμενο στα Αγγλικά που να μπορούν όμως να το κατανοήσουν ελληνόφωνοι. Σε συνέχεια της εφευρετικότητας πολλών συγγραφέων που έγραψαν αλλόγλωσσα κείμενα με ελληνικές λέξεις, με την άδεια σας θα χρησιμοποιήσω αγγλικές λέξεις με ελληνικές ρίζες για να συνεχίσω το κείμενο μου!

From Mathematics to Physics, Geometry to Philosophy, Geology to Palaeontology, Poetry to Architecture, Aesthetics and art, to the names of motor vehicles such as Ford Scorpion, Chrysler Sigma, Honda Odyssey, Opel Astra, Toyota Echo, Mitsubishi Magna, Kia Mentor, Nissan Micra, Volkswagen Phaeton, Aston Martin Hercules, Renault Megane, Mazda Athena as well as motor brands such as Apollo (IT), Pegaso (ES), Triumph (UK), or Proton (MY). These names reflect a blend of mythology, history, and language, giving the cars a sense of grandeur and legacy linked to Greek culture. It is only fair to say that the Hellenic language is used globally.

From Antarctica to the Arctic Circle and from Democracy to Nano-technology, from the Zodiac signs in Astrology to Zoology from Anthropology to Astronomy, from the "Apollo" space Program, History and Geography, from Meter to Meteor, from Pharmaceuticals to Phantoms, from Basil to Daphne to Thyme and to Mint, all are words derived from the Hellenic language.

From the Bible to Catholic, Orthodox, Apostolic, Christadelphians, Christians, to Mass, Eulogy, Liturgy, Eucharist, Christ, canons, ecclesiastical, to Apocalypse to Apocrypha, from Comedy, Drama, Satyr, Theatre, Music, Hellenic and Hellenics can be found in every sphere of human existence.

From Glossary to Bibliography to the names of Stars and Planets, and from Idol to Idiosyncrasy as well as from Psychologist, Psychiatrist, Podiatrist, Physiotherapist, Chiropodist, Neurologist to Cardiologist to ECG (Electrocardiograph) in medicine, the Hellenic language is spoken by all citizens all over the globe.

From Pandora's Box, Achilles Heel, Kyrie Eleison, Hippocratic Oath, Midas touch, Pyrrhic victory, Oedipus complex, Trojan horse, Platonic love, Crocodile tears, Herculean task, Sword of Damocles, Icarus complex and Eureka up to the phrase "I Am the Alpha and the Omega" (from Jesus Christ) all stem from the Hellenic language.

I apologize for having tyrannized you with my Hellenic phraseology[4] …

… και συνεχίζω το άρθρο στα Ελληνικά.

Η ελληνική γλώσσα, όπως και πολλές άλλες γλώσσες, έχει πολυεπίπεδες επιδράσεις με άλλες γλώσσες σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό ισχύει γιατί οι γλωσσικές αλληλεπιδράσεις δεν είναι θέμα αποκλειστικά γλωσσικό αλλά συγχρόνως ευρύτερα κοινωνικοπολιτισμικό. Πρέπει επίσης να θυμίσουμε ότι και ο ρωμαϊκός πολιτισμός και ο χριστιανισμός χρησιμοποίησαν την ελληνική γλώσσα ως όχημα εξέλιξης των ιδεών τους και γι’ αυτό μιλάμε σήμερα για ελληνορωμαϊκό και ελληνοχριστιανικό πολιτισμό σε αναγνώριση αυτής της προσφοράς. Οι πρώτοι Χριστιανικοί ύμνοι, όλα τα βιβλία της Καινής Διαθήκης και τα Ευαγγέλια γράφτηκαν στα Ελληνικά. Ο Απόστολος Παύλος έγραψε τις «Επιστολές» του στα Ελληνικά.

Η ελληνική είναι μία από τις παλαιότερες γραπτές γλώσσες της Γης και μία από τις πρώτες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες που έχουν γραφεί ποτέ. Τα Ελληνικά και τα Κινεζικά είναι οι μόνες γλώσσες που ομιλούνται μέχρι σήμερα και των οποίων η καταγωγή ήταν γνωστή πριν από περισσότερα από 3.500 χρόνια.

