Η αλληλεγγύη, όταν υπερβαίνει τα όρια του συναισθήματος των ανθρώπων και αποκτά χαρακτηριστικά και περιεχόμενο κοινωνικής οπτικής, τότε λειτουργεί ως πυλώνας και δομικό στοιχείο της δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής.
Σε αυτή την εκδοχή της κοινωνικής οπτικής η αλληλεγγύη σημαίνει προώθηση της κοινωνικής συνοχής, προστασία των ευάλωτων συμπολιτών, δυνατότητα σε όλους τους πολίτες να διεκπεραιώνουν ένα ρόλο στην τοπική κοινωνία, καθώς και σεβασμό και αναγνώριση της συμβολής όλων. Πολύ σημαντική παράμετρος της αλληλεγγύης είναι επίσης η αποδοχή της διαφορετικότητας (π.χ. φύλο, προέλευση, θρήσκευμα κ.λ.π.).
Αυτή η οπτική αλληλεγγύης είναι προϋπόθεση για κοινωνική δικαιοσύνη στην καθημερινή λειτουργία των πολιτών και την πραγμάτωση της δημοκρατίας, ενώ συμβάλλει στην λειτουργική και με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον διαχείριση κρίσεων, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι παρενέργειες της (ακραία καιρικά φαινόμενα κ.λ.π.), οι πανδημίες, οι οικονομικές κρίσεις, οι επισιτιστικές σε πολλές περιοχές του πλανήτη, το δημογραφικό πρόβλημα σε πολλές χώρες και άλλες.
Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι η αλληλεγγύη δεν πραγματώνεται μόνο στο θεσμικό επίπεδο αλλά και στο κοινωνικό στην καθημερινότητα των πολιτών με την ενεργοποίηση τους στις δομές της κοινωνίας πολιτών.
Η προσέγγιση και ανάλυση ορισμένων αντιπροσωπευτικών κρίσεων είναι αποκαλυπτική. Το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα και η προτεινόμενη διαχείριση του από τους ερευνητές καθηγητές Βύρωνα Κοτζαμάνη και Αναστασία Κωστάκη στο πλαίσιο του προγράμματος «Δημογραφικά Προτάγματα» του πανεπιστημίου Θεσσαλίας είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Στην 10ετία 1956-1965 οι γεννήσεις ήταν 1,545 εκατομμύρια. Στην 10ετία 2016-2025 οι γεννήσεις αναμένεται να κυμανθούν στις 835.000. Δηλαδή η μείωση των γεννήσεων μεταξύ των δύο περιόδων θα είναι 46% και συνδέεται με την μείωση της γονιμότητας των γενεών. Το 24% των γυναικών δεν κάνουν παιδιά.
Επίσης έχει αυξηθεί η μέση ηλικία γέννησης του πρώτου παιδιού στα 32 έτη, δηλαδή 4-5 χρόνια υψηλότερη από την περίοδο 1956-1965. Τα επόμενα χρόνια 69 στις 100 γεννήσεις θα γίνονται από γυναίκες μεγαλύτερες των 30 ετών. Αυτό σημαίνει, ότι θα κάνουν λιγότερα παιδιά.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του προγράμματος η άνοδος του δείκτη γονιμότητας δεν θα επιτευχθεί, αν το ποσοστό των γυναικών χωρίς παιδιά σταθεροποιηθεί στο 25% στις επόμενες γενιές (στη 10ετία του 50 στον 20ο αιώνα ήταν 15%). Επίσης ενώ οι γυναίκες, που γεννήθηκαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (20ου) έκαναν κατά μέσο όρο πάνω από 3 παιδιά, όσες γεννήθηκαν στο διάστημα 1970-1980 έκαναν από 1,6 έως 1,5 παιδιά ανά γυναίκα.
Για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος προτείνεται από τους ερευνητές 1) η παροχή στους εργαζόμενους/ες στον ιδιωτικό τομέα των ίδιων πλεονεκτημάτων, που έχουν οι εργαζόμενοι/ες στον δημόσιο τομέα, 2) η διευκόλυνση στέγασης μέσω ενός προγράμματος κοινωνικής κατοικίας και 3) η ταχύτατη μείωση των υψηλών ποσοστών ανεργίας στους νέους.
Ουσιαστικά οι προτεινόμενες λύσεις στηρίζονται στην οπτική της αλληλεγγύης στο θεσμικό επίπεδο, ώστε να αντιμετωπισθεί η πληθυσμιακή συρρίκνωση και να λυθεί το πρόβλημα με λογική κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σε ανάλογο κλίμα κινούνται και οι διάφορες άλλες κρίσεις (από την κλιματική αλλαγή μέχρι τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις παρενέργειες τους). Η κλιματική αλλαγή συνεπάγεται ερημοποίηση σε πολλές περιοχές, μείωση της καλλιεργήσιμης έκτασης, ανεπαρκή παραγωγή τροφίμων, άνοδο της θερμοκρασίας και άλλα φαινόμενα, που θέτουν σε κίνδυνο την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και γενικότερα η διαχείριση του έχουν οδηγήσει σε ενεργειακή κρίση, αύξηση των τιμών στα τρόφιμα, κλίμα ανασφάλειας και άλλες αρνητικές παρενέργειες.
