Η σύγχρονη πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο «βυθίζεται» σταδιακά, αλλά με συνεχώς αυξανόμενη ταχύτητα, σε συνθήκες κρίσης, οι οποίες τώρα βιώνονται και στην καθημερινότητα των ανθρώπων στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών.
Αυτό γίνεται αντιληπτό, αν αναφερθούν μερικά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα μόνο, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι παρενέργειες της (π.χ. ακραία καιρικά φαινόμενα), η αύξηση της κοινωνικής βίας σε συνδυασμό με την μη παραγωγή αξιών με ηθικό φορτίο στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση του περιβάλλοντος, οι πολεμικές συγκρούσεις (π.χ. πόλεμος στην Ουκρανία και στην Μέση Ανατολή αλλά και σε άλλες περιοχές) και η διαμόρφωση κλίματος φόβου για γενικευμένο πόλεμο.
Παράλληλα διαπιστώνεται, ότι τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο η αντίδραση εξαντλείται στην διαχείριση των επιπτώσεων των συνθηκών κρίσης και όχι στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων. Η βιωνόμενη πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική.
Η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία αυξάνεται και ιδιαιτέρως η τύπου β μπορεί να γίνει επικίνδυνη. Το 72% της ετήσιας δόσης λαμβάνεται το καλοκαίρι και το 28% τον υπόλοιπο χρόνο. Δημιουργεί προβλήματα στα εξωτερικά τμήματα του ματιού (δηλαδή στον κερατοειδή χιτώνα και στον φακό), ενώ προκαλεί βλάβες στα βλέφαρα και εγκαύματα στο δέρμα, καθώς και καρκίνο του δέρματος.
Σύμφωνα με μελέτη της γερμανικής υπηρεσίας Bundesamt für Strahlenschutz (BFS, Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την Προστασία από την Ακτινοβολία) τις τελευταίες 10ετίες (1997-2022) αυξήθηκε η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου έως και 20%. Κύρια αιτία της έντασης της ηλιακής ακτινοβολίας είναι η κλιματική αλλαγή με την αύξηση της ηλιοφάνειας, το ύψος της στάθμης των θαλασσών, η νέφωση και το επίπεδο του όζοντος.
Και όμως η παγκόσμια κοινότητα και ιδιαιτέρως οι πολιτικές ηγεσίες των κοινωνιών αδυνατούν να καταλήξουν σε λειτουργική συμφωνία ως προς την χρηματοδότηση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής (Διάσκεψη για το Κλίμα του ΟΗΕ στο Baku στο Αζερμπαϊτζάν το 2024).
Οι συνθήκες κρίσης εκτείνονται βέβαια σε πολλούς τομείς. Σύμφωνα με έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό The Lancet, η ατμοσφαιρική ρύπανση, που προκαλείται από πυρκαγιές, συνδέεται με περισσότερους από 1,5 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πιο πολλοί θάνατοι καταγράφονται στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το 2000 έως το 2019 και δημοσιεύθηκε στις 28.11.2024. Εκτιμάται δε, ότι ο αριθμός των θανάτων θα αυξηθεί, διότι οι δασικές πυρκαγιές γίνονται πιο συχνές και πιο έντονες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι χώρες με τους πιο πολλούς θανάτους λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που προκαλούν οι πυρκαγιές, είναι η Κίνα, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Ινδία, η Ινδονησία και η Νιγηρία.
Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη και η παρατεταμένη ανομβρία, σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών ποσοτήτων χιονιού, τότε οι γενικότερες συνθήκες κρίσης διευρύνονται με την ξηρασία και τα προβλήματα στους υπόγειους υδροφορείς και τους επακόλουθους κινδύνους για την άρδευση και την ύδρευση. Για παράδειγμα το περισσότερο νερό στην Ελλάδα, περίπου 60%, προέρχεται από γεωτρήσεις ή άλλες μορφές υδροληψιών.
Έχει δε μεγάλο ενδιαφέρον, ότι στην Διάσκεψη για την Ερημοποίηση (COP16), που έγινε στο Ριάντ στην Σαουδική Αραβία ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σε έκθεση του επισημαίνει, ότι το κόστος των ξηρασιών σε παγκόσμιο επίπεδο ανέρχεται σε 300 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου ετησίως και τονίζει, ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα άμεσα.
Οι ξηρασίες, οι οποίες ενισχύονται από την κλιματική αλλαγή και την μη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων και των εδαφών, θα επηρεάσουν το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού έως το 2050. Αυτό σημαίνει, ότι οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών θα ενταθούν και θα προκληθούν μεγάλες ανισορροπίες και αναταράξεις στις κοινωνίες υποδοχής τους. Και όμως το πολιτικό σύστημα «σιωπά».
Βέβαια η ρύπανση δεν περιορίζεται μόνο στην ατμόσφαιρα. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) τις τελευταίες 10ετίες αυξήθηκε κάθετα η χρήση πλαστικού. Μέχρι το 2040, αν δεν αλλάξει αυτός ο προσανατολισμός του ανθρώπου, η παγκόσμια παραγωγή θα φτάσει τους 736 εκατομμύρια τόνους, δηλαδή αύξηση 70% σε σύγκριση με το 2020.
