Ο Εβραϊκός λαός κατάφερε να διατηρηθεί, ενώ άλλοι λαοί, ίσως και πιο ισχυροί, χάθηκαν ολοκληρωτικά. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα βασικό ερώτημα που απασχόλησε και απασχολεί πολλούς. 

Μετά την καταστολή της επανάστασης του Μπαρ-Κοχβά από τον Αδριανό το 135 μ.Χ., οι Εβραίοι παίρνουν τον δρόμο της διασποράς.  Εβραϊκές κοινότητες προϋπήρχαν στην Ευρώπη, Βόρειο Αφρική και Δυτική Ασία.  Αυτές ενισχύονται και νέες δημιουργούνται με την συρροή Εβραίων από την Ιουδαία.  Στην συνέχεια της ιστορίας, οι Εβραίοι υφίστανται διωγμούς, κυρίως στις Χριστιανικές κοινωνίες και στην Ευρώπη σχεδόν δεν υπάρχει κοινότητα που να μην έχει εκδιωχθεί σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.  Παρ' όλα αυτά οι Εβραίοι επιβιώνουν και ανθούν οικονομικά και πολιτιστικά.  Πολλοί αποδίδουν την αιτία στην “συνοχή” των Εβραίων, στην “εξυπνάδα” τους ή στη “φύση” τους.  Ακόμη κι' αν δεχόμασταν την ύπαρξη αυτών των ιδιοτήτων, θα ήταν ικανές να ερμηνεύσουν το φαινόμενο;

Θα χρησιμοποιήσω τήν Φυσική επιστήμη για την ανάλυση που θα ακολουθήσει αλλά θα πρέπει για λόγους εντιμότητας να τονίσω πως αυτό εγκυμονεί κινδύνους.  Τα μόρια ενός φυσικού συστήματος δεν έχουν προσωπικότητα και ξεχωριστές ιδιότητες, σε αντίθεση με τα κοινωνικά συστήματα που έχουν Τσώρτσιλ,  Χίτλερ ή Στάλιν.  Τα συμπεράσματα λοιπόν δεν μπορούν να είναι απόλυτα και πρέπει να τα δούμε σαν ιδέες και απόψεις πάνω σ' ένα πρόβλημα.

Ο “2^ος Νόμος της Θερμοδυναμικής” διατυπώθηκε τα μέσα του 19^ου αιώνα με όρους θερμότητας-έργου από τον Clausius και τους Kelvin και Plank.  Το 1965 διατυπώθηκε φιλοσοφικά από τους Χατζόπουλο και Keenan¹ ως “κάθε σύστημα καταλήγει υποχρεωτικά σε μία και μοναδική κατάσταση ευσταθούς ισορροπίας”. Με βάση την Στατιστική Μηχανική, σαν συμπέρασμα του 2^ου Νόμου της Θερμοδυναμικής μπορεί να ειπωθεί πως ο βαθμός ευστάθειας ενός συστήματος αυξάνεται με το μέγεθος της “αταξίας” του.  Δηλαδή, όσο λιγότερο “οργανωμένο” η “τακτικό” είναι ένα σύστημα, τόσο πιο σταθερό είναι.  Η νόμος αυτός ισχύει για “φυσικά” συστήματα, ισχύει όμως σε κοινωνικά-πολιτικά συστήματα;  Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά μπορούμε να παρατηρήσουμε πως το “οργανωμένο”, συμπαγές σύστημα της Σοβιετικής Ένωσης με τον συγκεντρωτισμό και την “σωστή” κατανομή της εργασίας, δεν άντεξε στον ανταγωνισμό με το πιο “ανοργάνωτο”, με “πλεονασμούς” (αυτόνομες πολιτείες με πολλαπλές νομοθετικές, δικαστικές και εκτελεστικές εξουσίες), σύστημα των ΗΠΑ το οποίο είχε τις απαραίτητες δικλείδες ασφαλείας.  Ένα “οργανωμένο” σύστημα είναι ίσως πιο αποδοτικό αλλά είναι και πιο ασταθές.  Αντίθετα, ένα σύστημα που αποτελείται από ανεξάρτητα, χωρίς αυστηρή οργάνωση, υποσυστήματα είναι σίγουρα πιο ευσταθές αλλά παράλληλα λιγότερο αποδοτικό.

Το 1977, ο Μακριδάκης² διατύπωσε τον “2^ο Νόμο των Συστημάτων” ως την τάση των μονάδων να συσπειρώνονται σε συστήματα.  Ο 2^ος Νόμος των Συστημάτων και ο 2^ος Νόμος της Θερμοδυναμικής βρίσκονται μεν σε αντίθεση αλλά συμβιώνουν παράλληλα.  Δηλαδή η δημιουργία οργανωμένων συστημάτων, καθώς και η διατήρησή τους, απαιτούν κατανάλωση ενέργειας.

