Η συστηματική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας σε συνδυασμό με την διαχείριση της εξέλιξης οδηγεί σε αρνητικές διαπιστώσεις ως προς τις μελλοντικές ανισορροπίες και το εύρος των επιπτώσεων τους σε πλανητικό επίπεδο, διότι στις σύγχρονες συνθήκες παγκοσμιοποίησης η αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών είναι μεγάλη και πολυδιάστατη.
Αυτό το πρόβλημα αποκτά πολύ μεγάλες διαστάσεις, επειδή τόσο οι κοινωνίες όσο και οι πολιτικές τους ηγεσίες δεν λαμβάνουν υπόψη πολλές παραμέτρους της σύγχρονης δυναμικής της εξέλιξης, ενώ παράλληλα ακόμη αδυνατούν να ισορροπήσουν την ταχύτητα της ροής του χρόνου με την δυνατότητα τους να προπορεύονται στο επίπεδο του σχεδιασμού της.
Η πραγματικότητα στις παγκόσμιες διαστάσεις της είναι πολύ αποκαλυπτική και οδυνηρή ταυτοχρόνως. Σε διάσκεψη στη Νέα Υόρκη στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres δήλωσε, ότι ο τομέας της εκπαίδευσης βρίσκεται σε βαθιά κρίση σε πλανητικό επίπεδο.
Αναφέρθηκε στον αποκλεισμό των κοριτσιών από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο Αφγανιστάν, όπου κυβερνούν οι Ταλιμπάν. Επεσήμανε επίσης, ότι το 70% των παιδιών ηλικίας 10 ετών στις φτωχές χώρες δεν μπορεί να διαβάσει ακόμη και ένα πολύ απλό κείμενο. Οι πόλεμοι, οι συγκρούσεις, οι ξηρασίες και οι πλημμύρες δεν τους επιτρέπουν να πηγαίνουν στο σχολείο σε αρκετά μέρη του πλανήτη.
Σε βάθος χρόνου, αν ληφθεί υπόψη η ανοδική πορεία της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών από τις φτωχές χώρες του Νότου προς τις ανεπτυγμένες χώρες του Βορρά, είναι εμφανές, ότι θα δημιουργηθούν συνθήκες κοινωνικών ανισορροπιών στις χώρες υποδοχής τους, διότι δεν θα είναι εύκολη η εργασιακή και κοινωνική τους ενσωμάτωση, ενώ παράλληλα θα προκληθούν και αναταράξεις. Επίσης το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο δεν συμβάλλει στην ανάπτυξη των χωρών προέλευσης των προσφυγικών ροών, ώστε να αντιμετωπισθούν τα γενεσιουργά αίτια των ανισοτήτων μεταξύ των κοινωνιών, τα οποία οδηγούν στην προσφυγιά και στην αναζήτηση ελπίδας και προοπτικής στις πλούσιες συγκριτικά χώρες.
Ανάλογες συνθήκες διαμορφώνονται στην προοπτική του χρόνου, στο μέτρο που δεν αντιμετωπίζεται η κλιματική αλλαγή ως προς τα γενεσιουργά της αίτια. Βέβαια οι επιπτώσεις άρχισαν ήδη να βιώνονται στις διάφορες περιοχές του πλανήτη με ιδιαίτερη ένταση.
Σύμφωνα με μελέτη, που παρουσιάσθηκε στο 34ο ετήσιο συνέδριο της Διεθνούς Εταιρείας Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας (ISEE) τον Σεπτέμβριο του 2022, υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της θερμοκρασιακής ανόδου και της αύξησης της θνησιμότητας (από 1 Μαϊου μέχρι 1 Οκτωβρίου 2021) στην Αθήνα.
Η αύξηση της θνησιμότητας έφθασε το 80% σε σύγκριση με τον ημερήσιο αριθμό θανάτων την ίδια περίοδο τα έτη από 2017 έως 2020, όταν έγινε συνδυασμός του καύσωνα και της δασικής πυρκαγιάς, που επηρέασε την ατμόσφαιρα της Αθήνας και εκτέθηκε σε συνδυασμένο κίνδυνο ζέστης και καπνού ο πληθυσμός.
Ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Στην Αυστραλία κατά την διάρκεια των ετών 2019 και 2020 υπήρξε αύξηση των πυρκαγιών και σύμφωνα με μελέτες 429 θάνατοι οφείλονται στον καπνό, ενώ έγιναν 3.230 εισαγωγές σε νοσοκομεία και κατεγράφησαν 1.523 περιπτώσεις ασθματικής κρίσης.
Μέχρι τώρα η κλιματική αλλαγή δεν αντιμετωπίζεται. Υπογράφονται συμφωνίες από την παγκόσμια κοινότητα, οι οποίες δεν υλοποιούνται σε λειτουργικό χρόνο ( π.χ. Συμφωνία για το κλίμα, Παρίσι 2015).
Συμφωνούν για μείωση και απαγόρευση της χρησιμοποίησης ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας, αλλά δεν καταλήγουν σε αξιόπιστες δεσμεύσεις. Όμως η καύση ορυκτών καυσίμων θα μπορούσε να εκπέμψει 3,5 τρισεκατομμύρια αερίων του θερμοκηπίου και να οδηγηθεί η ανθρωπότητα και η βιοποικιλότητα στην καταστροφή. «Υπάρχουν κυβερνήσεις, που εκδίδουν νέες άδειες για καύση άνθρακα, οι οποίες δεν συμπορεύονται με τις δεσμεύσεις για το κλίμα» επεσήμανε ο Mark Campanale, ιδρυτής της Carbon Tracker Initiative.
Για να μην αυξηθεί η θερμοκρασία πάνω από τα ανεκτά όρια (1,5 βαθμοί Κελσίου), το οποίο είναι πλέον ανέφικτο, ο κόσμος μπορεί να εκπέμψει μόνο 400 έως 500 δισεκατομμύρια περισσότερους τόνους αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό θα σήμαινε μείωση των εκπομπών κατά 50% περίπου αυτή την 10ετία, που διανύουμε.
Η πραγματικότητα βέβαια με τις αποφάσεις των πολιτικών ηγεσιών για την διαχείριση της ενεργειακής κρίσης λόγω του πολέμου στην Ουκρανία δείχνει, ότι η ανθρωπότητα δεν κάνει βιώσιμες επιλογές.
Η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την δημιουργία ανισορροπιών στην προοπτική του χρόνου κινείται σε πολλούς τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης τους, διότι το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας παράγει και διευρύνει τις ανισότητες.
Σύμφωνα με έκθεση της γερμανικής κυβέρνησης αυξήθηκε αισθητά ο αριθμός των παιδιών, που βιώνουν συνθήκες φτώχειας. Η εφημερίδα Augsburger Allgemeine αναφέρει, ότι το ποσοστό των παιδιών, που απειλούνται από την φτώχεια, εγγίζει το 20,8%, δηλαδή κάθε πέμπτο παιδί.
Συνολικά σύμφωνα με το Statistisches Bundesamt (Γερμανική Στατιστική Υπηρεσία) 13 εκατομμύρια άνθρωποι απειλούνται από την φτώχεια, δηλαδή το 15,8% του πληθυσμού στην Γερμανία, η οποία ανήκει στις ανεπτυγμένες ευημερούσες χώρες.
Η ενεργειακή και η επισιτιστική κρίση σε συνδυασμό με την οικονομική ύφεση λειτουργούν ως καταλύτες για την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και την υπόσκαψη της κοινωνικής συνοχής στο μέλλον, διότι θα παραχθούν πολύ αρνητικές παρενέργειες, επειδή ταυτοχρόνως η κλιματική αλλαγή ενισχύει τις ανισορροπίες.
Η δυναμική, που αναπτύσσεται στις σύγχρονες κοινωνίες του ανεπτυγμένου Βορρά, όπως είναι οι ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργεί προβλήματα και στις δημογραφικές ισορροπίες. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ελληνική κοινωνία, της ποίας ο πληθυσμός άρχισε να μειώνεται και να γερνάει. Τα στοιχεία από έρευνα της ΔιαΝΕΟσις, που ακολουθούν, είναι πολύ αντιπροσωπευτικά της πραγματικότητας.