Όπως όλες οι γλώσσες, έτσι και η ελληνική γλώσσα έχει περάσει από αρκετά στάδια εξέλιξης[5] από τα Αρχαία Ελληνικά (αυτά που αποκαλούσε ο Σεφέρης τα «παλαιότερα Ελληνικά μας») μέχρι την Κοινή Αλεξανδρινή, και από την Μεσαιωνική Ελληνική μέχρι τη νεότερη περίοδο με το γλωσσικό ζήτημα (διχασμός ανάμεσα στην απλή ομιλούμενη -δημοτική- και τη λόγια γραφόμενη –καθαρεύουσα- και στο ερώτημα που προέκυψε σχετικά με το ποια από τις δύο θα επικρατήσει και θα γίνει η επίσημη «εθνική γλώσσα», δηλαδή η γλώσσα του έθνους). Το 1976 ο υπουργός Παιδείας Γεώργιος Ράλλης εισηγείται, και η κυβέρνηση Καραμανλή αποφασίζει τη χρήση της δημοτικής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, και σε όλες τις λειτουργίες και τα έγγραφα του κράτους[6].

Όπως είναι σήμερα τα Αγγλικά, τα Ελληνικά ήταν η παγκόσμια γλώσσα περίπου από το 300 π.Χ. μέχρι το 200 μ.Χ. Οι Έλληνες δεν αποτελούσαν σημαντική παγκόσμια δύναμη μέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλέξανδρου. Αφού ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος του γνωστού κόσμου, ο ελληνικός πολιτισμός, σκέψη και γλώσσα διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. «Η γλώσσα μου, ο κόσμος μου» σύμφωνα με την κατά Wittgenstein ανάλυση της σχέσης Γλώσσας και Κόσμου που έλεγε ότι: «Τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου.»

Η ελληνική γλώσσα είχε καταστεί τόσο σημαντική και κυρίαρχη στον αρχαίο κόσμο που πολλοί αρχαίοι μη-Έλληνες συγγραφείς (όπως ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος) έγραψαν σημαντικά έργα στην ελληνική γλώσσα, ενώ και οι Ρωμαίοι ρήτορες στο «Αθήναιον» της Ρώμης εκφωνούσαν τους λόγους τους στα Ελληνικά. Με το πέρασμα των χρόνων η ελληνική γλώσσα άρχισε να συγχωνεύεται με άλλους πολιτισμούς και για τουλάχιστον χίλια ακόμα χρόνια σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο η ελληνική γλώσσα θεωρούνταν ως γλώσσα για τα μέλη της κοινωνίας με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Ο Κικέρων είχε πει το παροιμιώδες «Εάν οι θεοί μιλούν, τότε σίγουρα χρησιμοποιούν τη γλώσσα των Ελλήνων.»

«Η γλώσσα είναι το σπίτι της ύπαρξης», είπε ο Χάιντεγκερ. Αλλά αν υπάρχει μια γλώσσα που έχτισε όχι μόνο ένα σπίτι, αλλά μια ολόκληρη πόλη ιδεών, αυτή είναι η ελληνική. Μια γλώσσα που έδωσε μορφή στη δημοκρατία, τη φιλοσοφία, τη ρητορική και την επιστήμη, ένα λεξικό που ακόμα και σήμερα μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τον κόσμο. Με αυτό τον τρόπο αναδείχτηκε ο θεμελιώδης ρόλος της ελληνικής γλώσσας στον γλωσσικό και πολιτισμικό εμπλουτισμό αρχικά των γλωσσών της Ευρώπης και μέσω αυτών πολλών άλλων γλωσσών του λοιπού κόσμου, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ανάπτυξη και την καθιέρωση του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου γραμματισμού και πολιτισμού.

Τα ελληνικά είναι η επίσημη γλώσσα της Ελλάδας και της Κύπρου, μία από τις 23 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επίσημα αναγνωρισμένη ως μειονοτική γλώσσα στην Αλβανία, την Αρμενία, την Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, την Ουκρανία και την Τουρκία.

