Η ελληνική περιφέρεια φιλοξενεί μια πλούσια ποικιλία πολιτιστικών συλλόγων, οι οποίοι αντανακλούν την πολυπλοκότητα της κοινωνίας μας. Από τους κοσμοπολίτικους συλλόγους των πόλεων, που αγκαλιάζουν την παγκοσμιοποίηση και την καινοτομία, μέχρι τους παραδοσιακούς συλλόγους των χωριών, που προσκολλούνται στις ρίζες τους και στις τοπικές παραδόσεις, το φάσμα είναι ευρύ. Ωστόσο, οι δύο αυτοί τύποι συλλόγων συχνά αντιμετωπίζουν διαφορετικές προκλήσεις και έχουν διαφορετικούς στόχους που δύσκολα συναντώνται και επικοινωνούν μεταξύ τους. Είναι κι αυτή μια πλευρά της πολυδιάσπασης της ελληνικής κοινωνίας σε κομμάτια, διεσπαρμένη σε τοπικισμούς και νοοτροπίες ανταγωνιστικές, έως και εχθρικές μεταξύ τους, όπως συμβαίνει και στις αντίστοιχες ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις μέσα κι έξω από τα γήπεδα.

Ο κοσμοπολίτικος πολιτιστικός σύλλογος είναι ανοιχτός χώρος δυναμικής δημιουργίας

Οι κοσμοπολίτικοι πολιτιστικοί σύλλογοι αποτελούν έναν ζωντανό ιστό της σύγχρονης κοινωνίας. Με ανοιχτό μυαλό και διεθνή προσανατολισμό, επιδιώκουν να προωθήσουν τον γνωστικό αρχικά και πολιτιστικό διάλογο στη συνέχεια, τολμώντας την καινοτομία και επιδιώκοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών.

• Λειτουργικός σκοπός: Να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι μπορούν να γνωρίσουν και να εκφράσουν τον εαυτό τους μέσα σε πλαίσια κοινωνικότητας, να μάθουν σφαιρικά, πλουραλιστικά νέα πράγματα και να εμπνευστούν με νέα γνώση, σήμερα διαθέσιμη στην ψηφιακή εποχή μας.

• Χαρακτηριστικά, δυναμική, διαλεκτική κοινότητα πολιτών: Τα μέλη συμμετέχουν ενεργά και συναποφασίζουν στη διαμόρφωση των δραστηριοτήτων του συλλόγου, προκρίνουν στρατηγικές μελλοντικής ανάπτυξης, αναδιαμορφώνουν το τοπικό περιβάλλον και επίπεδο διαβίωσης.

• Εργαστήριο έρευνας και πειραματισμού: Ενθαρρύνεται η δημιουργικότητα και η αναζήτηση νέων εκφραστικών τρόπων, συγκρινόμε νοι διαρκώς με άλλες τοπικές κοινωνίες, σε διαρκή διάλογο και ώσμωση συνεργασιών.

• Ανοιχτότητα σε νέες ιδέες και τάσεις: Οι σύλλογοι αυτοί είναι ευαίσθητοι στις εξελίξεις του σύγχρονου κόσμου και προσαρμόζονται ανάλογα με διαθεσιμότητα κατανόησης και ανταπόκρισης στις προκλήσεις των εποχών ραγδαίων αλλαγών.

• Συμπεριληπτικότητα των διαφορετικών κοινωνικών εκφράσεων: Κάθε μέλος είναι φορέας της δικής του κουλτούρας, εκφράζεται ελεύθερα, ζυμώνεται στις ιδέες, συμμετέχει στην κοινωνική έκφραση της ομάδας συλλογικά.

Ο παραδοσιακός πολιτιστικός σύλλογος: φύλακας της παράδοσης

Οι παραδοσιακοί πολιτιστικοί σύλλογοι, ιδιαίτερα στην επαρχία, συχνά συνδέονται με την εκκλησία και την τοπική κοινότητα και ονομάζονται διακοσμητικά "Πνευματικός" και "Καλλιτεχνικός". Ο στόχος τους είναι να διατηρήσουν ζωντανές τις παραδόσεις και τα έθιμα του τόπου τους, έτσι όπως η μνήμη των γηραιότερων ή του σεβάσμιου κλήρου φροντίζουν να περιγράφουν από προφορικές μαρτυρίες εξ άμβωνος, σχεδόν πάντα με τρόπο ρομαντικό, ωραιοποιημένο, πλασματικό, μεταφυσικό. Η ίδια η λέξη "πνευματικός" διαχωρίζει αυθαίρετα και αντιεπιστημονικά το κορμί από το πνεύμα, καθηλώνοντας την κριτική σκέψη σε μεσαιωνικά δόγματα νεοπλατωνισμού.