1951 2015 2050
Πληθυσμός (σε εκατομμύρια) 7,6 10,8 8,3 - 10
Μέση ηλικία 30 43,5 47 – 50
Κάτω των 14 ετών (%) 28 15 12 – 14,8
Άνω των 65 ετών (%) 7 21 30 – 33
Η γήρανση του πληθυσμού έχει βέβαια πολλές παρενέργειες στον οικονομικό τομέα (αύξηση των συνταξιούχων). Αυτό το πρόβλημα θα οξύνεται σε βάθος χρόνου με την αξιοποίηση της τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία και την μείωση των εργαζομένων και των απαραίτητων εισφορών για τις συντάξεις.
Μπορεί να γίνονται προτάσεις, όπως της ΔιαΝΕΟσις για κοινωνική και οικονομική ενεργητική προστασία των οικογενειών, εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, υποστήριξη της μητρότητας και δημιουργίας θετικού περιβάλλοντος για την οικογενειακή ζωή, όμως πρέπει να είναι υλοποιήσιμες στο πλαίσιο του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας και να συμπορεύονται με τις κοινωνικές αξίες, που ισχύουν.
Αυτή η σχέση ισορροπίας βέβαια δεν έχει αποκατασταθεί μέχρι τώρα. Οι αξιακές προτεραιότητες με τα διοχετευόμενα κοινωνικά πρότυπα του μονοδιάστατου υλικού ευδαιμονισμού και της επιδίωξης κοινωνικής αποδοχής με εργαλείο την καταναλωτική δυνατότητα στο ατομικό επίπεδο και την οπτική της κοινωνίας του θεάματος ως μέσων πρόσδωσης νοήματος στην ζωή, δεν συμβάλλουν στην αποκατάσταση λειτουργικών ισορροπιών στην δημογραφική πορεία. Αυτές οι αξίες δεν καλλιεργούν την ενσυναίσθηση και την οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης, ούτε προσανατολίζουν στο ανθρώπινο και στο κοινωνικό συμφέρον.
Στην μερική αποσυμπίεση της δημογραφικής ανισορροπίας θα μπορούσε να βοηθήσει η λειτουργική διαχείριση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών στις χώρες υποδοχής με την προετοιμασία τους για την κοινωνική ενσωμάτωση των μετακινούμενων. Δεν είναι βέβαια εύκολο, διότι απαιτεί χρόνο για την διαπολιτισμική προσέγγιση και όσμωση και την προετοιμασία τους για τον τομέα της εργασιακής απασχόλησης ανάλογα με τις ανάγκες της οικονομίας.
Είναι εμφανές, ότι η διαχείριση της εξέλιξης στους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών και ιδιαιτέρως στο πολιτικό πεδίο, στο πλαίσιο του οποίου λαμβάνονται αποφάσεις, που δεσμεύουν το μέλλον, πρέπει να αλλάξει.
Δομικά στοιχεία του νέου προσανατολισμού στο χώρο της πολιτικής είναι ο σχεδιασμός με ολιστική πολιτική οπτική, η ευελιξία σε σχέση με τις αναγκαίες τομές και ριζικές αλλαγές στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας και η αποστασιοποίηση από τον μονοδιάστατο συστημικό πραγματισμό, στο πλαίσιο του οποίου εργαλειοποιείται ο πολίτης με στόχο την οικονομική απόδοση και την λειτουργικότητα των κοινωνικών συστημάτων.
Στο ίδιο μήκος κύματος πρέπει να κινηθεί και η κοινωνία πολιτών ως συλλογικό υποκείμενο στο πλαίσιο ενός γενικευμένου διαλόγου στις τοπικές κοινωνίες με την συνδρομή και της επιστημονικής κοινότητας και στόχο την προσέγγιση και έκφραση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο.