ΤΟ ΒΗΜΑ

Ένας σχετικά νέος κλάδος της Ιστορίας με το όνομα Global History-??Συγκριτική Παγκόσμια Ιστορία??, εξετάζει τις ιστορικές μεταβολές σε συνάρτηση με τις μετατοπίσεις στην κορυφή των ηγεμονικών δυνάμεων, και τον ρόλο της παγκοσμιοποίησης. Οι αλλαγές αυτές, συναρτώνται άμεσα με το εμπόριο και τις τεχνολογικές εξελίξεις, που με την σειρά τους συνεπάγονται σεισμικές κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και ενδεχομένως πόλεμο. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ντάνι Ρόντρικ (?? Το παράδοξο της παγκοσμιοποίηση??) στην βιομηχανική εποχή, που αρχίζει στην Αγγλία στα μέσα του 19ου αιώνα, είχαμε τρεις τέτοιες μεταβολές. Οι δυο πρώτες κατέληξαν σε δυο παγκοσμίους πολέμους, η τρίτη είναι αυτή που διανύουμε τώρα και φέρει την σφραγίδα της ψηφιακής εποχής. Ο μόνος τρόπος για να ελεγχθεί ως ένα βαθμό η κατάσταση είναι η υιοθέτηση διεθνώς αναγνωρισμένων κανόνων και θεσμών. Μέχρι τώρα οι κανόνες αυτοί,  με την μορφή διεθνών Οργανισμών λειτούργησαν εκ των υστέρων. Αφού είχε ήδη επέλθει η καταστροφή. 

Οι διεθνείς Οργανισμοί είναι πολύ παλιότεροι από όσο νομίζουμε. Δεν πρωτοεμφανίσθηκαν στην ιστορία το 1945, δηλαδή αμέσως μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, αλλά ούτε το 1919, μετά τη λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Η γέννησή τους τοποθετείται έναν αιώνα νωρίτερα, και συγκεκριμένα στο Συνέδριο της Βιέννης, το 1814-15, όπου οι οκτώ νικητές του Ναπολέοντα Βοναπάρτη θέλησαν να αναζητήσουν νέες θεσμικές διευθετήσεις μεταξύ τους αλλά και να διασφαλίσουν την τήρηση των συμφωνηθέντων. Αυτό οδήγησε στη θεσμοθέτηση των «διασκέψεων παρακολούθησης» , που για πολλά χρόνια λειτούργησαν ως διακρατικός μηχανισμός όχι μόνο ελέγχου αλλά και λήψης νέων αποφάσεων κοινού ενδιαφέροντος. Όμως ο όρος «διεθνής οργανισμός» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1919 για να προσδιορίσει τον χαρακτήρα της Κοινωνίας των Εθνών και του Διεθνούς Γραφείου εργασίας, θεσμών που προέκυψαν από αυτή τη Συνθήκη και απετέλεσαν σταθμό στην εξέλιξη των διεθνών σχέσεων.

Η τακτική που ακολουθήθηκε μετά το Συνέδριο της Βιέννης αποδείχθηκε τόσο επιτυχής για τους εμπνευστές της, που ακολουθήθηκε σχεδόν κατά γράμμα στις μεταγενέστερες αντίστοιχες περιπτώσεις , κατά τις οποίες πραγματοποιήθηκε μια αναδιάταξη της διεθνούς τάξης πραγμάτων. Η συνταγή, αναλλοίωτη από το χρόνο όπως αποδείχθηκε, ήταν και παραμένει η ακόλουθη: Η ισχυρότερη μετά τον πόλεμο δύναμη  εισάγει και επιβάλλει νέες διακρατικές θεσμικές δεσμεύσεις με τη μορφή διεθνών συμφώνων και συνθηκών, μέσω των οποίων οι συμμετέχοντες σε αυτές μπορούν να επιβάλλουν τη θέλησή τους στον διεθνή περίγυρο. Οι συμφωνίες αυτές περιλαμβάνουν επίσης προβλέψεις εξομάλυνσης των διαφορών μεταξύ των μελών τους αλλά και διατάξεις αποθάρρυνσης της εξόδου από αυτές.

Μετά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο δημιουργήθηκαν πολλοί διεθνείς οργανισμοί, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Οι οργανισμοί αυτοί, παρά τις επί μέρους αδυναμίες τους ή τις τυχόν ενστάσεις για ορισμένες πλευρές των παρεμβάσεών τους, σηματοδότησαν θετικά τη μεταπολεμική εποχή και σφράγισαν μια μακρά περίοδο συνεχούς ανάπτυξης των διεθνών συνεργασιών. 

Ώσπου..ώσπου οι συνθήκες άλλαξαν. Η τρίτη βιομηχανική επανάσταση, η αύξηση των εμπορικών σχέσεων και παράλληλα ο υπερδανεισμός, και η μετατόπιση της οικονομίας της παραγωγής στην οικονομία των ανεξέλεγκτων χρηματοοικονομιών συναλλαγών, κυρίως όμως η ανατροπές στην κορυφή των ηγεμονικών δυνάμεων που διαφαίνεται (Κίνα, ΗΠΑ, Ινδία, Ε,Ε. (εάν παραμείνει ενωμένη) οδηγούν σε αποδυνάμωση τους μεταπολεμικούς θεσμούς. 

Ο ΟΗΕ βρέθηκε τον Οκτώβριο ένα βήμα πριν τη στάση πληρωμών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται τόσο για τη διοικητική λειτουργία του  όσο και για τις διάφορες ειρηνευτικές αποστολές του ανά τον κόσμο.  

Το ΝΑΤΟ  είναι μια συμμαχία η οποία σχεδιάστηκε για τον Ψυχρό Πόλεμο και αν δεν υπήρχε, είναι αμφίβολο αν θα την επινοούσε κανείς. Αν και ο πρόεδρος Μακρόν τη χαρακτηρίζει «εγκεφαλικά νεκρή» την συμφωνία , ο κύριος υπεύθυνος τορπιλισμού της συμμαχίας είναι ο κ.Τραμπ και η πολιτική αναδίπλωσης 

Το ΔΝΤ, τελευταίος δανειστής κρατών υπό πτώχευση, δεν μπόρεσε να αλλάξει την ??Συμφωνία της Ουάσιγκτον?? και τους επτά κανόνες με τους οποίους συντάσσει τα μνημόνιά του, οδηγούν σε οικονομική ασφυξία τους δανειζόμενους. 

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) βρίσκεται στα πρόθυρα κατάργησής του. Και τούτο με πρωτοβουλίες των δυο τελευταίων Προέδρων των ΗΠΑ και με παροξυσμό τιμωρητικής διάθεσης από τον Πρόεδρο Τραμπ, αλλά και με την άρνηση της Κίνας να υιοθετήσει σημαντικούς κανόνες (κρατικές ενισχύσεις και  ιδιοκτησιακό των ξένων επιχειρήσεων. 

Αλλά και πολλοί άλλοι διεθνείς οργανισμοί, των οποίων οι ΗΠΑ ήταν ο κύριος χρηματοδότης κινδυνεύουν από οικονομική αφυδάτωση αν ο πρόεδρος Τραμπ επιμείνει στην κατά 40% περικοπή της αμερικανικής συνεισφοράς στους διεθνείς οργανισμούς.

Ακόμη και η Ευρωπαϊκή Ένωση, περνάει δύσκολες ώρες, κατ? αρχάς εξ αιτίας του επικείμενου Brexit , αλλά και λόγω της καθυστέρησης στον έλεγχο της ψηφιακής εποχής, καθώς στις δυσκολίες αυτές πρέπει να προστεθούν και οι άλλες φυγόκεντρες τάσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό κάποιων κρατών μελών, είτε λόγω της ανόδου ακροδεξιών αντιευρωπαϊστών, είτε λόγω του προσφυγικού-μεταναστευτικού, είτε για άλλους επί μέρους λόγους και συνδυασμούς τους.

Η αλλαγή της στάσης των ΗΠΑ και η συνακόλουθη αποδυνάμωση των διεθνών οργανισμών είναι τα συμπτώματα που δείχνουν ότι ο κόσμος αλλάζει και όχι οι αιτίες της αλλαγής. Είδαμε ότι οι διεθνείς οργανισμοί υπήρξαν προϊόν συγκεκριμένων ιστορικών συγκυριών, που η κυρίαρχη μορφή έκφρασής τους ήταν οι μεγάλοι πόλεμοι και οι περίοδοι ιστορικής περισυλλογής που ακολουθούσαν. Σήμερα δεν βρισκόμαστε ούτε σε πόλεμο, ούτε σε περίοδο μεταπολεμικού προβληματισμού και όμως διαπιστώνουμε συμπτώματα ανάλογα τέτοιων περιόδων. Δεν έχει όμως νόημα να αναλισκόμαστε σε ατελέσφορες προσπάθειες αντιμετώπισης των συμπτωμάτων. Αντίθετα πρέπει νηφάλια να αναλύσουμε τη νέα πραγματικότητα και να ετοιμασθούμε για την όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπισή της, τόσο της ίδιας όσο και των αιτίων της. Η νέα πραγματικότητα είναι, όπως είπαμε,  η ανάδυση νέων διεθνών κέντρων πλούτου και δύναμης και η  ως εκ τούτου η διαμόρφωση νέων πλεγμάτων διεθνών σχέσεων  και συμμαχιών. Είναι μια άλλου είδους μεταπολεμική πραγματικότητα χωρίς όμως να έχει προηγηθεί θερμός πόλεμος. Είναι μια πραγματικότητα στην οποία οι γνωστές πολυμερείς συνεργασίες ίσως να είναι σε κάποια στιγμή παρελθόν και θα δώσουν τη θέση τους σε νέα σχήματα, σε νέους διεθνείς οργανισμούς, απότοκους των νέων συσχετισμών που  διαμορφώνονται. 

Οι ηγεμονικές δυνάμεις θα επιβάλουν τους όρους τους. Όπως γινόταν εδώ και διακόσια χρόνια. Μόνο που τώρα η ταχύτητα των εξελίξεων είναι πολύ μεγάλη και η πίεση για ριζικές αλλαγές ενέχει έναν κίνδυνο, που μπορεί πράγματι να οδηγήσει σε πόλεμο. Και ο κίνδυνος είναι η κατάρρευση αυτών των Οργανισμών, χωρίς να έχει υπάρξει μια συμφωνημένη αλλαγή του σκοπού τους και των αρμοδιοτήτων τους. Και τότε θα ζήσουμε μια περίοδο, όπου στις διεθνείς σχέσεις και στις διακρατικές συναλλαγές θα επικρατήσει ο νόμος της ζούγκλα, 

Πηγή: www.tovima.gr