• Λειτουργικός σκοπός: Να διασφαλίσουν τη συνέχεια της παραδοσιακής πολιτιστικής κληρονομιάς και να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή υπό τον έλεγχο της ιεραρχίας.

• Χαρακτηριστικά: Συντηρητικό θρησκευόμενο ποίμνιο συνήθως, υπό τον έλεγχο της τοπικής συγκεντρωτικής και αυταρχικής εξουσίας, είτε κρατικής είτε θρησκευτικής που άλλωστε στην ελληνική επαρχία ταυτίζονται. Τα μέλη συνήθως μοιράζονται κοινές αξίες και πιστεύω συχνά με τρόπο φανατισμένο και δεν δέχονται διάλογο, αποκλείουν, λογοκρίνουν, φιμώνουν αυταρχικά κάθε άλλη άποψη.

• Προσκόλληση στην παράδοση: Οι δραστηριότητες επικεντρώνονται στην αναβίωση παλιών εθίμων και τεχνών, με τη σκοπιμότητα αναπαραγωγής ιεραρχιών, κοινωνικού ελέγχου, συντήρησης της κοινωνίας σε αναχρονιστικά μοντέλα αναφοράς και αξίες.

Το κοινωνικό χάσμα και οι προοπτικές προόδου

Το χάσμα μεταξύ των δύο αυτών τύπων συλλόγων είναι εμφανές. Από τη μια, οι κοσμοπολίτικοι σύλλογοι που συνεργάζονται σε διεθνές επίπεδο, σήμερα υπό τη στήριξη θετικού νομοθετικού πλαισίου, χορηγίας βέλτιστων πρακτικών και ισχυρών χρηματοδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφέρουν ένα περιβάλλον ανοιχτό σε νέες ιδέες και πειραματισμούς, που να προκαλούν την περιέρχεια του Ευρωπαίου πολίτη να γνωρίσει, να συμμετέχει και να παράγει σύγχρονο πολιτισμό. Από την άλλη, οι παραδοσιακοί σύλλογοι προσφέρουν μια αίσθηση σταθερότητας και ταυτότητας, αγκυροβολημένη στο παρελθόν, αυτοαναφορικά, χωρίς αντανακλαστικά για ό,τι συμβαίνει πέρα από τα όρια της τοπικής κοινότητας.

Ωστόσο, αυτό το χάσμα δεν είναι απαραίτητα και πάντα ανυπέρβλητο. Οι παραδοσιακοί σύλλογοι εκτός από μουσειακοί χώροι ιδιαίτερης τοπικής νοοτροπίας, μπορούν να εξελιχθούν και να ενσωματώσουν στοιχεία της σύγχρονης κουλτούρας, χωρίς να χάσουν την ταυτότητά τους. Για παράδειγμα, μπορούν να οργανώσουν εκδηλώσεις που να συνδυάζουν την παράδοση με την καινοτομία, όπως συναυλίες σύγχρονης μουσικής εμπνευσμένες από παραδοσιακά στοιχεία ή θεατρικές παραστάσεις που αναδεικνύουν την πρόσφατη ιστορία του τόπου, για παράδειγμα τη ναυτική πειρατία, σε σύγκριση με άλλους τόπους παρόμοιας εξέλιξης. Έτσι ανακαλύπτονται άλλωστε και οι συνάφειες, συγγένειες, διασταυρώσεις πολιτισμών, που όταν εξυμνούνται από τις ιεραρχίες οι τοπικές δογματικές μαρτυρίες, εξαλείφουν παντελώς κάθε στοιχείο σύγκρισης και ιστορικής γνώσης.

Πώς να μεταμορφώσουμε τους παραδοσιακούς συλλόγους;

• Ανοιχτότητα σε νέες ιδέες: Οι σύλλογοι πρέπει να είναι ανοιχτοί σε προτάσεις και να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή νέων ανθρώπων με διαφορετικές ιδέες.

• Εκπαίδευση και επιμόρφωση: Η διοργάνωση σεμιναρίων, εργαστηρίων και διαλέξεων μπορεί να βοηθήσει τα μέλη να αποκτήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες.

• Συνεργασίες: Η συνεργασία με άλλους συλλόγους, φορείς και οργανισμούς, ακόμα καλύτερα σε διεθνές επίπεδο, μπορεί να οδηγήσει σε πιο ποικίλες και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες.

• Χρήση των νέων τεχνολογιών: Η αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων μπορεί να βοηθήσει τους συλλόγους να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό και να επικοινωνήσουν πιο αποτελεσματικά.

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι αποτελούν έναν σημαντικό πυλώνα συνοχής και έκφρασης της κοινωνίας μας. Για να διατηρήσουν τη δυναμική τους και να παραμείνουν επίκαιροι, πρέπει να είναι ανοιχτοί στην αλλαγή και να προσαρμόζονται στις ανάγκες των μελών τους και της κοινότητας, έχοντας ανοιχτούς ορίζοντες στην παγκόσμια κουλτούρα και πολιτισμό. Μόνο έτσι μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη ενός ζωντανού και πολυφωνικού τοπικού πολιτισμού που δεν απομονώνεται, δεν συρρικνώνεται, δεν αφομοιώνεται από τη λαίλαπα της άκριτης παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, των μονοπωλιακών αγορών, των μοντέλων κατανάλωσης και επιδεικτικού υπερκαταναλωτισμού, που διαλύει στο πέρασμά του τις εύθραυστες, γηρασμένες αξίες παπαγαλίας κάποιου δήθεν μεγαλείου του παρελθόντος, που όμως δεν έχει καμιά πραγματική ικανότητα αντίδοτου στον δηλητηριώδη μιμητισμό του HOMO CONSUMENS.

Ως έμπειρος του ευρωπαϊκού Τρίτου Τομέα, εθελοντισμό με έμφαση στον πολιτισμό, έχοντας ιδρύσει εκατοντάδες συλλόγους και συντονίσει τις μεταξύ τους εθνικές και διεθνικές συνεργασίας, γράφω εδώ και 45 χρόνια σχετικά με τη δυσχερή θέση της Ελλάδα όχι μόνο στον διεθνή οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο, αλλά και στον τομέα της υποβαυμισμένης πολιτισμικής της ικανότητας να προάγει συλλογικά πολιτισμό.

Υ.Γ. Προσφέρω ένα ακόμα δημοσιογραφικό κείμενο ενάμεσα σε πλούσια βιβιογραφία μου στο θέμα, που αναδεικνύει το χάσμα ανάμεσα σε πάμπολλες ενοριακές δραστηριότητες ειδικά της επαρχίας που εκφράζονται με καλοκαιρινά πανηγύρια, με κλαρίνα, ντέφια και μπουζούκια στις πλατείες των χωριών με κοψίδια, κρασί και μπύρα από τη μια και κάποιες σοβαρές και χρήσιμες πρωτοβουλίες επιμόρφωσης, γνωστικής εκλαΐκευσης, συμμετοχής των πολιτών σε γόνιμες προσεγγίσεις σε σύγχρονους προβληματισμούς της επικαιρότητας. Με εκδηλώσεις πολιτιστικές ποιότητας, όπως μουσική, χορός, εικαστικές εκθέσεις, καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί, οργανωμένες επισκέψεις σε αρχαιολογικούς τόπους και ιστορικά μνημεία, κατόπιν σχετικής προετοιμασίας στην έδρα του συλλόγου. Παραμένω στη διάθεση κάθε πρόθυμου συλλογικού φορέα, καλλιεργημένου ατόμου, ορεξάτου αυτοδιοικητικού, να συζητήσουμε παρεμβάσεις χρήσιμες στην εκάστοτε τοπική μικρή κοινωνία, χτίζοντας γέφυρες με τον έξω κόσμο, τον διαπολιτισμό.