Κατά το χρονικό διάστημα από 4 έως 11 Φεβρουαρίου του 1945 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ο ηγέτης της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν και ο Βρετανός Πρωθυπουργός Σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ, οι τρεις νικητές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, συναντήθηκαν στην Γιάλτα της Ουκρανίας για την πραγματοποίηση της δεύτερης συνόδου κορυφής (είχε προηγηθεί ανάλογη διάσκεψη στην Τεχεράνη από τις 28 Νοεμβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου του 1943).

Διάσκεψη

Η διάσκεψη αυτή έμεινε στην ιστορία ως «Η Διάσκεψη της Γιάλτας» καθώς πραγματοποιήθηκε στο μέγαρο της Λιβάντια (Livadia) που βρίσκεται κοντά στην πόλη της Γιάλτας. Η σύνοδος αυτή θεωρείται μεγάλης σπουδαιότητας, κυρίως λόγω των θεμάτων που διαπραγματεύτηκαν οι "Τρεις Μεγάλοι" (The big three, όπως ήταν τότε το προσωνύμιό τους). Είχε να κάνει με την μεταπολεμική πολιτική που θα ακολουθούσαν σχετικά με τις χώρες που είχε καταλάβει η Ναζιστική Γερμανία αλλά και με την τύχη των χωρών που είχαν συμμαχήσει με αυτήν. Ο Ρούσβελτ επιθυμούσε η σύνοδος να πραγματοποιηθεί σε κάποιο σημείο της Μεσογείου, αλλά ο Στάλιν επέμενε ότι οι γιατροί του δεν του επέτρεπαν μεγάλα ταξίδια. Ο Ρούζβελτ υποχώρησε, αν και η υγεία του ήταν πολύ περισσότερο κλονισμένη. Έτσι, επί επτά ημέρες οι αρχηγοί των κρατών - νικητών καθόριζαν την μορφή που θα είχε ο μεταπολεμικός κόσμος. Για καθέναν από τους ηγέτες η διάσκεψη είχε εξαιρετική σημασία, καθώς ο πόλεμος όδευε προς το τέλος του. Ο Κόκκινος Στρατός απείχε μόλις 100 χλμ. από το Βερολίνο και η κατάρρευση της Γερμανικής κυριαρχίας ήταν ζήτημα χρόνου. Οι Βρετανοί ήθελαν να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν από την προπολεμική "υγειονομική ζώνη" γύρω από την ΕΣΣΔ. Τις ΗΠΑ απασχολούσε κυρίως ο παράγοντας Ιαπωνία, ο Ειρηνικός Ωκεανός καθώς και η είσοδος της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, κάτι που επιθυμούσαν διακαώς. Έτσι, λοιπόν, στην Διάσκεψη της Γιάλτας:

Στη Γιάλτα αποφασίζεται η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Η ιδρυτική σύνοδος του ΟΗΕ θα πραγματοποιηθεί στις 25 Απριλίου 1945 στο Σαν Φρανσίσκο. Η ΕΣΣΔ θα είναι η μοναδική χώρα στον οργανισμό που θα διατηρεί τρεις ψήφους – από μια επιπλέον για την Ουκρανία και τη Λευκορωσία…

Ο Στάλιν θα συμφωνήσει στην είσοδο της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, με αντάλλαγμα τα νησιά Κουρίλες και τη Νότια Σαχαλίνη, που, το 1904, περιήλθαν στην κυριότητα της Ιαπωνίας. Επιπλέον, αποδίδονται πίσω στην ΕΣΣΔ τα δικαιώματα ελέγχου των σιδηροδρομικών και ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών στη Μαντζουρία, την οποία επίσης είχε χάσει, ενώ η περιοχή παραμένει στην κυριότητα της Κίνας.

Στο φλέγον για τη Μόσχα πολωνικό ζήτημα ορίζεται ως ανατολικό σύνορο της Πολωνίας η γραμμή Κόρζον, με την ΕΣΣΔ να εξασφαλίζει «σημαντικά εδαφικά οφέλη» στο Βορρά και τη Δύση. Η μελλοντική προσωρινή κυβέρνηση της Πολωνίας, που σχηματίζεται από τα μέλη της Επιτροπής του Λιούμπλιν και μερικούς δημοκρατικούς ηγέτες από τους εξόριστους Πολωνούς, οφείλει να προκηρύξει ελεύθερες εκλογές. Οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις χαιρετίζουν τη νέα κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας, που σχηματίστηκε την 1η Νοεμβρίου 1944, από τον Στρατηγό Γιόζιπ Μπροζ Τίτο και τον Πρωθυπουργό της εξόριστης κυβέρνησης Ιβάν Σουμπάσιτς.

Εγκρίνεται η διακήρυξη για την απελευθερωμένη Ευρώπη, με τις τρεις Δυνάμεις να αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προσφέρουν βοήθεια στα κράτη, τα οποία βρίσκονται εξαρτημένα στον άξονα Χίτλερ – Μουσολίνι «για την επίλυση των πιεστικών οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων τους», ιδιαίτερα «για τη δημιουργία προσωρινών κυβερνήσεων, που θα περιλαμβάνουν μια πλατιά εκπροσώπηση όλων των δημοκρατικών στοιχείων του πληθυσμού».

Ο Στάλιν, ο οποίος δεν μπορούσε να αποδεχτεί την ιδέα ότι η Γαλλία που παραδόθηκε στη
ναζιστική Γερμανία το 1940 θα μπορούσε να αντιμετωπίζεται επί ίσοις όροις με τους  υπόλοιπους συμμάχους, δέχεται τελικά τη συμμετοχή της Γαλλίας σε μια μελλοντική στρατιωτική διακυβέρνηση της Γερμανίας. Η Γαλλία λαμβάνει μια δική της ζώνη κατοχής, που προκύπτει από τα εδάφη τα οποία προβλέπονταν για τις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία.

Αναφορικά με τη γερμανική πολεμική αποζημίωση, ο σοβιετικός ηγέτης αξιώνει συνολικά 20 δισεκατομμύρια δολάρια, από τα οποία διεκδικεί τα 10 για την ΕΣΣΔ. Η αποζημίωση θα εξασφαλισθεί με τη διάλυση των εγκαταστάσεων, την απόδοση του παραγόμενου προϊόντος και την «εκμετάλλευση της γερμανικής εργατικής δύναμης». Οι Σύμμαχοι οφείλουν να συνεισφέρουν στην αποδόμηση του γερμανικού μιλιταρισμού και την εξολόθρευση του εθνικοσοσιαλισμού, αναλαμβάνοντας τον έλεγχο της Γερμανίας, της οποίας ο διαμελισμός πρόκειται να συζητηθεί στις λεπτομέρειές του.

Στη Διάσκεψη της Γιάλτας καταστρώθηκαν σχέδια για το μέλλον χωρών, ερήμην αυτών. Κίνα, Πολωνία, Γαλλία, Ιαπωνία θα κληθούν να συμφωνήσουν επ’ αυτών που αποφασίστηκαν –έστω κατ’ αρχήν- γι’ αυτές στο θέρετρο της Κριμαίας. Επικυρώθηκαν γεγονότα και προϋπάρχουσες αποφάσεις.

Η «Συμφωνία των ποσοστών»

Ο «θρύλος» θέλει τις ζώνες επιρροής στην περιοχή των Βαλκανίων γραμμένες πρόχειρα σ’ ένα χαρτί, δια χειρός Τσόρτσιλ. Η «Συμφωνία των ποσοστών» ωστόσο, υπήρξε το αποτέλεσμα της βρετανο-σοβιετικής συνάντησης κορυφής στις 9 Οκτωβρίου 1944, στη Μόσχα, παρουσία του εκεί Αμερικανού πρέσβη, Άβερελ Χάριμαν. Τότε που ο Τσόρτσιλ – βλέποντας την πορεία των σοβιετικών στρατευμάτων προς βαλκανικές χώρες και θέλοντας να εξασφαλίσει τα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας μέσω του ελέγχου της Μεσογείου, πρότεινε στον Στάλιν «ας ρυθμίσουμε τις υποθέσεις μας στα Βαλκάνια. Έχουμε συμφέροντα
εκεί», σύμφωνα με την μαρτυρία του ίδιου του Βρετανού ηγέτη που περιλαμβάνεται στα Εθνικά Αρχεία της Βρετανίας.

Με αφορμή να μην υπάρχει επικάλυψη επιχειρησιακών δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια του πολέμου, βάζουν τις βάσεις της μεταπολεμικής πορείας των χωρών αυτών. Ο Τσόρτσιλ προτείνει στον Στάλιν να έχει η ΕΣΣΔ το 90% της κυριαρχίας στη Ρουμανία, το 75% της Βουλγαρίας, το 50% της Γιουγκοσλαβίας και της Ουγγαρίας, η Μεγάλη Βρετανία το 90% στην Ελλάδα… «Το έγραψα σε μισό φύλλο χαρτί. Το προώθησα στον Στάλιν.». Ο Σοβιετικός ηγέτης το μελέτησε, διατύπωσε τη συμφωνία ή τη διαφωνία του επί της πρότασης Τσόρτσιλ και το επέστρεψε. Στην πρόταση του Βρετανού πρωθυπουργού να κάψουν το χαρτάκι, θεωρώντας ότι θα ήταν μάλλον κυνικό να μαθευτεί ότι οι τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων ρυθμίστηκαν «με έναν τόσο πρόχειρο τρόπο», ο Στάλιν επέλεξε να του αντιπροτείνει να το κρατήσει. Το πρόχειρο αυτό χαρτί, με τη λίστα κρατών και των επ’ αυτών ποσοστών επιρροής Δύσης – Σοβιετικής Ένωσης, αποτελεί το μοναδικό «τεκμήριο» μιας προκαταρκτικής επί της ουσίας συμφωνίας, ενός προσωρινού «υπομνήματος» όπως το θεωρούσε ο Τσόρτσιλ, με σκοπό τον καθορισμό των αντίστοιχων ζωνών επιρροής των Συμμάχων. Στο Κρεμλίνο, τον Οκτώβρη του 1944, λίγους μήνες πριν από τη Γιάλτα…