Έχουμε μία γλώσσα που μπορεί να «εξαχθεί» γιατί στηρίζεται στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, που αποτελεί τη ρίζα του ευρωπαϊκού. Η ελληνική γλώσσα παραμένει μια γλώσσα που έχει εμπλουτίσει σε μεγάλο βαθμό τον διεθνή επιστημονικό λόγο. Ενώ τα Eλληνικά είναι μητρική γλώσσα μόνο για 13 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, η επιρροή και η συμβολή της σε ολόκληρο τον κόσμο είναι απαράμιλλη. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η φράση «The Greeks have a word for it» (Οι Έλληνες έχουν μια λέξη γι’αυτό) χρησιμοποιείται από τους Άγγλους ομιλητές κάθε φορά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην περιγραφή ενός αντικειμένου ή μιας ιδέας.

Οι Έλληνες της διασποράς αποτελούν ένα από τα διπλωματικά όπλα ήπιας ισχύς της Ελλάδας, γιατί πάντοτε οι ομογενείς διατηρούσαν το ενδιαφέρον για την πρόοδο της χώρας και συνήθως προσπαθούσαν να εμφυσήσουν την αγάπη και το ενδιαφέρον για την Ελλάδα στα παιδιά τους. Η προσπάθεια αυτή βασιζόταν στην εκμάθηση της γλώσσας και την διατήρηση της ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ένωσης και δύναμης του ελληνισμού, σε οτιδήποτε έχει να κάνει με τα συμφέροντα του ελληνισμού παγκόσμια, αποτελεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Ελληνική & Κυπριακή Ορθόδοξη Εκκλησία, οι οποίες απλώνονται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. O κλήρος με την δράση του ενώνει τους απανταχού Έλληνες της ομογένειας με την μητέρα πατρίδα. γενικότερα σε οτιδήποτε έχει να κάνει με τα συμφέροντα του ελληνισμού παγκόσμια.

Πυλώνες υποστήριξης της ελληνικής γλώσσας και του σύγχρονου ελληνισμού είναι επίσης και οι ιδιαίτεροι δεσμοί που έχουν αναπτυχθεί σε βάθος χρόνων με χώρες, όπως η Ιταλία και η Γαλλία.

“Una Faccia, Una Razza”

Από την Magna Graecia και τα Grecanico μέχρι τους Griko και την ιταλική φράση “Μια Φάτσα, Μια Ράτσα”, αναδεικνύεται η πραγματικότητα αιώνων ιστορίας και πολιτιστικών δεσμών που μοιράζονται οι Έλληνες και οι Ιταλοί μεταξύ τους.

Παράλληλα η Ελλάδα και η Ιταλία μοιράζονται ένα κοινό πεπρωμένο: ότι μετέδωσαν πολιτισμό προς τρίτους. Από τα γραπτά έπη της Ελληνιστικής εποχής που τα αγκάλιασε ο Ρωμαϊκός πολιτισμός (υιοθετώντας την ελληνική γραφή με την μορφή τού λατινικού αλφαβήτου), μέχρι την επανακάλυψη και ανάδειξη τους την εποχή της Αναγέννησης και την επακόλουθη αξιοποίησή τους στο έπακρον κατά τον Διαφωτισμό.

«Siamo tutti greci»: Με αυτόν τον τίτλο κυκλοφορεί το βιβλίο του ο πολυγραφότατος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Giuseppe Zanetto. Είμαστε όλοι Έλληνες, «We are all Greeks», λέει και ο Άγγλος ποιητής Percy Shelley σε μία φημισμένη φράση του. Ο συγγραφέας γνωρίζει ότι μιλάει για έναν πολιτισμό και ιστορία δύο χιλιάδων χρόνων, αλλά γνωρίζει ότι η Ελλάδα, αν και τόσο μακριά από την Ιταλία, δεν είναι ξένη για τους Ιταλούς. Αντιθέτως, γράφει ο συγγραφέας, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως την σύγχρονη εποχή μας αν δεν συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με τους Έλληνες.

«Η ελληνική γλώσσα είναι το λίκνο του πολιτισμού, είναι η αρχή, για να βρούμε τις ρίζες του πολιτισμού μας, είναι μια ανάγκη για να εμβαθύνουμε στην γλώσσα, να διαδώσουμε και την νέα ελληνική λογοτεχνία», επισημαίνει η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στα Πανεπιστήμια της Παβία και του Μιλάνου Gilda Tentorio.

