Τον Ιανουάριο του 2015 η Βρετανική Μη Κυβερνητική Οργάνωση (Μ.Κ.Ο.) Oxfam έδωσε στη δημοσιότητα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία το 2009 το 44 % του παγκόσμιου πλούτου ανήκε στο 1 % του παγκόσμιου πληθυσμού. Το 2014 το ποσοστό ανέβηκε στο 48 % και το 2016 το 1 % του παγκόσμιου πληθυσμού θα κατέχει πάνω από το 50 % του παγκόσμιου πλούτου. Αυτές οι συνθήκες καθιστούν αδύνατη την καταπολέμηση της φτώχειας. Η διευθύντρια της Oxfam επισημαίνει, ότι «το εύρος της παγκόσμιας ανισότητας είναι τεράστιο.»

Η χώρα μας αντιμετωπίζει επίσης έντονα προβλήματα λόγω της κρίσης, η οποία έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε ανθρωπιστική. Και πως να μην γίνει αυτό, όταν η οικονομία συρρικνώθηκε κατά το ?, η ανεργία ξεπέρασε το 25 % και τα εισοδήματα μειώθηκαν γύρω στο 1/3.

Οπότε πολύ σωστά στην πρώτη ομιλία του στο Υπουργικό Συμβούλιο ο νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας κος. Αλέξης Τσίπρας υπογράμμισε «παραλαμβάνουμε μια χώρα, που βρίσκεται στην τελευτάια θέση στο δείκτη κοινωνικής δικαιοσύνης και πρώτη στο δείκτη παιδικής φτώχειας. Αυτή η κατάσταση είναι ο μεγαλύτερος μας αντίπαλος». Το θέμα είναι, ποιά είναι η κατάσταση των κοινωνικών συστημάτων και τι δυνατότητες έχουν να ανταποκριθούν σε μια βασική αρχή της ανθρώπινης συμβίωσης, όπως είναι η κοινωνική αλληλεγγύη και μάλιστα σε επίπεδο κοινωνικών θεσμών. Στο μέτρο που αυτή η αρχή αποκτά ρεαλιστική αναφορά, μπορεί να υπάρξει κοινωνική δικαιοσύνη και να εκφρασθεί επίσης το κοινωνικό συμφέρον.

Η έννοια αλληλεγγύη και ιδιαιτέρως η κοινωνική περιγράφει την συναίσθηση και συνειδητοποίηση ατόμων ή ομάδων, ότι είναι μαζί και ακολουθούν κοινή πορεία προς το μέλλον, η οποία οδηγεί στην ευημερία και διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή, όταν βασίζεται στην αλληλοβοήθεια. Η έννοια της αλληλοβοήθειας βεβαίως δεν έχει εξιδανικευμένο φορτίο, το οποίο οριοθετείται μεταφυσικά, αλλά εκφράζει την αναγκαιότητα οικοδόμησης μιας κοινωνίας, η οποία δεν προσδιορίζεται από τις ανισότητες αλλά από την λειτουργική αξιοποίηση των μελών της με στόχο την ύπαρξη νοήματος στην κοινωνική δραστηριότητα και την κάλυψη πραγματικών αναγκών του ανθρώπου και όχι συστημικών καταναλωτικού χαρακτήρα με στόχο την περεταίρω συσσώρευση πλούτου στα χέρια της ολιγάριθμης μειοψηφίας του « 1%». Σε αντίθετη περίπτωση δεν έχουμε κοινωνική αληλεγγύη, αλλά αλληλεγγύη συμφερόντων, τα οποία οδηγούν σε ανθρωπιστικές κρίσεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη, από την Αφρική και την Ασία μέχρι την Ευρώπη. Η ύπαρξη νοήματος στην ανθρώπινη δραστηριότητα έχει  συνεκτικά χαρακτηριστικά στις κοινωνίες και όχι διαλυτικά, όπως συμβαίνει στο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό με την λογική του άκρατου ανταγωνισμού και ατομικισμού, στο πλαίσιο του οποίου η κοινωνική αλληλεγγύη εκφυλίζεται σε «μεγαλόψυχη στάση» της ολιγάριθμης αφρόκρεμας του πλούτου, η οποία παίρνει τη μορφή της «ελεημοσύνης και της αγαθοεργίας».

Μόνο που με αυτό τον τρόπο δεν εξαφανίζεται η κοινωνική ανισότητα. Απεναντίας διευρύνεται και αξιοποιείται με πολλούς τρόπους για την χειραγώγηση ατόμων και ομάδων, που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε φορείς ανατροπών. Ταυτοχρόνως η αλληλεγγύη συνδέεται στο επίπεδο της συνείδησης των πολιτών με μεταφυσικού χαρακτήρα ηθικές αξίες. Με αυτό τον τρόπο ο παρέχων αλληλεγγύη θεωρείται «καλός άνθρωπος», ακόμη και αν συσσωρεύει πλούτο, ο οποίος θα μπορούσε να είναι κοινό αγαθό με αυτούς, που υφίστανται τις επιπτώσεις της κοινωνικής ανισότητας. Αρκεί να αναφερθεί το παράδειγμα των «καλών κυριών», οι οποίες κάθε Πάσχα εμφανίζονται στην Κεντρική Αγορά της Αθήνας και «μεγαλόψυχα» χρηματοδοτούν το πασχαλιάτικο τραπέζι, κρατώντας την ανωνυμία τους. «Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος».

Η πρακτική αυτή βεβαίως δεν σημαίνει και επίλυση των προβλημάτων της κοινωνίας, τα οποία ταλαιπωρούν τους πολίτες και ταυτοχρόνως δημιουργούν ερωτηματικά ως προς το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και τις δυνατότητες του μέσα από διαδικασίες διαλόγου, τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, να εγγυηθεί την ευημερία των πολιτών και την βιωσιμότητα και προοπτική της κοινωνίας. Ιδιαιτέρως μάλιστα σε περιόδους κρίσης, όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στο χώρο των κοινωνικών αξιών, η κατάσταση αποκτά επικίνδυνες διαστάσεις για την συνοχή της κοινωνίας. Πολύ περισσότερο δε όταν ευδοκιμούν η διαφθορά, το πελατειακό σύστημα, η συντεχνιακή λογική και άλλα αρνητικά φαινόμενα, όπως συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα. Για ποιά κοινωνική αλληλεγγύη μπορεί να μιλήσει κάποιος πολιτικός ή μη, όταν το 1/3 περίπου των Ελλήνων απειλείται από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό; Μαζί με τις υπόλοιπες κοινωνικές αξίες καταρρέει και η κοινωνική αλληλεγγύη, όταν εμφανίζεται ως αγαθοεργία. Εξάλλου στο σύνολο των κοινωνικών συστημάτων είναι αδύνατο να αναπτυχθεί διάλογος, ο οποίος στοχεύει σε συναινέσεις σε σχέση με την κοινωνική δικαιοσύνη, η οποία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αποκτήσει δυναμική η κοινωνία.

Ιδιαίτερα τραγική ως προς τη δυνατότητα διαλόγου και συναινέσεων είναι η κατάσταση στο πολιτικό σύστημα. Όλοι, κόμματα και πολιτικοί, ομιλούν και «παθιάζονται» για την ανάγκη αποκατάστασης της κοινωνικής δικαιοσύνης και της κοινωνικής αλληλεγγύης, όμως στο δια ταύτα υβρίζουν αλλήλους και ο ένας κατηγορεί τον άλλο είτε για ανικανότητα είτε για ακατάσχετη υποσχεσιολογία χωρίς προοπτική υλοποίησης. Το κόμμα του πρωθυπουργού έχει ιδιαίτερες επιδόσεις σε τέτοιου είδους αντιπαραθέσεις. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μήνυμα του κυρίου Παπαδημούλη σε σχέση με την εκπρόσωπο τύπου της κυβέρνησης Σαμαρά, το οποίο έστειλε από τον τηλεοπτικό σταθμό Star « Υπάρχει χαρτί υγείας, να το πείτε και στην κυρία Βούλτεψη». Ανάλογα παραδείγματα υπάρχουν για όλο το φάσμα του πολιτικού συστήματος.

Δεν καταλαβαίνουν και πολύ περισσότερο δεν συνειδητοποιούν, ότι μαζί με τις όποιες αξίες έχουν ακόμη απομείνει, υποσκάπτουν και το δικό τους μέλλον. Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι η αναφορά τους στις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και κοινωνικής αλληλεγγύης είναι κενή περιεχομένου. Ξεκινούν όλοι από μεταφυσικές ή ιδεοληπτικές αφετηρίες και αναπτύσσουν μια ρητορική, η οποία δεν οδηγεί σε συγκεκριμενοποίηση του περιεχομένου αυτών των αξιών. Έτσι και αλλιώς η πολιτική ανταπαράθεση δεν στοχεύει στην αναλυτική και σε βάθος ενημέρωση των πολιτών. Βασικός στόχος είναι ο επηρεασμός τους, χωρίς η διαμορφωνόμενη στάση των πολιτών να βασίζεται στη γνώση. Γι’αυτό δεν αναπτύσσεται διάλογος και σε κοινωνικό επίπεδο. Σε αυτή την κατάσταση οδηγεί και η πολύ ασθενική ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών. Δεν λειτουργούν στην ελληνική κοινωνία δυναμικές δομές, οι οποίες θα πραγματώσουν τον αναγκαίο διάλογο και θα εκφράσουν το κοινωνικό συμφέρον, ενώ ταυτοχρόνως θα συμβάλλουν και στην επεξεργασία ενός σύγχρονου συστήματος κοινωνικών αξιών, το οποίο θα λειτουργήσει θετικά ως προς την βιωσιμότητα της κοινωνικής συνοχής.

Είναι πλέον ώριμες οι συνθήκες κυβέρνηση και αντιπολίτευση, το σύνολο των κομμάτων του δημοκρατικού τόξου, να διαλεχθούν και να συμφωνήσουν στην προώθηση της δομικής κοινωνικής αλληλεγγύης στα κοινωνικά συστήματα. Αυτό σημαίνει, ότι σε συνεργασία με τα επιμέρους κοινωνικά συστήματα, η κοινωνική αλληλεγγύη γίνεται δομικό στοιχείο της λειτουργίας τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το σύστημα υγείας. Είναι το λιγότερο αντιφατικό να ομιλούμε για δημόσιο σύστημα υγείας και οι γιατροί (όχι όλοι βεβαίως) να δέχονται φακελάκι ή να προωθούν ασθενείς σε συγκεκριμένα ιδιωτικά ιατρεία ή να ευδοκιμεί ο «θεσμός» (πλέον) της αποκλειστικής νοσοκόμας, την οποία πληρώνει ο ασθενής, χωρίς τις περισσότερες φορές να έχει και ανάλογη εκπαίδευση. Ο ασθενής και πληρώνει και δεν απολαμβάνει μιας αξιοπρεπούς αντιμετώπισης. Από το άλλο μέρος οι έχοντες μπορούν να έχουν την πρέπουσα νοσηλεία στις ιδιωτικές κλινικές, διότι «πληρούν τις οικονομικές προϋποθέσεις». Η αντιμετώπιση όλων στο χώρο της υγείας πρέπει να είναι η ίδια. Και αυτό μπορεί να γίνει, εάν υπάρξουν βαθιές τομές και αντιμετωπισθούν τα «κακώς κείμενα» με δομικές παρεμβάσεις.

Ανάλογη είναι η κατάσταση και στα υπόλοιπα κοινωνικά συστήματα, από το οικονομικό μέχρι το σύστημα δημόσιας διοίκησης. Το «μέσον» κυριαρχεί ως εργαλείο για την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων. Με αυτό τον τρόπο όμως ο τόπος οδηγείται στην ολοκληρωτική κατάρρευση. Όσο και εάν πονέσουν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, πρέπει να δοθούν ριζικές λύσεις στις αδιέξοδες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, οι οποίες ταλαιπωρούν κατά κύριο λόγο τους αδύναμους, αυτούς δηλαδή που έχουν ανάγκη την κοινωνική αλληλεγγύη, η οποία όμως παίρνει μορφή και συγκεκριμενοποιείται στις δομές των κοινωνικών συστημάτων. Οι κοινωνικές αξίες λειτουργούν και είναι αποτελεσματικές, όταν έχουν δομικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμενοποιούνται με δράσεις, οι οποίες έχουν θεσμικό χαρακτήρα και κοινωνική αποδοχή.