Στην σύγχρονη ταχύτατα εξελισσόμενη πολύπλοκη πραγματικότητα καταγράφονται έντονα φαινόμενα κοινωνικής και γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης. Σταδιακά οι συνθήκες τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και στο γεωπολιτικό πεδίο αποκτούν υψηλό βαθμό ρευστότητας και ανασφάλειας σε σχέση με το μέλλον.
Η αναπτυσσόμενη δυναμική δεν αναιρεί τις αδυναμίες και τις προβληματικές συνθήκες του παρελθόντος, αλλά τις αναπαράγει και τους προσδίδει μεγαλύτερη ταχύτητα στην λειτουργία τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ενώ δεν συνυπολογίζονται τα γενεσιουργά αίτια στο στάδιο της ανάλυσης και του σχεδιασμού της πορείας, αλλά γίνεται διαχείριση των επιπτώσεων με στόχο την άμβλυνση των αρνητικών παρενεργειών.
Στο κοινωνικό πεδίο η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας σε πλανητικό επίπεδο είναι αποκαλυπτική. Σύμφωνα με έκθεση της Greenpeace USA (24.10.2022) δεν υπάρχει κυκλική οικονομική διαχείριση των πλαστικών, όπως ισχυρίζεται ο βιομηχανικός τομέας στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Το 2021 παρήχθησαν 51 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών αποβλήτων, από τα οποία μόνο 2,4 εκατομμύρια τόνοι ανακυκλώθηκαν.
Στην έκθεση αναφέρονται πέντε λόγοι για την μη ανακύκλωση των πλαστικών: 1) Είναι τόσο μεγάλη η ποσότητα, που η συγκέντρωση τους καθίσταται πολύ δύσκολη. 2) Είναι δύσκολη έως αδύνατη η διαλογή χιλιάδων δισεκατομμυρίων, που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν μαζί. 3) Οι διαδικασίες ανακύκλωσης είναι βλαβερές, διότι εκτίθενται οι εργαζόμενοι σε χημικές ουσίες, ενώ παράλληλα δημιουργούν και πλαστικά μικροσωματίδια. 4) Τα ανακυκλωμένα πλαστικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάλι ως δοχεία τροφής, διότι μπορεί να είναι τοξικά. 5) Η ανακύκλωση έχει υψηλό κόστος.
Αυτές οι συνθήκες στην προοπτική του χρόνου θα διαμορφώσουν ένα εκρηκτικό μίγμα, αν ληφθεί υπόψη, ότι δημιουργούνται μη βιώσιμες συνθήκες για τα ζώα αλλά και για τους ανθρώπους με τα πλαστικά μικροσωματίδια, που καταλήγουν στον οργανισμό τους είτε με την εισπνοή είτε με την σίτιση. Αυτές οι παρενέργειες θα λειτουργήσουν ως καταλύτης για την ακόμη ισχυρότερη ενεργοποίηση των πολιτών και την μαζική έκφραση τους στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών, η οποία στην Ελλάδα ακόμη δεν διεκπεραιώνει τον ρόλο της ως εκφραστή του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.
Ανάλογη είναι και η διαχείριση της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (World Meteorological Organization, WMO) η ποσότητα του μεθανίου στην ατμόσφαιρα αυξάνεται με όλο και πιο γρήγορο ρυθμό.
Σύμφωνα με το Greenhouse Gas Bulletin του WMO το 2020 και το 2021 οι αυξήσεις του μεθανίου ήταν οι μεγαλύτερες από το 1983, που άρχισαν να τηρούνται συστηματικά αρχεία.
Το μεθάνιο είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας πρόκλησης της κλιματικής αλλαγής μετά το διοξείδιο του άνθρακα. Επίσης οι περισσότερες εκπομπές μεθανίου προέρχονται από τους τομείς της γεωργίας, των αποβλήτων και της ενέργειας. Αυτά αναφέρονται στην ιστοσελίδα του Ευρωκοινοβουλίου. Δείχνουν δε με πολύ μεγάλη ευκρίνεια, ότι είναι παράγωγα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Μόνο που το πολιτικό σύστημα είναι «τυφλό και κωφό» και δεν λαμβάνει υπόψη του την αρνητική και μη βιώσιμη πορεία, που ακολουθείται, ώστε να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα για την αναίρεση των γενεσιουργών αιτίων.
Στην Ελλάδα τα φαινόμενα κοινωνικής αποσταθεροποίησης είναι πολύ έντονα με υψηλό βαθμό διαφθοράς, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται πολύ αρνητικό κλίμα για την καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης, ενώ παράλληλα συρρικνώνεται η αξιοπιστία των θεσμών.