Ο Ρωμαίος Λυρικός Ποιητής Οράτιος είχε κάνει το ακόλουθο σχόλιο: «Η Ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη με μία γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα.»

Ελλάς – Γαλλία : Συμμαχία

Εκτός των γνωστών Γάλλων φιλελλήνων (όπως ο μυθιστοριογράφος Βίκτωρ Ουγκό και ο ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά) που βοήθησαν την Ελλάδα κυρίως στην επιτυχή έκβαση της επανάστασης του 1821, σειρά διακεκριμένων Γάλλων διανοητών μας άφησε παρακαταθήκη ανθολογία αποφθεγμάτων για την ελληνική γλώσσα.

• Ο συγγραφέας Ζακ Λακαριέρ είχε δηλώσει: «Στην Ελληνική υπάρχει ένας ίλιγγος λέξεων, διότι μόνο αυτή εξερεύνησε, κατέγραψε και ανέλυσε τις ενδότατες διαδικασίες της ομιλίας και της γλώσσης, όσο καμία άλλη γλώσσα.»
• Ο καθηγητής τού Πανεπιστημίου τής Σορβόνης Κλοντ Φοριέλ είπε «Η Ελληνική έχει ομοιογένεια σαν την Γερμανική, είναι όμως πιο πλούσια από αυτήν. Έχει την σαφήνεια της Γαλλικής, έχει όμως μεγαλύτερη ακριβολογία. Είναι πιο ευλύγιστη από την Ιταλική και πολύ πιο αρμονική από την Ισπανική. Έχει δηλαδή ό,τι χρειάζεται για να θεωρηθεί η ωραιότερη γλώσσα της Ευρώπης.»
• Ο συγγραφέας D’Eichtal: «Η ελληνική γλώσσα είναι μία γλώσσα η οποία διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά, όλες τις προϋποθέσεις μιας γλώσσης διεθνούς… εγγίζει αυτές τις ίδιες τις απαρχές του πολιτισμού… η οποία όχι μόνον δεν υπήρξε ξένη προς ουδεμία από τις μεγάλες εκδηλώσεις του ανθρωπίνου πνεύματος, στην θρησκεία, στην πολιτική, στα γράμματα, στις τέχνες, στις επιστήμες, αλλά υπήρξε και το πρώτο εργαλείο, – προς ανίχνευση όλων αυτών – τρόπον τινά η μήτρα… Γλώσσα λογική και συγχρόνως ευφωνική, ανάμεσα σε όλες τις άλλες…»

• Η κλασική φιλόλογος και ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί πίστευε ότι: «Όλοι πρέπει να μάθουν να μιλάνε τα ελληνικά, γιατί μόνο μέσω των ελληνικών θα μπορέσει ο καθένας να κατανοήσει τη γλώσσα του.»
• Ο διαφωτιστής Βολταίρος είχε προτείνει: «Είθε η ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών.»
• Οι Jean Bouffartigue και Anne-Marie Delrieu είχαν γράψει στο βιβλίο τους Trésors des racines grecques et latines: «Μακρινή πηγή τού πολιτισμού μας η Ελλάδα, βρίσκεται ζωντανή μέσα στις λέξεις που λέμε. Σχηματίζει κάθε μέρα τη γλώσσα μας. Οι βάσεις και ο εξοπλισμός τού επιστημονικού λεξιλογίου ήρθαν από την Ελλάδα, ακόμα και στην αρχαιότητα. Τα δάνεια όμως εξακολούθησαν, και όχι μόνο από συνήθεια. Συνέχισαν, διότι η ελληνική γλώσσα προσφέρεται με αξιοθαύμαστο τρόπο, πολύ περισσότερο από ό,τι η Λατινική, για την δημιουργία των λέξεων ανάλογα με τις ανάγκες.»

Κλείνουμε την ανθολογία ρήσεων των Γάλλων φιλελλήνων με την προτροπή του Γάλλου Υπουργού Παιδείας Ζακ Λάνγκ: «Θα ήθελα να δω να διδάσκονται τα Αρχαία Ελληνικά, με τον ίδιο ζήλο που επιδεικνύουμε εμείς, και στα Ελληνικά σχολεία.»