Αν δούμε την εβραϊκή ιστορία κάτω από αυτό το πρίσμα, τότε η ύπαρξη της διασποράς, με τις πολλαπλές αυτόνομες κοινότητες που η κάθε μια ζούσε αλλού, είχε διαφορετική γλώσσα, διαφορετικά ήθη, έθιμα, ακόμη και διατυπώσεις της προσευχής με το μόνο κοινό την κοινή συνείδηση ότι όλα τα μέλη των κοινοτήτων ανήκουν στο ίδιο έθνος, ήταν αυτή που διατήρησε τον εβραϊκό λαό.  Αναμφισβήτητα, οι θρησκευτικοί κανόνες και η τήρηση ενός τελετουργικού με βαθιές κοινωνικές βάσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Σε μεγάλο βαθμό επίσης, ο θρησκευτικός νόμος που ορίζει ότι Εβραίος είναι αυτός που γεννήθηκε από Εβραία μητέρα.  Ο νόμος αυτός όμως μπορεί να είναι ικανός (και αναγκαίος) για την ένταξη της μονάδας στο σύνολο του εβραϊκού λαού, αλλά δεν αποτελεί ικανή συνθήκη για την επιβίωσή του.

Οι κοινότητες της διασποράς επέτρεψαν μια σχετική ευελιξία του συνόλου και απετέλεσαν το μέσο της απορρόφησης των κραδασμών που προκαλούσαν οι εκάστοτε διωγμοί, ένα είδος αποσβεστήρα.  Η έλλειψη της κοινής οργάνωσης ήταν η εγγύηση της σταθερότητας και της επιβίωσης του Εβραϊσμού.  Ο εβραϊκός λαός άντεξε ακόμη και στο άριστα οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης του, την “τελική λύση” από τους Γερμανούς Ναζί.  Χωρίς αμφιβολία, το πλήγμα και η καταστροφή ήταν τεραστίου μεγέθους και το φαινόμενο της εφαρμογής ενός τόσο συστηματικού σχεδίου αποτελεί γεγονός ανεπανάληπτο στην ανθρώπινη ιστορία.  Θα μπορούσαν να επιζήσουν αν ήταν όλοι συγκεντρωμένοι σε ένα ομοιογενή χώρο;  Η καταστροφή των μεγάλων κέντρων όπως η Βαρσοβία ή η Θεσσαλονίκη ενισχύει την θεωρία ότι μεγάλες μάζες ευρισκόμενες σε μη ομοιογενές περιβάλλον δεν μπορούν να αποφύγουν την εξόντωση.

Μετά το Ολοκαύτωμα και σαν αποτέλεσμά του, ιδρύεται το κράτος του Ισραήλ που συγκεντρώνει σήμερα περίπου το 40% των Εβραίων.  Εδώ γεννούνται διάφορα ερωτήματα.  Αποτελεί το Ισραήλ εγγύηση για την ασφάλεια των Εβραίων της διασποράς ή μήπως το αντίθετο;  Είναι βιώσιμος ο Εβραϊσμός εκτός Ισραήλ;

Πριν απαντήσουμε ας παρατηρήσουμε κάτι άλλο.  Για την έναρξη η την διατήρηση ορισμένων φυσικών φαινομένων (π.χ. πυρηνικές αντιδράσεις) απαιτείται μια “κρίσιμη μάζα”³ (όρος που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Perrin το 1939 και έχει περάσει και στην κοινωνιολογία).  Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε για τις κοινότητες της διασποράς.  Αν οι Εβραίοι ζούσαν σαν μονάδες στο μη εβραϊκό περιβάλλον, θα είχαν σίγουρα απορροφηθεί.  Ακόμη και αν δεν χρησιμοποιείται βία, ο νόμος της διάχυσης έχει σαν αποτέλεσμα να μεταφέρεται μάζα από σημεία με μεγάλη συγκέντρωση σε σημεία με μικρή, με άλλα λόγια αφομοίωση με το περιβάλλον.  Κατά συνέπεια, για την επιβίωση μιας κοινότητας, η ύπαρξη μιας κρίσιμης ποσότητας μελών είναι απαραίτητη.  Πως ορίζεται ποσοτικά αυτή η “κρίσιμη μάζα”;  Είναι ένας συγκεκριμένος αριθμός η εξαρτάται από διάφορους παράγοντες;  Σίγουρα το δεύτερο.  Το περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο αλλά δύσκολα μπορούμε να τον προσδιορίσουμε.  Το γενικό συμπέρασμα είναι πως η ύπαρξη μιας διασποράς κοινοτήτων με κρίσιμη μάζα είναι αναγκαία για την διατήρηση του Εβραϊσμού.

Το Ισραήλ είναι η κοινότητα με την μεγαλύτερη συγκέντρωση Εβραίων.  Η σχέση ανάμεσα στο Ισραήλ και στις άλλες κοινότητες είναι διμερής.  Το Ισραήλ βρίσκεται σε δύσκολη θέση και πολεμά για την επιβίωση του και οι κοινότητες το ενισχύουν, η κάθε μια με τον τρόπο της.  Από την άλλη μεριά, το Ισραήλ είναι το μοναδικό Εβραϊκό κράτος και κάθε Εβραίος έχει δικαίωμα να μεταναστεύσει σ' αυτό.  Το Ισραήλ απετέλεσε και αποτελεί σωσίβιο λέμβο Εβραίων σε κίνδυνο.  Παρ' όλα αυτά, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία πως η Διασπορά αποτελεί εγγύηση για την επιβίωση του Ισραήλ και όχι το αντίθετο.

Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε:

1. Η Διασπορά είναι απαραίτητη για την επιβίωση του Εβραϊσμού.
2. Απαιτείται μια κρίσιμη μάζα για την κάθε κοινότητα.
3. Το Ισραήλ είναι η κοινότητα με την μεγαλύτερη συγκέντρωση Εβραίων.

Με βάση τα προηγούμενα ας δούμε το συγκεκριμμένο πρόβλημα της ελληνικής ισραηλιτικής κοινότητας.  Η εβραϊκή κοινότητα στον ελληνικό χώρο πέρασε πολλές διακυμάνσεις και πληθυσμιακές μεταβολές⁴ και όχι μόνο επέζησε αλλά και άνθησε ως τις αρχές του 20^ου αιώνα.  Δυστυχώς όμως, η καταστροφή της από τους Γερμανούς Ναζί ήταν ολέθρια και κατά τα φαινόμενα, σήμερα η κρίσιμη μάζα για την επιβίωση της δεν υφίσταται.  Η διατήρηση της εβραϊκής ταυτότητας των Εβραίων της Ελλάδας είναι ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που απασχολούν σήμερα την Ελληνική Εβραϊκή κοινότητα.  Η ηγεσία των Εβραίων στην Ελλάδα (το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδας και οι τοπικές Ισραηλιτικές Κοινότητες) καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για την προώθηση του σκοπού αυτού.  Το ερώτημα είναι αν στις σημερινές γεωπολιτικές συνθήκες υπάρχει τρόπος αποφυγής της αφομοίωσης;

Η απάντηση βρίσκεται στη δημιουργία ενός ιδιαίτερου δεσμού με μια άλλη κοινότητα με μεγάλη μάζα.  Αν παρατηρήσουμε τις εβραϊκές κοινότητες στα ευρωπαϊκά κράτη θα δούμε πως κι’ αυτές αντιμετωπίζουν προβλήματα.  Η Γαλλία π.χ. έχει την κρίσιμη μάζα αλλά τα φαινόμενα αντισημιτισμού είναι πιό ισχυρά.  Μόνο το Ισραήλ, παρόλα τα προβλήματά του μπορεί να αποτελέσει την λύση του προβλήματος. 

Απαιτείται μια διμερής συνεχής επικοινωνία, εμπορικές σχέσεις και συμμετοχή στην οικονομία του Ισραήλ, δημιουργία πόλων έλξης Ισραηλινών στην Ελλάδα, σύσφιξη των σχέσεων με παλιούς Έλληνες μετανάστες στο Ισραήλ και σίγουρα, σπουδές νέων στο Ισραήλ.

Η τάση για την ενίσχυση της διμερούς σχέσης των Εβραίων της Ελλάδας με το Ισραήλ δέν είναι κάτι καινούριο. Η ανάλυση αυτή όμως οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η σχέση αυτή είναι αναγκαία για την διατήρηση της Εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα.

1. Hatsopoulos, G.N. and Keenan, J.H., “Principles of General Thermodynamics,” John Wiley and Sons, Inc., New York, 1965.
2. Makridakis, S., “The Second Law of Systems,” Int. J of General Systems, Vol. 4, No. 1, pp. 1-12, 1977.
3. Perrin, F., Comptes Rendus B, Vol. 208, No. 1394, 1939.
4. Nar, A., “Social Organization and Activity of the Jewish Community in Thessaloniki,” in Queen of the Worthy, Thessaloniki, History and Culture, Vol.1, History and Culture, ed. I.K. Hassiotis, Paratiritis, pp. 266-295, 1997.