Ένα από τα πιο σημαντικά και ζωτικής σημασίας προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών είναι ο μη συνυπολογισμός των παρενεργειών των επιλογών και αποφάσεων για την πορεία προς το μέλλον τόσο στα διάφορα κοινωνικά συστήματα (κυρίως στο πολιτικό και στο οικονομικό) όσο και στο ατομικό πεδίο, ώστε η πραγματικότητα να είναι λειτουργικά διαχειρίσιμη.
Η δυναμική της εξέλιξης δείχνει, ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα στον πλανήτη δεν οριοθετείται από μια βιώσιμη και υπεύθυνη οπτική. Δεν αξιοποιούνται σε λειτουργικό βαθμό οι δυνατότητες της επιστημονικής προσέγγισης και ανάλυσης της πραγματικότητας με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και της βιοποικιλότητας. Είναι πολύ χαρακτηριστική η απόφαση των πολιτικών ηγεσιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μειωθεί ο προϋπολογισμός για την επιστημονική έρευνα κατά 14%. Το 2018 ήταν 94 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ τώρα είναι μόνο 81.
Βασικό κριτήριο στις επιλογές και αποφάσεις, που δεσμεύουν το μέλλον, είναι η οικονομική παράμετρος του κοινωνικού συστήματος, η οποία οριοθετεί ακόμη και την διαχείριση του χρόνου στο πολιτικό επίπεδο.
Για παράδειγμα οι αποφάσεις για την διαχείριση της κλιματικής αλλαγής επηρεάζονται από τις παρενέργειες στο οικονομικό σύστημα (π.χ. καθυστερεί επικίνδυνα η μείωση της εκπομπής αερίων και η στήριξη της παραγωγής ενέργειας στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας). Το ίδιο ισχύει και με τα μέτρα, που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19).
Οι κυβερνήσεις αλλά και οι κοινωνίες γενικότερα λειτουργούν με βραχυπρόθεσμη οπτική και προσπαθούν να διαχειρισθούν τις παρενέργειες, χωρίς να αντιμετωπίζουν τα γενεσιουργά αίτια.
Σύμφωνα με το Green Deal η Ευρώπη θα είναι κλιματικά ουδέτερη το 2050. Όμως αυτό το χρονικό περιθώριο, που δίδουν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν διασφαλίζει την επίτευξη του στόχου της ανόδου της θερμοκρασίας μόνο 1,5 βαθμούς Κελσίου. Σύμφωνα με μελέτες η θερμοκρασιακή άνοδος θα κυμανθεί από 3 βαθμούς Κελσίου και πάνω.
Η πολιτική διαχείριση της προστασίας του κλίματος κινείται με πολύ χαμηλή ταχύτητα και δεν συμπορεύεται με τις ανάγκες της πραγματικότητας και το ανθρώπινο συμφέρον. Οι πολιτικοί συμβιβασμοί με στόχο την διατήρηση λειτουργικών ισορροπιών στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και την αποφυγή πολιτικής φθοράς δεν ωφελούν, αλλά απλά μεταθέτουν την όξυνση του προβλήματος σε βάθος χρόνου.
Αυτό σημαίνει, ότι υποσκάπτεται η προοπτική των επόμενων γενεών, οι οποίες θα αναλάβουν το πολύ βαρύ φορτίο της διαμόρφωσης των προϋποθέσεων για ένα βιώσιμο μέλλον σε μη λειτουργικό χρόνο και σε πιο δύσκολες συνθήκες, με αποτέλεσμα την πρόκληση υψηλού βαθμού διακινδύνευσης και ανισορροπιών στην προοπτική του χρόνου.
Έχουν ενδιαφέρον οι προτάσεις του Βρετανού υπουργού Οικονομίας, Ενέργειας και Βιομηχανικής Στρατηγικής Alok Sharma για τις θεματικές ενότητες στην Διάσκεψη για το Κλίμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, που θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβρη του 2021 στην Γλασκώβη.
Ο Βρετανός υπουργός προτείνει πέντε θεματικές ενότητες:
1) Μείωση της εκπομπής αερίων με επιτάχυνση της απαγόρευσης χρησιμοποίησης αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης. Η πρόταση του υπουργού είναι να απαγορευθεί η χρήση τους πιο πριν από το 2035 και όχι στο τέλος του 2040.
2) Επιτάχυνση του τέλους της χρησιμοποίησης ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας.
3) Αποκατάσταση λειτουργικής και βιώσιμης σχέσης ανθρώπου και φύσης (π.χ. προστασία των δασών και όχι αποψίλωση με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση, όπως γίνεται στο Τροπικό Δάσος του Αμαζονίου για την καλλιέργεια σόγιας).
4) Προετοιμασία του ανθρώπου και των κοινωνιών για την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων (π.χ. μεσογειακός κυκλώνας «Ιανός» τον Σεπτέμβρη 2020 στα νησιά του Ιονίου πελάγους και στην Καρδίτσα).
5) Προώθηση βιώσιμης και φιλικής προς το περιβάλλον οικονομικής ανάπτυξης.
Αυτές οι προτάσεις κινούνται προς το παρόν σε θεωρητικό επίπεδο χωρίς συγκεκριμενοποίηση του τρόπου υλοποίησης τους και επίτευξης του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας, ενώ δεν αναφέρονται στις αλλαγές στον τρόπο ζωής των πολιτών, οι οποίες αποτελούν προϋποθέσεις για την επίτευξη της επιδιωκόμενης βιωσιμότητας.
Παράλληλα δεν κατατίθενται προτάσεις για την ενιαία αντιμετώπιση των πλανητικής εμβέλειας προβλημάτων από το σύνολο των κρατών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping υποσχέθηκε μεγαλύτερη προσπάθεια για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας της χώρας του. Θέτει όμως ως χρονικό όριο το 2060, το οποίο είναι πολύ αργά. Βέβαια μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2020 η Κίνα δεν είχε θέσει στόχους για την προστασία του κλίματος.
Επίσης αρχές Νοεμβρίου του 2020 οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής αποχωρούν από την Συμφωνία για το Κλίμα, που υπεγράφη το 2016 στο Παρίσι.
Από αυτά τα δύο παραδείγματα γίνεται εμφανές, ότι δεν συνειδητοποιούνται ούτε λαμβάνονται υπόψη οι παρενέργειες των αποφάσεων τους από τις πολιτικές ηγεσίες δύο χωρών, οι οποίες ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα και γενικότερα το περιβάλλον με πολύ αρνητικές επιπτώσεις στο κλίμα περισσότερο από κάθε άλλη χώρα.
Οι ανθρωπογενείς ανισορροπίες, που προκαλούνται τόσο στη φύση όσο και στην κοινωνική πραγματικότητα, δεν έχουν όρια.
Σύμφωνα με μετρήσεις του Umweltinstitut München (Ινστιτούτο για το Περιβάλλον στο Μόναχο στην Γερμανία) σε 163 περιοχές αυτής της χώρας διαπιστώθηκε, ότι στα ¾ από αυτές βρέθηκαν από 5 το λιγότερο έως 34 παρασιτοκτόνα στην ατμόσφαιρα (π.χ. Glyphosat). Οι μετρήσεις έγιναν από τον Μάρτιο έως τον Νοέμβριο του 2019. Τα παρασιτοκτόνα έφτασαν ακόμα και σε βιοκαλλιέργειες και στον αέρα, που εισπνέουν οι άνθρωποι (Zeit online, «Pestizide verbreiten sich kilometer weit durch die Luft», 29.9.2020).
Και σαν να μην ήταν αρκετή η ρύπανση, που προκαλείται στο περιβάλλον από όλα αυτά και από τα καλλυντικά, τα οποία καταναλώνονται μαζικά στο πλαίσιο της λογικής της κοινωνίας του θεάματος και της «περιποίησης» των γυναικών, οι εταιρείες, που δραστηριοποιούνται σε αυτό τον τομέα (π.χ. L? oreal, Max Factor, Catrice) ετοιμάζονται για την διεύρυνση της αγοράς με την προώθηση ανάλογης λογικής και στους άνδρες. Ήδη το 2019 σύμφωνα με έρευνα αγοράς οι άνδρες ξόδεψαν 1 δισεκατομμύριο δολάρια για καλλυντικά.
Ο υψηλός βαθμός διακινδύνευσης, που συνεπάγεται αυτή η πρακτική της λήψης αποφάσεων χωρίς να ελέγχονται οι παρενέργειες τους στην προοπτική του χρόνου, θέτει ζωτικής σημασίας ερωτήματα σε σχέση με την δυνατότητα και τις προϋποθέσεις, που πρέπει να πληρούνται, για την επανεκκίνηση με σημείο αναφοράς μια λειτουργική και βιώσιμη οπτική προσέγγισης, σχεδιασμού και διαχείρισης της πραγματικότητας.
Βασικοί παράμετροι για την οικοδόμηση της νέας οπτικής είναι από το ένα μέρος η ενεργοποίηση των πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών με παράλληλη συρρίκνωση της μονοδιάστατης καταναλωτικής λογικής της κοινωνίας του θεάματος και από το άλλο μέρος ο προσανατολισμός στην δραστηριοποίηση των τοπικών κοινωνιών με στόχο την έκφραση του κοινωνικού συμφέροντος χωρίς εθνικές περιχαρακώσεις.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των υπερεθνικών μορφωμάτων (Ευρωπαϊκή Ένωση) οι κοινωνικές διεργασίες δεν οδηγούν σε βιώσιμα και λειτουργικά αποτελέσματα, εάν δεν συνυπολογίζουν τον υψηλό βαθμό αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης των κοινωνιών.
Επίσης ανάλογη πρέπει να είναι η οπτική του πολιτικού συστήματος και η διαχείριση της δυναμικής της εξέλιξης από το σύνολο των κοινωνικών συστημάτων, ώστε να είναι ελεγχόμενη χωρίς να εργαλειοποιείται ο άνθρωπος.