Η ελληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό

Λαμπρό παράδειγμα για την προώθηση των ιδεωδών του ελληνισμού στο εξωτερικό αποτελεί η ελληνόγλωσση εκπαίδευση στις πέντε ηπείρους. Από την έδρα Κοραή στο Λονδίνο του Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι την έδρα Καζαντζάκη στο Σαν Φρανσίσκο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Από τη Στοκχόλμη της Σουηδίας ως το Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης. H ελληνική γλώσσα –παρότι το μικρό γεωγραφικό διαμέτρημα της χώρας μας– έχει καταφέρει να απλώσει ρίζες σε όλο τον κόσμο. «Πρεσβευτές» της είναι οι εκατοντάδες αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί σε ελληνικά σχολεία και τμήματα ελληνικής γλώσσας, αλλά και οι νεοελληνιστές πανεπιστημιακοί που διδάσκουν σε έδρες ελληνικών σπουδών ανά τον κόσμο. Σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται επίσης σε ατομικές πρωτοβουλίες και χρηματοδοτήσεις-χορηγίες από Έλληνες και φιλέλληνες υποστηρικτές του ελληνικού πολιτισμού.

Αναλυτικότερα, η ελληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό παρέχεται από:

α) Σχολικές μονάδες[7] ενταγμένες σε τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα με ελληνόγλωσσο πρόγραμμα.

β) Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού (Τ.Ε.Γ.), ενταγμένα σε εκπαιδευτικές μονάδες άλλων χωρών.

γ) Eλληνικά τμήματα των Ευρωπαϊκών Σχολείων και των σχολείων διεθνών οργανισμών.

δ) 200+ τμήματα Ελληνικών Σπουδών ή άλλες μορφές οργάνωσης ελληνικών σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ξένων χωρών.

Το Ελληνικό πνεύμα και τα ελληνικά γράμματα φαίνεται πως στο εξωτερικό έχουν ισχυρή παρουσία, όπως προκύπτει από την ακόλουθη ενδεικτική λίστα πανεπιστημίων με έδρες ελληνικών σπουδών:

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος– Simon Fraser University

Κέντρο βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών – Queens college New York

Έδρα Νεοελληνικών Σπουδών Κίμων Δούκας - Κολούμπια

Τμήμα κλασικών σπουδών – Maryland University

Ίδρυμα Ελληνικών Σπουδών - Έδρα Καβάφη (C.P. Cavafy) - Michigan University

Τμήμα Κλασικών και Μεσογειακών Σπουδών – University of Illinois

Κέντρο Ελληνικών Σπουδών – Stony Brook Long Island

Έδρα Νεοελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού Μιλτιάδη Μαρινάκη – Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Οχάιο

Κέντρο Ελληνικών Σπουδών – Κονέκτικατ

Center of Greek Studies (Νίκος Καζαντζάκης) - Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο

Έδρα Ελληνικών Σπουδών Γιώργος Σεφέρης (George Seferis Chair of Modern Greek Studies, Department of the Classics) - Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ

Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών – State University of Sacramento

Τμήμα Κλασικών Σπουδών – Boston University

Καναδάς

Κέντρο Ελληνικών Σπουδών – McGill University Montreal

Ουρουγουάη

Ίδρυμα Μαρία Τσάκου για την ελληνική γλώσσα

Κίνα

Classical Greek Studies – Northeast Normal University

Ιταλία

Φλαγγίνειος Σχολή – Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας

Κάτω Χώρες

Έδρα Νεοελληνικών Σπουδών «Μαριλένα Λασκαρίδη» στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ

Ηνωμένο Βασίλειο

Classics (Greek & Latin) - Έδρα Κοραή - King’s College London

The Onassis Classics Fellowship at Newnham College - Cambridge University

Hellenic Institute at Royal Holloway - University of London

Greek Studies - University of Reading

Σουηδία

Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών – Stockton University

LUND Univeristy, Modern Greek

Βουλγαρία

Modern Greek Philology and Enlightenment in the Sofia University

"St. Cyril and St. Methodius" University of Veliko Tarnovo

Αλβανία

Arsakeio Greek-Albanian College in Tirana

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται, ακόμα και ως υποχρεωτικό μάθημα, σε πολλές χώρες και εκπαιδευτικές μονάδες χωρών του εξωτερικού.

