Στις 15 Οκτωβρίου ο Γενικός Γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες θα έχει “άτυπο δείπνο” στη Νέα Υόρκη με τους ηγέτες των δύο Κοινοτήτων στην Κύπρο, τον πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη και τον Τ/κ ηγέτη Ερσίν Τατάρ. Η “επανεκκίνηση” της διαδικασίας μέσα από την τριμερή αυτή συνάντηση αποτελεί, πιθανότητα, την τελευταία προσπάθεια με βάση το ομοσπονδιακό μοντέλο επίλυσης - επανένωσης.
Κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα, αλλά το τέλος αυτής της προσπάθειας δεν θα αργήσει. Από τώρα, οι δύο ηγέτες ξέρουν ότι επιλογές τους στο “ξεχασμένο στο χρόνο Κυπριακό συναρτώνται πλέον με την πολιτική επιβίωση τους. Πρώτος ο Τατάρ, σε ένα χρόνο θα τεθεί αντιμέτωπος με την Τ/κ Κοινότητα που αγωνιά να βγει από την απομόνωση. Το εκλογικό ημερολόγιο του Χριστοδουλίδη γράφει 2028, αλλά μέχρι τότε όλα θα έχουν κριθεί, ενώ η δημοτικότητα του είναι στο ναδίρ.
Στο ραντεβού της Νέας Υόρκης, θα τεθεί επίσης ο ανανεωμένος ρόλος που θα ήθελε ο Γενικός Γραμματέας να δώσει στην προσωπική απεσταλμένη του, Κολομβιανή Μαρία Άνχελα Ολγκίν.
Επτά χρόνια
Πέρασαν 7 και πλέον χρόνια από το Κραντ Μοντάνα (2017), όταν χάθηκε η “ιστορική ευκαιρία”. Κατά την άγονη αυτή περίοδο, ο Γκουτέρες επεσήμαν με διπλωματική γλώσσα τις συνέπειες του άλυτου Κυπριακού και τι θα συμβεί ιδίως στην πλευρά που θα φέρει ξανά την ευθύνη μιας αποτυχίας: “το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο”, υπογράμμισε. Αυτή η θέση του απηχεί και το Συμβούλιο Ασφαλείας, στους κόλπους του οποίου, γίνονται συζητήσεις με τον Γκουτέρες για το πώς θα προχωρήσουν για να υπάρξει αποτέλεσμα.
Όλοι γνωρίζουν ότι οι παγωμένες διενέξεις υποβόσκουν. Η γειτονιά της Κύπρου, η Μέση Ανατολή, φλέγεται. “Αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά”, “οι ατελέσφορες συζητήσεις είναι πλέον πίσω μας, όχι μπροστά μας”, έγραψε πολλές φορές ο Γκουτέρες στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
Ομοσπονδία;
Για πολλούς λόγους - και κυρίως για τη συνοχή της Κύπρου εντός ΕΕ, τις σχέσεις με την Τουρκία και τη σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο προτιμότερη είναι η οριστική λύση με βάση την ΔΔΟ (διζωνική, δικοινοτική Ομοσπονδία). Κανείς δεν θέλει εξ υπαρχής διαπραγμάτευση γι’ αυτό ο Γκουτέρες θέλει να κρατήσει το πλαίσιο από τα 6 εκκρεμούντα σημεία που κατέθεσε στο Κραντ Μοντάνα (30/6/2017) για κατάληξη σε στρατηγική συμφωνία. Η επιτυχία ή όχι είναι ξεκάθαρα ζήτημα πολιτικής βούλησης σε δύο σημεία: την ασφάλεια και το διαμοιρασμό της εξουσίας.
Το σενάριο ενός νέου ναυαγίου, βέβαια, κάθε άλλο μπορεί να αποκλειστεί. Ίσως να είναι και το πιο πιθανό με βάση την ιστορική εμπειρία και τον τρόπο που σκέφτονται και ενεργούν οι πρωταγωνιστές.
“Φόρμουλα επανεκκίνησης”
Ο μόνιμος αρνητής Ερσίν Τατάρ εμφανίστηκε (30/9) πρόθυμος για συνομιλίες, σπεύδοντας να εισηγηθεί και τα επόμενα βήματα: “να συμμετάσχει σε συνάντηση που θα πραγματοποιηθεί σε μορφή 4+1 με τη συμμετοχή της Ελλάδας και της Τουρκίας”. Ο Τατάρ εμμένει στην γραμμή για “αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας και του ισότιμου διεθνούς καθεστώτος του Τ/Κ λαού”, αλλά ξέρει ότι δεν πρόκειται να λάβει a priori κανένα τέτοιο αντάλλαγμα.
Όμως, η ακατανόητη στάση του Νίκου Αναστασιάδη την περίοδο 2017 - 2020, έδωσε έρεισμα για την επεξεργασία φόρμουλας επανεκκίνησης των συνομιλιών που συμβιβάζει τα δύο μέρη: “Η ειρηνευτική διαδικασία στην Κύπρο είναι sui generis. Οι Τ/κ και οι Ε/κ έχουν ίσα εγγενή δικαιώματα και συμπράτουν στις διαπραγματεύσεις ως ίσοι στη διαδικασία… Τους αξίζει να ζήσουν μαζί σε συνθήκες ειρήνης και ευημερίας, εξασκώντας τα ίσα εγγενή δικαιώματα τους…” Αυτή η καταγραφή στην έκθεση Γκουτέρες (9/7/2021) τυγχάνει επεξεργασίας για να φέρει ο γενικός γραμματέας τα δύο μέρη ξανά στο τραπέζι, “τετραγωνίζοντας τον κύκλο” στην διατήρηση της εντολής του Συμβουλίου Ασφαλείας για “ένα μόνο κυρίαρχο κράτος στο νησί της Κύπρου”.
Ο Ν. Χριστοδουλίδης εκφράζει εδώ και καιρό ετοιμότητα για συζήτηση “με έναν και μόνο σκοπό”, όπως δηλώνει ενόψει της τριμερούς συνάντησης: “να δούμε αν υπάρχουν οι προοπτικές για επανέναρξη των συνομιλιών”, όχι όμως για “δύο κράτη”. Ο Χριστοδουλίδης όμως, γνωρίζει πολύ καλά ότι στον ΟΗΕ αντιμετωπίζεται με καχυποψία γιατί χρεώνεται τους ίδιους τακτικισμούς που έκανε ο Ν. Αναστασιάδης: γενικόλογα, ασάφεια, καμία δέσμευση σε αυτό που είναι ουσιαστικά το ζητούμενο, δηλαδή η δέσμευση στο πλαίσιο των 6 σημείων του Γκουτέρες.
Ελιγμοί
Η Τουρκία ελίσσεται και όπως έχει δείξει και στο παρελθόν, μπορεί να μετακινηθεί ξανά και να βρεθεί εντός των διαπραγματευτικών ορίων της ΔΔΟ. Γι’ αυτό επιτηρεί στενά τη συμπεριφορά του Ερσίν Τατάρ, για να μην αφήνει τον Χριστοδουλίδη να εμφανίζεται πρόθυμος για λύση.
Η εμμονή Ερντογάν σε αναγνώριση της “ΤΔΒΚ”, όπως την εξέφρασε σε ομιλία στην Γενική Συνέλευση (24/9), εκλαμβάνεται ως διαπραγματευτική θέση, προτού καθίσει στο τραπέζι των συνομιλιών. Στην πράξη, όμως, η τουρκική διπλωματία δίνει βάρος, όχι στην επανεκκίνηση, αλλά στην κατάληξη της νέας προσπάθειας, ώστε να μην είναι ανοιχτού τέλους. Γι’ αυτό και ο Ερντογάν συνοδεύει τις διακηρυκτικές αναφορές για αναγνώριση της “ΤΔΒΚ” με το πρακταίο: “άρση της απομόνωσης των Τ/κ”.
Τα τρία “Α”
Ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης έχει πιο σαφή εικόνα μέσα από τα διπλωματικά κανάλια, τι θα μπορούσε να σημαίνει μια νέα αποτυχία με δική του ευθύνη. Η παρασκηνιακή συζήτηση στον ΟΗΕ εστιάζει εδώ και καιρό στα “τρία Α”, ιδιαίτερα ειδεχθή για να τα αφομοιώσει η κοινή γνώμη, αν επιστρέψει πίσω στην Κύπρο, χρεωμένος από τον ΟΗΕ με ευθύνες: απευθείας εμπόριο, απευθείας πτήσεις, απευθείας επαφές της Τ/Κ Κοινότητας με τον υπόλοιπο κόσμο.
Μια ακόμα συζήτηση αφορά την μετατροπή της ειρηνευτικής δύναμης UNFICYP σε ανθρωπιστική αποστολή. Αυτό αυξάνει ακόμα περισσότερο την πίεση προς την Ε/Κ ηγεσία.
Ο Ερσίν Τατάρ είναι επίσης κάτω από πίεση. Στο παρελθόν οι Τουρκοκύπριοι έχουν ξεφορτωθεί δύο φορές τους εθνικιστές ηγέτες τους: Ραούφ Ντενκτάς (2003) και Ντερβίς Έρογλου (2015). Φαίνονται διατεθειμένοι να το ξανακάνουν το 2025. Αυτό θα αλλάξει το σκηνικό και ενδεχομένως θα δώσει δυναμική σε εξελίξεις που θα κάνουν τους ηγέτες να ακούσουν καλύτερα τους πολίτες, όπως ανέφερε τον Ιούλιο η Ολγκίν.