Στο μέτρο δε που δεν αντιμετωπίζονται με θετική προοπτική για το μέλλον, είναι πιθανό να γίνει πραγματικότητα ο κίνδυνος διαμόρφωσης συνθηκών κρίσης και στην δημοκρατική λειτουργία, εάν αξιοποιηθεί η δυσαρέσκεια των πολιτών από διάφορες πολιτικές εκδοχές με λαϊκιστική οπτική. Η κατάληξη θα είναι η αποσταθεροποίηση και της κοινωνικής συνοχής.
Ο κίνδυνος γίνεται ακόμη μεγαλύτερος, εάν υπάρχει συνδυασμός κρίσεων (πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, κλιματική αλλαγή, οικονομική κρίση κ.λ.π.), οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται με οπτική αλληλεγγύης τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους.
Αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν συνεχή και ουσιαστικό διάλογο μεταξύ των διαφόρων πολιτικών σχηματισμών, ενώ ταυτοχρόνως απαιτούν την ύπαρξη διάθεσης συμβιβασμών και συγκλίσεων για την λειτουργική αντιμετώπιση των κρίσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανισορροπίες στην δημοκρατική λειτουργία και στην κοινωνική συνοχή. Διάλογος πρέπει να πραγματοποιείται και μεταξύ του πολιτικού συστήματος και της κοινωνίας πολιτών, ενώ και οι δύο πλευρές επιβάλλεται να αξιοποιούν την επιστημονική γνώση. Ειδάλλως η πραγμάτωση της αλληλεγγύης θα παραμείνει «μακρινό όνειρο».
Τόσο η δημοκρατική λειτουργία όσο και η κοινωνική συνοχή για να στηρίζονται στην οπτική της αλληλεγγύης στην σύγχρονη ψηφιακή εποχή με την μαζοποίηση στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ανάλογη μαζική ενημέρωση και επικοινωνία στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, πρέπει να πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις.
Το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης πρέπει να λειτουργεί με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον και όχι την οπτική του μονοδιάστατου πραγματισμού, στο πλαίσιο του οποίου η ανθρώπινη οντότητα εργαλειοποιείται με στόχο την διασφάλιση της λειτουργικότητας και της οικονομικής απόδοσης των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων. Μόνο με αυτό τον τρόπο οικοδομείται η οπτική της αλληλεγγύης τόσο στο θεσμικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο.
Ειδάλλως διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την υποκατάσταση της λειτουργίας των πολιτών ως ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων στην διεκπεραίωση των διαφόρων κοινωνικών ρόλων και λειτουργιών από την τεχνητή νοημοσύνη στις διάφορες εφαρμογές της, όπως είναι η μηχανική μάθηση (Machine Learning).
Έτσι ονομάζεται ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης, που αναπτύσσει αλγορίθμους και μοντέλα, τα οποία επιτρέπουν σε υπολογιστές να μαθαίνουν και να βελτιώνουν την απόδοση τους στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων, χωρίς να είναι προγραμματισμένοι για αυτά από πριν. Έχει δε πολλές εφαρμογές σε διάφορους τομείς, από τα αυτόνομα αυτοκίνητα μέχρι τον υγειονομικό τομέα.
Επίσης στο πλαίσιο της μηχανικής μάθησης λειτουργούν τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (ΜΓΜ), όπως το Chat GPT, που μπορούν να δημιουργήσουν δικά τους κείμενα, τα οποία μοιάζουν με αυτά των ανθρώπων. Οπότε μπορεί κανείς να φαντασθεί, πόσο σημαντικός είναι ο τρόπος αξιοποίησης της μηχανικής μάθησης ως προς την παρουσίαση της πραγματικότητας και την δυνατότητα πλασματικής εικονικής αποτύπωσης της με στόχο την προώθηση σκοπιμοτήτων.
Αυτό δείχνει την μεγάλη σημασία, που έχει το πλαίσιο των ηθικών αξιών σε σχέση με το περιεχόμενο της αλληλεγγύης και την πραγμάτωση της στο κοινωνικό πεδίο, ώστε να διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή και η λειτουργικότητα της δημοκρατίας.
Συμπερασματικά η λειτουργία της αλληλεγγύης ως πυλώνα δημοκρατίας και κοινωνικής συνοχής δεν είναι εύκολα πραγματοποιήσιμη, εάν δεν αποκτά περιεχόμενο μέσα από διαδικασίες διαλόγου τόσο στο εσωτερικό του πολιτικού συστήματος όσο και με τις δομές της κοινωνίας πολιτών, ώστε να είναι αποτέλεσμα πολιτικού και κοινωνικού συμβιβασμού και συγκλίσεων. Επίσης ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί και στην συμβολή της επιστημονικής κοινότητας.
Παράλληλα είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη η οπτική της αλληλεγγύης να λειτουργεί ως πυλώνας του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης. Αυτό σημαίνει, ότι επιβάλλεται να αποτελεί δομικό στοιχείο στο θεσμικό επίπεδο και αξιακό στο κοινωνικό πεδίο