Από το σύνολο των παραγόμενων πλαστικών μόνο το 9% ανακυκλώνεται, ενώ το μεγαλύτερο μέρος καταλήγει στο φυσικό περιβάλλον με ολέθριες επιπτώσεις σε ψάρια, πουλιά και άλλα είδη ζώων, που τα καταναλώνουν, ενώ μέσω της τροφικής αλυσίδας εισέρχονται και στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ακόμη όμως δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια αυτής της κρίσης, διότι έχουν σχέση με τον τρόπο διάθεσης των προϊόντων στο πλαίσιο της τυποποίησης και την διατήρηση συνθηκών υψηλής κερδοφορίας των επιχειρήσεων, επειδή ο αριθμός των εργαζομένων συγκρατείται σε χαμηλό επίπεδο με αυτό τον τρόπο.
Ακόμη πιο ανησυχητικό φαινόμενο είναι η έναρξη προετοιμασίας των πολιτών από ορισμένα κράτη για πολεμικές συνθήκες. Στην Σουηδία απεστάλησαν ενημερωτικά φυλλάδια σε 5,2 εκατομμύρια νοικοκυριά, που καλούσαν τους πολίτες να δώσουν ιδιαίτερο βάρος στην προετοιμασία για πόλεμο. Ανάλογες οδηγίες δίνει στην Φινλανδία ιστότοπος για το πώς θα αντέξουν 72 ώρες σε περίπτωση κρίσης ή πολέμου.
Στην Πολωνία τον Νοέμβριο 2024 το κοινοβούλιο ψήφισε νόμο, ο οποίος επιβάλλει στις τοπικές αρχές να διατηρούν τρόφιμα και νερό για 72 ώρες. Επίσης στην Δανία δημιουργήθηκε ειδικό υπουργείο αντιμετώπισης κρίσεων, το οποίο συμβουλεύει τους πολίτες να αποθηκεύουν τρόφιμα και νερό για 72 ώρες.
Τέλος η πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Roberta Metsola στις 14 Νοεμβρίου 2024 δήλωσε «Αντιμετωπίζουμε γεωπολιτικές εντάσεις, που δεν δείχνουν σημάδια χαλάρωσης και πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο».
Παράλληλα πρέπει να επισημανθεί η πρόσφατη διαπίστωση του Ινστιτούτου Έρευνας για την Ειρήνη (SIPRI) στην Σουηδία, ότι οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις ενισχύουν την ζήτηση στον χώρο της πολεμικής βιομηχανίας. Μεγάλη αύξηση στα έσοδα καταγράφουν οι πολεμικές βιομηχανίες στην Ρωσία, στο Ισραήλ και στην Ταϊβάν.
Σε έκθεση του SIPRI οι 73 από τις 100 μεγαλύτερες βιομηχανίες το 2023 κατέγραψαν αύξηση των εσόδων τους. Για πρώτη φορά οι 100 βιομηχανίες είχαν αύξηση των εσόδων τους πάνω από 1 δισεκατομμύριο αμερικανικά δολάρια.
Οι εταιρείες, που κυριαρχούν στον χώρο της εμπορίας όπλων, είναι από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (50%), την Κίνα (16%), το Ηνωμένο Βασίλειο (7,5%), την Γαλλία (4%), την Ρωσία (4%) και ακολουθούν από άλλα κράτη.
Η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, δείχνει, ότι η παγκόσμια κοινότητα δεν λειτουργεί ως συλλογικό υποκείμενο, ενώ παράλληλα δεν ελέγχει την δυναμική της εξέλιξης μακροπρόθεσμα, ούτε διαμορφώνει συνθήκες βιώσιμης πορείας. Με αυτά τα δεδομένα βέβαια οι δυνατότητες των κοινωνιών εξαντλούνται στην διαχείριση κρίσεων, που προκαλούν οι ίδιες, χωρίς να αντιμετωπίζουν τα γενεσιουργά αίτια.
Ταυτοχρόνως καταγράφεται αναντίστοιχη διαχείριση του χρόνου σε σχέση με τις ανάγκες σχεδιασμού και πραγματοποίησης βιώσιμης και με θετική προοπτική πορείας προς το μέλλον. Αυτό πιστοποιείται από την λήψη δεσμευτικών αποφάσεων για την δυναμική, που αναπτύσσουν οι κοινωνίες, σε μη λειτουργικό χρόνο.
Επίσης ενώ διευρύνονται οι συνθήκες παγκοσμιοποίησης στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών (από την οικονομία μέχρι τον πολιτισμό) και η συνεργασία τους αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των παγκόσμιας εμβέλειας προβλημάτων και ανισορροπιών, δεν προωθείται η οικοδόμηση πλανητικής συνείδησης και η ανάληψη ανάλογων διαστάσεων ευθύνης τόσο στο πολιτικό επίπεδο όσο και στους πολίτες.
Για αυτό παρατηρείται το οξύμωρο φαινόμενο της λειτουργίας με εθνικιστικό προσανατολισμό τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο. Βέβαια είναι αναμενόμενο στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες (χωρίς πολυδιάστατα και σε βάθος ενημερωμένους πολίτες), διότι δεν συμπορεύονται πολιτικά με την δυναμική της εξέλιξης, ούτε την διαχειρίζονται με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα και το κοινωνικό συμφέρον.
Με αυτή την οπτική όμως δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια των συνθηκών κρίσης, αλλά γίνεται διαχείριση των επιπτώσεων τους μόνο, ενώ ταυτοχρόνως αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης.