Τόσο το Brexit όσο και η νίκη του Τράμπ σηματοδοτούν αναμφισβήτητα την απαρχή μίας νέας εποχής. Η νέα εποχή φέρνει και ανατροπές στις, έως πρότινος, κυρίαρχες μεγάλες οικογένειες της μεταπολεμικής Ευρώπης.
Η σοσιαλδημοκρατία και ο συντηρητισμός τέμνονται σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με παραδοσιακά παλιά ιδεολογικά ταμπού πχ Κοινωνικό Κράτος, φορολογία, ευρωπαϊκή ομοσπονδία και στη θέση τους τοποθετούνται νέα απόρθητα ιδεολογικά κάστρα όπως η αντιμετώπιση του Προσφυγικού της Παγκοσμιοποίησης και του ανήκειν στη ΕΕ.
Περνάμε σταδιακά, αλλά θορυβωδώς, σε μία νέα εποχή όπου ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός αποκτούν νέα κοινωνικά ερείσματα σε ισχυρές μερίδες πολιτών που αντιμετωπίζουν φοβικά, οργισμένα και αρνητικά τις νέες εμπορικές παγκόσμιες σχέσεις, τις προσφυγικές ροές, την εισαγωγή των ρομπότ στην παραγωγική διαδικασία, κλπ. Η μεταφορά της παραγωγής στην Ασία είχε ως συνέπεια οι πάλαι ποτέ κραταιές ιδεολογικές μάχες στην μεταπολεμική Ευρώπη να χάσουν το βασικό τους αντικείμενο. Την τοπική διαχείριση των συνθηκών παραγωγής, την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής κλπ. Η παραγωγή μετανάστευσε οι πρόσφυγες όμως ήρθαν…
Σήμερα, διαμορφώνεται ένα νέο σκηνικό. Η «δεξιά» Μέρκελ μίλησε σχεδόν από τα αριστερά για το Προσφυγικό ενώ ευρωπαίοι σοσιαλιστές στηρίζουν παθητικά προγράμματα λιτότητας χωρίς να παρουσιάζουν εναλλακτική για το μοντέλο παραγωγής.
Η Ευρώπη ως χώρος άσκησης ιδεολογιών δεν είναι ο ίδιος που είχαμε συνηθίσει. Οι συνέπειες της οικονομικής στασιμότητας, των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης, της ξενοφοβίας, μπορεί να εξελιχθούν σε τεκτονικές αλλαγές. Στη Γαλλία η Λε Πεν φλερτάρει ουσιαστικά με την Προεδρία. Οι γάλλοι αρχίζουν δειλά να εκφράζουν τις αντιρρήσεις τους στο ανοικτό εμπόριο και δεν είναι πολλοί εκείνοι που εκτιμούν ως θετική για την ανάπτυξη της οικονομίας την παρουσία μεταναστών. Η Λε Πεν έχει υποσχεθεί σε περίπτωση νίκης της δημοψήφισμα για ένα Frexit από την ΕΕ. Είναι προφανές ότι ούτε το Ευρώ, αλλά ούτε η ΕΕ μπορεί να αντέξει μία πιθανή έξοδο της Γαλλίας.
Αντίστοιχα φοβικά μηνύματα εκπέμπονται από πολλές χώρες της Ευρώπης. Πίσω στο 2010 το κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών με σαφή εθνικιστικό προσανατολισμό παρήγε μία τηλεοπτική διαφήμιση που τόνιζε τον κίνδυνο που ενέχει για το περιώνυμο σουηδικό κοινωνικό κράτος η εισροή χιλιάδων Μουσουλμάνων μεταναστών με υψηλό δείκτη αναπαραγωγής.
Στην Ολλανδία ο Geert Wilders, αρχηγός του αντι-Μουσουλμανικού κόμματος της Ελευθερίας, είναι σε δίκη για φράσεις μίσους κατά των μεταναστών. Το κόμμα του είναι αρκετά ψηλά στις δημοσκοπήσεις.
Η εικόνα στη Μ. Βρετανία όπως διαμορφώθηκε από τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος είναι εξίσου ανησυχητική. Οι ακτιβιστές υπέρ του Brexit υπογράμμισαν τον παράγοντα των μεταναστών, των κακών τραπεζιτών και των εν γένει ειδημόνων. Η νέα πρωθυπουργός Τ. Μέι έχει δηλώσει άλλωστε ότι: «όποιος πιστεύει ότι είναι πολίτης του κόσμου, τότε είναι πολίτης του πουθενά! Δεν κατανοεί τη σημασία της ιδιότητας του πολίτη».
Περνάμε στην περίοδο της εκ νέου πρόταξης της εθνικής ταυτότητας απέναντι σε οποιαδήποτε άλλη. Οι φιλελεύθερες αξίες της ελεύθερης επιλογής μέσα σε έναν κοσμοπολιτισμό οικουμενικών αρχών και αξιών υποχωρούν.
Όλο αυτό το νέο πλαίσιο διαχωρισμών είναι η μεγάλη ευκαιρία του σύγχρονου προοδευτικού λόγου. Η παραδοσιακή προοδευτική σκέψη που μετά το ‘89 βρέθηκε σταδιακά σε φάση αναζήτησης εναλλακτικής και μετά το 2000 πέρασε σε αδιέξοδο, τώρα έχει ξανά την ευκαιρία να αρθρώσει ένα νέο λόγο, να δείξει ένα δικό της δρόμο.
Πώς θα απαντήσει απέναντι στην ανάγκη για εμβάθυνση της ΕΕ; Πώς θα τοποθετηθεί απέναντι στην Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων;
Πώς θα αντιμετωπίσει τις τεχνολογικές αλλαγές στην παραγωγή; Πώς θα αντιμετωπίσει το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο; Πώς θα διατηρήσει τον κόσμο ανοικτό σε όλους; Πως θα ορίσει και θα επανατοποθετηθεί στα θέματα ισότητας; Πώς θα σταθεί απέναντι στο ζήτημα του Προσφυγικού;
Η μεγάλη όμως ευκαιρία για την προοδευτική σκέψη δεν είναι οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Η μεγάλη ευκαιρία είναι ότι έχει ήδη έτοιμο ακροατήριο. Ένα δυναμικό, ισχυρό ακροατήριο που αν δεν το απογοητεύσει θα διατηρήσει την ιδεολογική ηγεμονία για πολλά χρόνια. Σε πολλές χώρες οι μορφωμένοι και γεμάτοι όρεξη για νέες ευκαιρίες νέοι – τυπικά χαρακτηριστικά του κοσμοπολιτισμού – αυξάνονται κατακόρυφα. Ενώ στην μεταπολεμική Βρετανία μόνο το 5% είχε λάβει πανεπιστημιακή εκπαίδευση, σήμερα το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 40%. Στη Γερμανία 3 εκ έχουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Το 40% των Αμερικάνων 18-24 έχουν αποκτήσει ή παρακολουθούν πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Οι νέοι ήταν για καιρό απαθείς απέναντι στις ιδέες της σοσιαλδημοκρατίας. Σήμερα είναι έτοιμοι να ακούσουν και να στηρίξουν. (οι νέοι στο BREXIT, άλλωστε το απέδειξαν, ψηφίζοντας κατά πλειοψηφία υπέρ της παραμονής στην ΕΕ).
Θυμωμένοι πολίτες – διχασμένα Κράτη
Μία σημαντική πολιτική και κοινωνική παράμετρος των πρόσφατων εκλογικών και δημοψηφισματικών αναμετρήσεων σε Μ. Βρετανία και ΗΠΑ είναι η θυμωμένη απόρριψη της άλλης γνώμης.
Το πλήρωμα πτήσης της United Airlines από το San Fransisco στο Puerto Vallarta του Μεξικό, προ ημερών αναγκάστηκε να χωρίσει πριν πιαστούν στα χέρια επιβάτες που ψήφισαν Τράμπ και Κλίντον. [2]
Μία γυναίκα που ανήρτησε selfie με την Κλίντον δέχθηκε απειλές για τη ζωή της! [3]
Η έξαρση της πόλωσης κορυφώνεται σε Πολιτείες με παρελθόν φυλετικών διακρίσεων, αλλά και σε Πολιτείες που έχουν υποστεί βαθύτερα πλήγματα από την κρίση.