Κινδυνεύει η Ελληνική γλώσσα;

Κατά την διάρκεια της συζήτησης μετά την ομιλία που έδωσα το 2025 στο Τορίνο επ’ευκαιρίας του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας, μου τέθηκε η ακόλουθη ερώτηση: Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας σήμερα και τι μπορούμε να κάνουμε για να τον αντιμετωπίσουμε;

Σχηματικά μιλώντας λέγαμε ότι οι απαντήσεις στο ερώτημα αυτό διίστανται: Η άποψη ότι η γλώσσα διατρέχει κίνδυνο προέρχεται συνήθως από ανθρώπους προβληματιζόμενους για τη γλώσσα, αλλά κατά κανόνα μη ειδικούς, ενώ η αντίθετη αρνητική απάντηση προέρχεται συνήθως από ειδικούς σε θέματα γλώσσας.

Ο Νίκος Σαραντάκος σε άρθρο[8] του αναφέρει ως πιο γνωστά επιχειρήματα την υποτιθέμενη λεξιπενία των νέων και την χρησιμοποίηση των «γκρίκλις», την αθρόα εισαγωγή ξένων λέξεων και ξενόγλωσσων πινακίδων καταστημάτων, την κακοποίηση της γλώσσας από τα ΜΜΕ και την αποκοπή από την αρχαία γλώσσα, μέχρι σενάρια συνωμοσιολογίας, όπως την ανύπαρκτη δήλωση του Κίσινγκερ (όπου αναφέρεται ότι, επειδή ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος, πρέπει «να πλήξουμε τη γλώσσα του, τη θρησκεία του, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα»).

Μπορεί στο παρελθόν – πριν 20-30 χρόνια - το πρόβλημα ήταν ότι οι υπολογιστές δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν εύκολα τα Ελληνικά. Έτσι και ο κόσμος στράφηκε προς τα «γκρίκλις». Αργότερα – πριν 10-20 χρόνια - το ίδιο πρόβλημα υπήρξε και με τα προγράμματα κοινωνικής δικτύωσης και τις μηχανές αναζήτησης. Σήμερα δεν υφίσταται αυτό το πρόβλημα. Μάλιστα, στην ψηφιακή εποχή η τεχνολογία έχει προσφέρει μεγάλη βοήθεια στην ελληνική γλώσσα, καθώς έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργηθούν πολλοί νέοι γλωσσικοί πόροι και να γίνουν κοινό κτήμα των πολλών.

Σ’αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε πόσο πολύ τυχεροί είμαστε που η Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), που είχε ως αποτέλεσμα η «μικρή» ελληνική γλώσσα να γίνει μια από τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ και άρα ισότιμη με λοιπές «μεγάλες» γλώσσες, όπως τα Αγγλικά, τα Γαλλικά ή τα Ισπανικά.

Μήπως όμως οι φόβοι για λεξιπενία των νέων και παρακμή της γλώσσας δεν είναι παρά η αμηχανία μπροστά στη γλωσσική αλλαγή ή ο φόβος να πω/γράψω κάτι για το οποίο θα με χαρακτηρίσουνε ως αγράμματο ή λειτουργικά αναλφάβητο;

Ο Ιωάννης Καζάζης, πρώην πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ), υποστήριζε ότι η νέα γενιά πρέπει να μάθει να χειρίζεται τη γλώσσα με επάρκεια και με τρόπο όχι μηχανιστικό και αντιγραφικό. Το ΚΕΓ έχει ως σύνθημα το "Γλώσσα νωμάν" από τον Σιμωνίδη, δηλαδή: "Να χειρίζεσαι, να καλλιεργείς, να αγαπάς τη γλώσσα". Άρα, η νεότερη γενιά, που έχει στα χέρια της αυτή τη γλωσσική χλιδή της ελληνικής γλώσσας, έργο της αφοσίωσης όλων των προηγουμένων γενεών, χρέος έχει την πλούσια αυτή γλώσσα, που παρήγαγε την αξιοθαύμαστη και αξιανάγνωστη λογοτεχνία και γραμματεία, να τη χειρίζεται, προφορικά και γραπτά, με επάρκεια και σεβασμό, με δημιουργικό και παραγωγικό τρόπο, δηλαδή με τρόπο που θα αυξάνει τον εθνικό πλούτο – και, κατά τον Σολωμό, την ίδια την ελευθερία μας.

Ο καθηγητής Δημήτρης Καραδήμας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ σε πρόσφατο άρθρο[9] του εξήγησε τι σημαίνει ο σεβασμός στη γλώσσα; Σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε την αξία της όχι μόνο ως ενός ζωντανού και διαρκώς εξελισσόμενου συστήματος επικοινωνίας, αλλά και ως μοναδικού για μας μέσου έκφρασης και ως φορέα του πολιτισμού μας. Όταν ο σεβασμός είναι ουσιαστικός, αντανακλάται στη συμπεριφορά μας απέναντί της: Κατανοούμε και εκτιμάμε την ιστορία της (οι λέξεις της κουβαλούν τη μνήμη και την ταυτότητα του λαού μας), αγωνιζόμαστε για τη σωστή της χρήση και δεν αδιαφορούμε, και γενικότερα, την προωθούμε και την καλλιεργούμε σε όλα τα επίπεδα. Ένας χώρος, λοιπόν, που πρέπει οπωσδήποτε να προσεχθεί είναι αυτός της εκπαίδευσης και ιδιαίτερα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όπου τίθενται οι βάσεις της ουσιαστικής εκμάθησης της γλώσσας και της καλλιέργειας του σεβασμού προς αυτήν.

Η ελληνική γλώσσα δεν κινδυνεύει «να χαθεί» αφού όπως γράφει ο Α.-Φ. Χριστίδης: Μια γλώσσα που γράφεται, που διδάσκεται στα σχολεία, που έχει δικό της κράτος, δική της λογοτεχνία, δεν κινδυνεύει να χάσει τους ομιλητές της. Οι γλώσσες που χάθηκαν στο παρελθόν, που έχασαν δηλαδή τους ομιλητές τους, οι οποίοι μετακινήθηκαν σε μια άλλη ισχυρή γλώσσα, αλλά και αυτές που κινδυνεύουν σήμερα ήταν (και είναι) γλώσσες με λίγους ομιλητές, χωρίς «μηχανισμούς» να τις στηρίζουν: σχολεία, λεξικά, γραμματικές, κράτος.

Εν κατακλείδι

Η γλώσσα μας, η οικουμενική ελληνική γλώσσα, με διαχρονική επιρροή εδώ και αιώνες, συνεχίζει να εμπνέει ολόκληρο τον κόσμο. Τα ελληνικά δεν είναι μόνο η γλώσσα των φιλοσόφων Σωκράτη και Αριστοτέλη, της Ωραίας Ελένης και του Αχιλλέα, του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, του έπους του Διγενή Ακρίτα και των δημοτικών τραγουδιών, του νομπελίστα ποιητή Ελύτη, αλλά και η καθημερινή μας γλώσσα. Λαμπρό αστέρι του παρελθόντος, πυξίδα του σήμερα και φάρος του μέλλοντος.

Ας αναστοχαστούμε με τα λόγια των ποιητών:

Νίκου Γκάτσου	Γιώργου Σεφέρη
Πολύ δεν θέλει ο Έλληνας Να χάσει την λαλιά του Και να γίνει μισέλληνας Από την αμυαλιά του.	Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας Πάνω σε καταστρώματα καταλυμένων[10] καραβιών […] Μουρμουρίζοντας σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες;

«Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε την ίδια γλώσσα» γράφει ο έτερος νομπελίστας ποιητής Γεώργιος Σεφέρης, αποδίδοντας παραστατικά τη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας. Είναι καθήκον όλων μας να την διατηρήσουμε και να την προωθήσουμε μέσω του εκπαιδευτικού μας συστήματος για τις επόμενες γενιές. Γιατί η ελληνική γλώσσα είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό μέσο επικοινωνίας. Είναι η φωνή της ιστορίας μας, η έκφραση του πολιτισμού μας και η γέφυρα που μας συνδέει με το μέλλον. Γιατί σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή, έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού, «Η γλώσσα είναι ένα από τα πλέον αναπαλλοτρίωτα του Έθνους κτήματα.»

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας είναι μια γέφυρα που ενώνει σχολεία, λαούς, γλώσσες, πολιτισμούς, ηπείρους και ταυτόχρονα ένα πρώτιστο εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας, δυναμικό και θαυματουργό. Μια γέφυρα πάνω από σύνορα, που αγκαλιάζει όλο τον κόσμο. Όπως η ιστορία μας, έτσι και η ελληνική γλώσσα, τα δύο συστατικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας μας, αποτελούν περιουσιακό μας στοιχείο οικουμενικής αναγνώρισης.

Βιβλιογραφία

Βίντεο με θέμα «Η ελληνική γλώσσα στη διαχρονία της … η αναμάγευση του κόσμου», όπου νέοι και νέες από 23 χώρες του κόσμου μας ταξιδεύουν σε τρεις χιλιετίες ελληνικής ποίησης

Βίντεο για την Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας με τίτλο "Αφετηρία της ιστορίας και του πολιτισμού"

Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας: Το χιουμοριστικό βίντεο της Φίνος Φιλμ

Ελληνικά! The Greek Language is the Greatest

Martin Heidegger: 'Language is the house of the truth of Being'

Τι είπαν για την Ελληνική Γλώσσα και τους Έλληνες

Podcasts Archive - Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Κορίνθιος Ιωάννης - Bodossaki Lectures on Demand

Βραβεία Αργώ 2024 | ΑΡΓΩ – ΔΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ

Ψηφιακοί Πόροι για την Ελληνική Γλώσσα

Γλώσσα Γλώσσα | Podcast on Spotify

Οδυσσέας Γκιλής. Greek Words in the English Language and in other languages

Academic writing: The influence of Greek & Latin

Ὀργανισμός γιά τήν Διάδοση τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας

10 Μύθοι για τη Νεοελληνική Γλώσσα

Η Έδρα Κοραή και το μέλλον των Νεοελληνικών Σπουδών στη Βρετανία

Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών – European Society of Modern Greek Studies

Νεοελληνικές σπουδές στη Ρωσία

Επίλογος και Συγγραφικό σημείωμα: Αλλόγλωσσα κείμενα με ελληνικές λέξεις

Το 2006 στο βιβλίο μου Showcasing Innovative Greece ενσωμάτωσα μια πρωτόλεια λίστα Αγγλικών λέξεων από το Α μέχρι το Ζ που ήταν όμως Ελληνικές. Παράλληλα την ίδια εποχή διάβασα κάποια άρθρα που αναφέρονταν στους δυο λόγους του καθηγητή Ζολώτα από το μακρινό 1957 και 1959. Τότε ήταν που αναρωτήθηκα εάν υπήρχαν και άλλα παρόμοια αλλόγλωσσα κείμενα με ελληνικές λέξεις.

Αποφάσισα να αναδείξω ότι οι περίφημοι λόγοι του Ζολώτα - που όλος ο κόσμος γνωρίζει μιας και είναι σχεδόν οι μοναδικοί που διαχρονικά αναφέρουν τα ΜΜΕ – δεν αποτελούσαν ένα μοναδικό πυροτέχνημα αλλά μια γλωσσική/πνευματική άσκηση με αρκετούς μιμητές – από καθηγητές έως γιατρούς και από πρέσβεις έως απλούς ανθρώπους, από επιστημονικές ομιλίες και κείμενα επιστολών έως τραγούδια και λογοτεχνικές μιμήσεις.

Έτσι εντόπισα οκτώ κείμενα στα Αγγλικά, ένα στα Ιταλικά και ένα στα Ισπανικά τα οποία δημοσίευσα τον Δεκέμβριο 2022 στο όγδοο τεύχος του διαδικτυακού περιοδικού e-Άλληλον.

Φαίνεται όμως ότι κόλλησα κάποιου είδους μικρόβιο, γιατί συνέχισα την ερευνά μου για νέα παρόμοια κείμενα. Και μάλλον είχα δίκιο γιατί σταχυολόγησα περισσότερα από είκοσι κείμενα τα οποία ετοιμάζομαι να εκδώσω σε ένα βιβλίο με την συνεργασία της Ιταλο-Ελληνικής Οργάνωσης για την Εκπαίδευση Microkosmos.