Πάνω από 200 φάρμακα, που αφορούν σχεδόν το σύνολο των ασθενειών, είναι σε μόνιμη έλλειψη σύμφωνα με τους φαρμακοποιούς. Ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Αθηνών σε ανακοίνωση του ανέφερε, ότι «αυτή τη στιγμή λείπουν περισσότερα από 400 φάρμακα πρώτης ανάγκης» (Οκτώβριος 2022) και «οι ελλείψεις αφορούν αναντικατάστατα φάρμακα, όπως αντιβιοτικά, αντιδιαβητικά, αντιεπιληπτικά, αντιπηκτικά, αντικαταθλιπτικά και άλλα».
Σύμφωνα με τους φαρμακοποιούς βασικός λόγος για τις ελλείψεις φαρμάκων είναι οι διαρκώς αυξανόμενες εξαγωγές από τις φαρμακαποθήκες, διότι αυξάνουν πολύ το κέρδος τους. Παράλληλα οι φαρμακευτικές εταιρείες βλέπουν αυτή την πρακτική και μειώνουν τις ποσότητες, που διαθέτουν στην Ελλάδα. Η υγεία των Ελλήνων πολιτών εργαλειοποιείται για την αποκόμιση οικονομικού κέρδους, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η αποσταθεροποίηση, που προκαλείται στην κοινωνική συνοχή.
Στο ίδιο μήκος κύματος ως προς την διαφθορά κινείται και η αισχροκέρδεια στην Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία της NielsenIQ και της εφημερίδας Καθημερινή από τον Ιανουάριο έως τον Σεπτέμβριο του 2022 τα supermarket έκαναν τζίρο 7,278 δισεκατομ. ευρώ, ενώ το 2021 είχαν κάνει 6,958 δισεκατομ. το ίδιο χρονικό διάστημα.
Οι καταναλωτές δηλαδή πλήρωσαν 320 εκατομ. ευρώ περισσότερα, αλλά δεν κατανάλωσαν περισσότερα προϊόντα. Την ίδια περίοδο το διαθέσιμο εισόδημα κατέγραψε πολύ μικρή άνοδο 1,7%, το οποίο δεν αρκεί για την κάλυψη των απωλειών από τον πληθωρισμό.
Η δυναμική αποσταθεροποίησης εκτός από το κοινωνικό διαπερνά και το γεωπολιτικό πεδίο με παρενέργειες σε πολλούς τομείς, από τον οικονομικό και τον ενεργειακό μέχρι τον τομέα σίτισης των κοινωνιών.
Είναι εμφανές, ότι έχουν δρομολογηθεί διεργασίες για τον επανακαθορισμό του γεωπολιτικού ρόλου των ισχυρών οικονομικά και στρατιωτικά χωρών. Αν και η ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας είναι γεμάτη με εμπειρίες και οδυνηρές επιπτώσεις στις κοινωνίες (π.χ. παγκόσμιοι πόλεμοι, γενοκτονίες), η πορεία προς το μέλλον συνεχίζει να οριοθετείται από την ίδια οπτική διαχείρισης της πραγματικότητας με προσαρμοσμένες στις σύγχρονες συνθήκες πρακτικές, οι οποίες στηρίζονται στον εθνικισμό και στην εκμετάλλευση των αδύναμων κοινωνιών και των φυσικών τους πόρων.
Έχει ενδιαφέρον η παρουσίαση της νέας γεωπολιτικής στρατηγικής των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής από τον υπουργό Άμυνας Lloyd James Austin, ο οποίος είπε, ότι η Ρωσία αποτελεί έντονη απειλή, αλλά όχι συστημική. Η Κίνα όμως είναι «ο μοναδικός ανταγωνιστής, που έχει την πρόθεση να τροποποιήσει την παγκόσμια τάξη και τα μέσα για να το κάνει».
Ανάλογο ενδιαφέρον έχουν δηλώσεις του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin σε διοργάνωση του Think-Tank Valdai Discussion Club. Συγκεκριμένα είπε, ότι «ο κόσμος είναι αντιμέτωπος με την πιο επικίνδυνη 10ετία από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο». Επίσης κατηγόρησε την Δύση, ότι ευθύνεται για πολλά προβλήματα, από πολέμους και συγκρούσεις μέχρι ελλείψεις τροφίμων και ανθρωπιστικές κρίσεις.
Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει, ότι ο Ρώσος πρόεδρος δεν θεωρεί την Ρωσία εχθρό της Δύσης, η οποία ευθύνεται για την απόρριψη των προσπαθειών της για την βελτίωση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και το ΝΑΤΟ. Τέλος τόνισε, ότι «η Μόσχα δεν μίλησε ποτέ για χρήση πυρηνικών». Έκανε δε επίθεση φιλίας στην Κίνα και στην Σαουδική Αραβία και άνοιγμα σε Ασία και Αφρική.
Η Κίνα βέβαια ακολουθεί διαφορετική στρατηγική σε ό,τι αφορά τον γεωπολιτικό της ρόλο, η οποία στηρίζεται κυρίως στην «αθόρυβη» οικοδόμηση οικονομικών σχέσεων εξάρτησης των χωρών της Ασίας και της Αφρικής, που συναλλάσονται με αυτόν τον «γεωπολιτικό παίκτη».
Ανεξάρτητα από τις επιμέρους γεωπολιτικές στοχεύσεις αυτών των τριών ισχυρών γεωπολιτικών παικτών η δυναμική της αποσταθεροποίησης σχετίζεται με τον κοινό τρόπο σκέψης, που έχουν, ο οποίος ουσιαστικά εργαλειοποιεί τον άνθρωπο και τις κοινωνίες με επιδίωξη από το ένα μέρος την διασφάλιση ενός συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας, που δεν συμπορεύεται με τις ανθρώπινες ανάγκες και την συνεργασία των κοινωνιών σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και ταχύτατης ροής του χρόνου λόγω της μαζικής αξιοποίησης της τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της ψηφιακής καθώς και της τεχνητής νοημοσύνης. Από το άλλο μέρος προωθείται η μετατροπή του πολίτη σε ενεργούμενο στο πλαίσιο της επικοινωνιακής διαχείρισης της πραγματικότητας με στόχο την νομιμοποίηση της πολιτικής διαχείρισης της εξέλιξης, χωρίς να ελέγχονται οι αρνητικές και μη βιώσιμες επιπτώσεις στην προοπτική του χρόνου.
Με αυτό τον τρόπο σε συνδυασμό και με την μη διαθεσιμότητα επαρκούς χρόνου για την ανάπτυξη προβληματισμού στο πλαίσιο διαλόγου στις κοινωνίες για την ανάγκη ελέγχου των συνθηκών, που διαμορφώνονται και την συνειδητοποίηση των αναγκαίων αλλαγών για την πραγματοποίηση ασφαλούς και χωρίς αναταράξεις κοινωνικής πορείας, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη δυναμικής αποσταθεροποίησης τόσο στο κοινωνικό όσο και στο γεωπολιτικό πεδίο.
Αν δε συνυπολογισθεί και η ρευστότητα και επικινδυνότητα στο γεωπολιτικό πεδίο, η κατάσταση γίνεται πιο προβληματική και μη ελεγχόμενη ως προς την κοινωνική και πολιτική λειτουργία, διότι οι πολίτες είναι ανασφαλείς και εύκολα γίνονται θύματα του λαϊκισμού και των φαντασιώσεων, που καλλιεργούνται για το μέλλον.
Δυστυχώς η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτή την δυναμική αποσταθεροποίησης, που ευδοκιμεί, ακολουθεί χωρίς να αναλαμβάνει τις ευθύνες της. Οι πολιτικές της ηγεσίες ακολουθούν τις αμερικανικές επιλογές, οι οποίες διέπονται από την ίδια οπτική, που οριοθετεί την στάση και των υπολοίπων γεωπολιτικών παικτών Ρωσίας και Κίνας. Ούτε και οπτική περιφερειακής δύναμης δεν είναι σε θέση να διεκπεραιώσει. Πολύ περισσότερο βέβαια δεν πληροί τις προϋποθέσεις για την επεξεργασία και προώθηση μιας συνεκτικής δυναμικής σε πλανητικό επίπεδο.
Εκείνο, που μπορούν να κάνουν πολλοί λίγοι ευρωπαίοι πολιτικοί βέβαια, είναι να επισημαίνουν, όπως ο γερμανός πρόεδρος Frank-Walter Steinmeier στο διάγγελμα του στον γερμανικό λαό για την «Κατάσταση του Έθνους» το 2022 (Zur Lage der Nation 2022), ότι «έρχονται πολύ σκληρά χρόνια…» και ότι «δεν υπάρχει επιστροφή στο παρελθόν». Ο πρόεδρος είπε δυσάρεστες αλήθειες (π.χ. για την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή κρίση, τον πόλεμο στην Ουκρανία).
Δεν ανέφερε όμως την αναγκαία οικοδόμηση μιας διαφορετικής πολιτικής οπτικής, η οποία θα συμβάλλει στην αποφυγή της κοινωνικής και γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης και ιδιαιτέρως των επιπτώσεων τους, όταν λειτουργούν συνδυαστικά και διαμορφώνουν ασφυκτικές συνθήκες (π.χ. παρενέργειες του πολέμου στην Ουκρανία, όπως ενεργειακή κρίση, πρόβλημα στην σίτιση, αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, πληθωρισμός, διεύρυνση εξοπλισμών).