Ο εποικοδομητικός διάλογος, το σχήμα Θέση-Αντίθεση-Σύνθεση, χάνει όλο και πιο πολύ την αξία του δυστυχώς. Στην Ελλάδα εδώ και χρόνια η ουσία της έννοιας «συναίνεση» είναι συνώνυμο του συμβιβασμού, λες και ο συμβιβασμός είναι κάτι κακό…λες και δεν οδηγεί σε αμοιβαία κέρδη…
Προ ημερών το «post–truth» (μετά-αλήθεια), ανακηρύχθηκε από το Λεξικό της Οξφόρδης ως ο νεολογισμός της χρονιάς στη Βρετανία. Ουσιαστικό που αναφέρεται «σε συνθήκες υπό τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλήσεις προς το θυμικό και προς τις προσωπικές απόψεις». Αλλά στο βάθος η φράση αποδεικνύει κάτι πραγματικά ανησυχητικό. Οι πολίτες δεν ενδιαφέρονται για τα γεγονότα. Ενδιαφέρονται για αυτό που θέλουν να πιστεύουν ότι συνιστά γεγονός. Η προσωπική αλήθεια του καθενός. Η εξατομίκευση της πραγματικότητας, ο ατομισμός ως στάση ζωής.
Η συναίνεση είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Η συναίνεση μεταξύ πολιτικών κομμάτων είναι μία βαθειά πολιτική διαδικασία η οποία απαιτεί συμφωνία επί βασικών αρχών και αξιών, τεχνοκρατική προετοιμασία, θεσμική λειτουργία, χρονοδιάγραμμα και αξιόπιστα πρόσωπα. Για να είναι δε αποτελεσματική, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή εμπειρία, απαιτεί δημοκρατική λειτουργία των κομμάτων.
Αν τα φαινόμενα ενός διογκούμενου διχασμού συνεχιστούν, στο τέλος θα συμφωνούμε μόνο ότι ο ήλιος ανατέλλει από την Ανατολή…
Η (σχεδόν) εύκολη αξιολόγηση
Είναι σαφές ότι η αξιολόγηση με αμυχές ή όχι, θα κλείσει. Και θα κλείσει γιατί όλοι θέλουν να κλείσει. Και η Κυβέρνηση, καθώς θα έχει άνεση να διαχειριστεί τις πιθανές θετικές εξελίξεις στο θέμα του χρέους και οι Ευρωπαίοι εταίροι γιατί θα απομονώσουν το ελληνικό ζήτημα εν όψει του δύσκολου ευρωπαϊκού έτους 2017 και το ΔΝΤ που φέρεται να ευνοεί τη περαιτέρω χρηματοδοτική συμμετοχή του Ταμείου σε ένα νέο ελληνικό πρόγραμμα, έστω για ένα μικρό ποσό, γιατί δεν θέλει να δημιουργήσει πρόβλημα στη κ. Μέρκελ ενόψει των εκλογών στη Γερμανία.
Η Ελλάδα προφανώς δεν σημαίνει ότι κλείνοντας την αξιολόγηση και δεχόμενη τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος, θα λύσει τα προβλήματα της. Αντιθέτως ο προϋπολογισμός του 2017, του έτους των έμμεσων φόρων, είναι πολύ δύσκολο να φέρει ρυθμούς ανάπτυξης και αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουν καλά οι Θεσμοί.
Η τάση λοιπόν, στην Ευρώπη είναι το 2017 να είναι το έτος της ελληνικής παρένθεσης. Να περάσουν οι δύσκολες εκλογικές αναμετρήσεις σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία χωρίς να δημιουργηθεί εκ νέου πρόβλημα στην Ελλάδα.
το μέτωπο ενώ οδεύουν σε εκλογές η Γαλλία και η Γερμανία εντός του 2017.
Υπάρχουν ήδη άλλα ανοικτά μέτωπα, δεν χρειάζεται ένα ακόμη…
Να τελειώσει η δεύτερη αξιολόγηση, να υπάρξει μια συμφωνία για τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος, να μπει το ΔΝΤ με λεφτά και να εντάξει η ΕΚΤ τα ελληνικά ομόλογα στο πρόγραμμά της. Έτσι, στη προεκλογική τους εκστρατεία οι εταίροι θα μπορούν να μιλάνε για πετυχημένο ελληνικό πρόγραμμα.
Υπογραμμίζουμε για μία ακόμη όμως φορά ότι η ελάφρυνση του χρέους δεν θα έχει καμία ουσιαστική συμβολή, χωρίς προοπτική ανάπτυξης και αν είναι να δημιουργηθεί ξανά μετά από μερικά χρόνια.
Και για αυτό η αξιολόγηση θα έχει δικλείδες ασφαλείας, πιέζοντας για επίπονες μεταρρυθμίσεις, π.χ. στο συνταξιοδοτικό κι αλλού.
Τέλος, μπορεί ο ανασχηματισμός να έδωσε ώθηση στην κάλυψη των υποχρεώσεων της αξιολόγησης, αλλά ο Πρωθυπουργός έδωσε και κάποια ανησυχητικά μηνύματα παράλληλα. Η διάταξη της ιεραρχίας των Υπουργείων όπως έγινε από τον Πρωθυπουργό είναι προβληματική για μία χώρα σε 7ετή ύφεση και 3 Μνημόνια.
Το Υπουργείο Οικονομικών βρίσκεται στην 9η θέση και τα κατεξοχήν παραγωγικά Υπουργεία Ναυτιλίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τουρισμού στις τελευταίες 3 θέσεις!!! και όλα αυτά την ίδια στιγμή που το Υπουργείο που ανέλαβε ο Νίκος Παπάς, (ψηφιακής πολιτικής και ενημέρωσης) είναι τρίτο τη τάξει…
Όμως, πρέπει να πιστωθεί στα θετικά και ενδιαφέροντα του ανασχηματισμού η ηλικιακή βουτιά που συνεχίζει να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ. Αχτσιόγλου, Νοτοπούλου, Τζανακόπουλος, Χαρίτσης κλπ, δημιουργούν ένα νέο ηλικιακό πρότυπο στη διαχείριση της πολιτικής. Το γεγονός αυτό δεν συνιστά προφανώς πολιτική επάρκεια από μόνο του, έχει όμως έντονη σημειολογία και ενδιαφέρον θα έχει να παρακολουθήσουμε αν και πώς και τα υπόλοιπα κόμματα θα προχωρήσουν σε ανάλογες κινήσεις. Η πολιτική δεν είναι ζήτημα ηλικίας, αλλά όταν ο ηλικιακός πήχης κατεβαίνει γοργά από την Κυβέρνηση, θα συμπαρασύρει και όσους εκόντες άκοντες δεν θα μπορούν να κάνουν αλλιώς.
Το ΠΑΣΟΚ και ο Ηλιού
Η ελπίδα του κόμματος να συγκινήσει πρώην ψηφοφόρους του που θα είναι και πρώην ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ, ώστε να γίνουν μελλοντικοί ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ, δεν μπορεί να αποτελεί τίποτε άλλο παρά ένα πιθανό σενάριο. Αν υπάρχει πιθανότητα επιστροφής ψηφοφόρων από το ΣΥΡΙΖΑ στο ΠΑΣΟΚ, αυτή θα αφορά ψηφοφόρους μεγάλης ηλικίας με αντιδεξιά αισθήματα και παραστάσεις που θα προκαλεί, κυρίως, το επίθετο «Μητσοτάκης». Το ηλικιακό υπόβαθρο των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ άλλωστε, αποτελείται κατά κύριο λόγο από ψηφοφόρους άνω των 50 ετών.
Κι ενώ στη Χαρ. Τρικούπη επενδύουν τα πάντα στην προοπτική επιστροφής ψηφοφόρων, αδιαφορούν πλήρως για κινήσεις υπέρβασης που θα προκαλούσαν τον «επαναπατρισμό» ανενεργών και απογοητευμένων στελεχών, όχι μόνο σε επίπεδο επωνύμων, αλλά και διάσπαρτων σε όλη την επικράτεια ανθρώπων που πρόσφεραν για χρόνια πολύτιμες υπηρεσίες και χρόνο στο πάλαι ποτέ κραταιό Κίνημα.
Η νοοτροπία που επικρατεί σήμερα στο ΠΑΣΟΚ, περιγράφεται περίφημα σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την ανησυχία που εξέφραζε ο βουλευτής της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού προς τα στελέχη του κόμματος το 1964. Ο χαρισματικός Ηλιού προέβλεπε -με εξαιρετική διορατικότητα όπως απέδειξε η ιστορία- τους κινδύνους επιβίωσης της παράταξης του μπροστά στην όψιμη τότε ριζοσπαστικοποίηση της Ενώσεως Κέντρου, μέσα κυρίως από την πολιτική ενεργοποίηση του Ανδρέα Παπανδρέου και καλούσε σε οργανωτική εγρήγορση, πρωτοβουλίες ενότητας κλπ και ΚΥΡΙΩΣ την επιστροφή ανενεργών στελεχών στη δράση. Αναφέρει συγκεκριμένα: «Δεν εξαντλήσαμε κάθε προσπάθεια για πλησίασμα και πειθώ προς τους ξεκομμένους. Και μέσα στο κόμμα πολλές φορές δεν δουλεύουμε με πυξίδα αυτήν την υποχρέωση. Λέμε «εδώ είναι το κόμμα – όποιος θέλει ας έρθει». Ή αυτό είναι το κόμμα – αυτή είναι η κατάσταση, όποιου δεν του αρέσει ας φύγει». Ή «όποιος μπορεί και βαστάν τα κότσια του ας φτιάξει άλλο κόμμα». Αυτές ή παραπλήσιες διατυπώσεις πρέπει να τις αποφεύγουμε, διορθώνοντας εν προκειμένω το στυλ τις δουλειάς μας.»[4] Το ΠΑΣΟΚ διατηρεί δυνάμεις πανελλαδικά που έχουν διαθέτουν εμπεριστατωμένη άποψη για τη χώρα και εκφράζουν σύγχρονο πολιτικό λόγο. Αυτό που χρειάζεται είναι μία σαφή διάθεση υπέρβασης του παλιού και παρωχημένου.
Ο ανασχηματισμός της ΝΔ
Δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση η επιλογή προσώπων για τους τομείς της ΝΔ. Αυτά τα στελέχη έχει στη διάθεση του ο Πρόεδρος της ΝΔ με αυτά προφανώς θα πορευθεί. Το πρόβλημα για τη ΝΔ θα ενταθεί αν επέλθει κόπωση από τη συνεχή και μάλλον ανέφικτη, επίκληση της ανάγκης για πρόωρες εκλογές.
Η ΝΔ παραμένει η πρώτη επιλογή των ψηφοφόρων όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, αλλά όπως έχουμε τονίσει και σε προηγούμενα δελτία μας, είναι άλλο πράγμα να κερδίζεις τις εκλογές και άλλο να τις χάνει ο άλλος. Και η ΝΔ ακόμα δεν έχει αποκτήσει τη δυναμική που θα την βοηθήσει ώστε να υπερψηφιστεί εκείνη προτού καταψηφιστεί ο ΣΥΡΙΖΑ.
[1] http://www.economist.com/news/leaders/21710249-his-call-put-america-first-donald-trump-latest-recruit-dangerous
[2] http://www.cbsnews.com/news/video-of-united-airlines-pilot-scolding-passengers-fighting-over-politics-goes-viral/
[3] http://www.dailymail.co.uk/news/article-3936162/This-story-needs-away-Mother-posed-random-picture-Hillary-Clinton-woods-day-election-defeat-claims-getting-death-threats-snap.html
[4] Έκθεση Ηλία Ηλίου – «Η διάσπαση του ΚΚΕ» -Επιμέλεια Πάνου Δημητρίου, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1978, Α τόμος, σελ. 185