Του Τάσου Μοσχονά
Συχνά οι νεότεροι, έχοντας μεγαλώσει στον 21ο αιώνα, ακούμε από την οικογένειά μας ιστορίες για την περίοδο της Χούντας και των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης με μια έκπληξη, αλλά και μια απόσταση. Συχνά φανταζόμαστε πως αυτός ο κόσμος, ο κόσμος της Ελλάδας της βιοπάλης, των πολιτικών αναταραχών και μετεξελίξεων είναι μακρινός και ανοίκειος. Ακούμε για ιστορίες ανθρώπων που ενεπλάκησαν με την πολιτική και τα κοινά με μια αίσθηση αναγκαιότητας και αγνοούμε, συχνά απορώντας, το «γιατί». Ακούμε για Πολυτεχνεία, επιτυχίες και αποτυχίες, υιοθετώντας εύκολα συμπεράσματα, χωρίς, όμως, να γνωρίζουμε τη διαδρομή ούτε και τις αφορμήσεις μιας ολόκληρης γενιάς.
Αυτή η γενιά, που ανδρώθηκε στα χρόνια των δεκαετιών του ?60 και του ?70, πλέον αγγίζει τις ανάλογες ηλικίες. Οι πορείες της διανύουν μια περίοδο σχεδόν μισού αιώνα και παραπάνω και τα έργα της, όντας πλέον πεπερασμένα, τίθενται στο προσκήνιο σε πλαίσιο απολογισμού. Τα περιοριστικά μέτρα λόγω κορωνοϊού, δε, και η παύση της ζωής όπως την ξέραμε, ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο αυτή την ανάγκη ενδοσκόπησης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο πολιτικός μηχανικός Σπύρος Καβουνίδης βρήκε την κατάλληλη αφορμή να εμπνευστεί ένα συλλογικό έργο, με τη συμμετοχή-πρόσκληση επτά συνομηλίκων-συνοδοιπόρων του. Σκοπός είναι μια ανασκόπηση τόσο του ξεκινήματος όσο και της πορείας του καθενός, ξεκινώντας από τις νεανικές ηλικίες και τα πρώτα πολιτικά σκιρτήματα, μέχρι την ενηλικίωση στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και το χάραγμα διαφορετικών δρόμων, επαγγελματικών και πολιτικών. Οι εμπειρίες τους αρκετές φορές κοινές και τα πολιτικά γεγονότα ίδια, όμως, παρά τις φιλικές σχέσεις που τους συνδέουν, οι αποκρίσεις δεν ομοιάζουν πάντοτε. Γι? αυτό και το επιστέγασμα των μαρτυριών αυτών τιτλοφορείται «Διαδρομές», σε αριθμό πληθυντικό. Ένας τίτλος που σίγουρα προσήκει στο περιεχόμενό του, για ένα βιβλίο που εκδόθηκε τη φετινή χρονιά από τις Εκδόσεις Επίκεντρο. Πάμε, όμως, να δούμε με λίγο εναργέστερο τρόπο τους πρωταγωνιστές, αλλά και τα γεγονότα που αναδεικνύουν.
Το βιβλίο ουσιαστικά αποτελεί μια ανθολογία «διαδρομών» των οκτώ διαφορετικών προσωπικοτήτων, που ενεπλάκησαν με διαφορετικό τρόπο στις πολιτικές ζυμώσεις των δεκαετιών του ?60 και το ?70. Αν μπορούμε, όμως, να πούμε πως υπάρχουν κάποια κοινά στους περισσότερους, πλην της κοινής ηλικιακής ομάδας, αυτά θα ήταν η φοίτηση στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και η έντονη πολιτικοποίηση τόσο κατά την περίοδο της δικτατορίας όσο και μετά.
r
Η πρώτη «διαδρομή» του βιβλίου ανήκει στον Νίκο Διακουλάκη, χημικό μηχανικό, που, γεννηθείς στην Κρήτη σε μια λαϊκή οικογένεια, βίωσε από πολύ μικρή ηλικία τις εκλογές βίας και νοθείας της Ελλάδας των αρχών της δεκαετίας του ?60. Στην περιγραφή του, μεταξύ άλλων, αναφέρεται στις σκληρές συνθήκες στο στρατό -με την αναγκαστική στράτευση αρκετών αριστερών φοιτητών-, στη σημασία των εθνικοτοπικών φοιτητικών συλλόγων στον αντιδικτατορικό αγώνα, αλλά και στην πολυετή πολιτική του εμπειρία, που τον οδήγησε από την Οργάνωση Ρήγας Φεραίος, στο ΚΚΕ Εσωτερικού και εν τέλει στο ΠΑΣΟΚ των μεταρρυθμίσεων του Κώστα Σημίτη, αναλαμβάνοντας Ειδικός Γραμματέας Ανταγωνιστικότητας στο Υπουργείο Ανάπτυξης.
Τη σκυτάλη λαμβάνει ο Σπύρος Καβουνίδης, εμπνευστής της ιδέας που εν τέλει γέννησε το βιβλίο. Σπουδάζοντας στο Πολυτεχνείο στα προδικτατορικά χρόνια, αλλά και μετέπειτα στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, δίνει μια έντονα γλαφυρή περιγραφή της τεταμένης πολιτικής κατάστασης των Η.Π.Α στα τέλη της δεκαετίας του ?60, με αναφορά σε μεγάλες φυσιογνωμίες του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων, όπως την Άντζελα Ντέιβις. Γυρίζοντας στα τέλη του 1972 στην Ελλάδα, περιγράφει τη σύλληψή του το 1974, αλλά και τη μετέπειτα πορεία του στη Μεταπολίτευση, που τον βρήκε από τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, στο κίνημα Σοσιαλιστική Πορεία και εν τέλει στο Συνασπισμό, λαμβάνοντας μάλιστα τη θέση του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Εσωτερικών το 1989 στη δικομματική Κυβέρνηση Τζαννετάκη.
Ο επόμενος συνοδοιπόρος Νίκος Κουτρέτσης σίγουρα έχει μια διαφορετική προσέγγιση στην περιγραφή του. Αναφερόμενος στην πορεία του ως μέλος των οργανώσεων του ΕΚΚΕ και της ΑΑΣΠΕ, τονίζει το κλίμα πολιτικής αποσάθρωσης που διείπε και διέπει τη χώρα, καθώς και το πώς η εξουσία είναι ικανή να καταστήσει τους πάντες σε βασανιστές κάτω από τις ιδανικές συνθήκες. Απασχολούμενος κυρίως στον ιδιωτικό τομέα κατά τη Μεταπολίτευση, εξαίρει τις μεταρρυθμιστικές ενέργειες της Κυβέρνησης Σημίτη και τη διαφορετική αντιπολίτευση των πρώτων χρόνων του «Ποταμιού», το οποίο και αποτέλεσε και το έναυσμα για την επιστροφή του στην πολιτική δραστηριοποίηση μετά από χρόνια απουσίας.
Όσον αφορά την επόμενη «διαδρομή», χαρακτηρίζεται από έντονη παραστατικότητα και ειλικρίνεια. Ο Γιάννης Μαρούκης μεγάλωσε στις εργατικές πολυκατοικίες του Ρουφ, αλλά και στην Αργυρούπολη, και η περιγραφή του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια «κατάθεση ψυχής». Εντασσόμενος από νεαρή ηλικία στην ΚΝΕ, αναφέρεται τόσο στις σπουδές του στο Πολυτεχνείο και στην αντιδικτατορική δράση όσο και στη σύλληψή, φυλάκιση και τα βασανιστήρια που υπέστη το 1974 στα χέρια των χουντικών. Τα μεταπολιτευτικά χρόνια τον βρίσκουν στο ΚΚΕ, στο οποίο από διάφορα πόστα σταδιοδρόμησε μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ?90. Η μαρτυρία του περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μια ιδιαίτερα γλαφυρή περιγραφή ενός ταξιδιού του στη Βόρεια Κορέα, καθώς και τις ζυμώσεις στο κόμμα στα τέλη της δεκαετίας του ?80, με τη ματιά του να είναι σημαίνουσα, καθώς διετέλεσε και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος από το 1982 μέχρι και το 1991.
Ο επόμενος «συνοδοιπόρος», Γιάννης Μεϊμάρογλου, μας προσφέρει μια εξίσου εναργή ματιά του ΚΚΕ της Μεταπολίτευσης. Ξεκινώντας από την περιγραφή των σπουδών του στο Παρίσι της δεκαετίας του ?70, τόπου πολιτικών ζυμώσεων μετά τον ιστορικό Μάη του ?68, αλλά και μέρους στο οποίο είχαν βρει καταφύγιο αρκετοί Έλληνες αντιφρονούντες, συνεχίζει αναφέροντας την πορεία του στο κόμμα κατά τη Μεταπολίτευση. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη διοργάνωση του πρώτου Φεστιβάλ της ΚΝΕ και της σημασίας του, καθώς και στην παρουσίαση μιας εμβληματικής μορφής για το κόμμα, που ακούει στο όνομα Χαρίλαος Φλωράκης. Στο παρόν είναι στέλεχος του Κινήματος Αλλαγής και εκδότης του ηλεκτρονικού περιοδικού «Μεταρρύθμιση».
Η ιστορία του Λάμπη Ντόλκα, που συνεχίζει το βιβλίο, μας δίνει μια διαφορετική οπτική των ετών προ της δικτατορίας, με ιδιαίτερη έμφαση στην ΕΔΗΝ και στην ΕΦΕΕ. Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου σύντομα τον βρήκε στις φυλακές Αβέρωφ, με ιδιαίτερη την περιγραφή της δίκης, αλλά και της επιγενόμενης στρατιωτικής του θητείας. Η περιγραφή συνεχίζει με την ένταξη και απομάκρυνσή του από το ΠΑΣΟΚ το 1975, αλλά και τα χρόνια του κινήματος της Σοσιαλιστικής Πορείας, που επεδίωκε κατά εκείνη την περίοδο μια διαφορετική προσέγγιση προς αυτή του κόμματος του «πράσινου ήλιου».
Μια εναλλακτική οπτική μας δίνει και ο Βασίλης Στεφανής, με το κεφάλαιό του να τιτλοφορείται “Amarcord”, όπως και η φημισμένη ταινία του Φεντερίκο Φελίνι. Στην περιγραφή του αναδεικνύονται σημαντικά πολιτικά γεγονότα της περιόδου της δικτατορίας, καθώς και η ατμόσφαιρα στη Νέα Υόρκη της εποχής, στην οποία και είχε μεταβεί για να σπουδάσει στο NYU. Ως μέλος του ΠΑΚ και του Ρήγα Φεραίου ως φοιτητής, ο πρώην καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΔΠΘ αναφέρεται και στα χρόνια που διατελούσε μέλος του ΠΑΣΟΚ, κατά τη δεκαετία του ?80.
Τη λίστα των «συνοδοιπόρων» κλείνει ο Δημήτρης Ψυχογιός, πρώην καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, ερευνητής του ΕΚΚΕ, δημοσιογράφος στο «Βήμα» και συγγραφέας. Στην περιγραφή του είναι ιδιαίτερα εξομολογητικός, αναφερόμενος στα χρόνια που ήταν γραμμένος στην ΕΔΗΝ Εξαρχείων, αλλά και στο Κίνημα της 20ης Οκτώβρη, με το οποίο τοποθετούσε βόμβες σε διάφορα σημεία για την τόνωση του αντιδικτατορικού αγώνα. Στην πλούσια πολιτική του σταδιοδρομία, με ανάμειξη στην Σοσιαλιστική Πορεία, τον Συνασπισμό και την ΕΑΡ των ετών 1987-1992, αναδεικνύει χαρακτηριστικά το κλίμα της ασκήσεως δημόσιας πολιτικής ως βίας στην Ελλάδα, αλλά και τη γενικότερη βίαιη ατμόσφαιρα που διέπει την πολιτική ζωή στη χώρα διαχρονικά.
Οι «Διαδρομές», σίγουρα, αποτελούν ένα βιβλίο γεμάτο γεγονότα και προσωπικές μαρτυρίες. Με την έκθεση των προσωπικών διαδρομών του καθενός από τους συγγραφείς του διαπλάθεται μια πολύπλοκη, μα ομογενής μέσα στη διαφορετικότητά της εικόνα, που θυμίζει γεγονότα σε παλαιότερους και δίνει έναυσμα στους νεότερους να γνωρίσουν καλύτερα την περίοδο της μεταπολίτευσης, με τις πολιτικές της εξελίξεις και τους πρωταγωνιστές της. Ιδιαίτερη, όμως, είναι και η παρουσίαση των «παρασκηνίων». Μέσα από τις αφηγήσεις των οκτώ συνοδοιπόρων «φωτογραφίζεται» μια ολόκληρη εποχή, με τη Μελίνα, τον Μίκη, τον αντιδικτατορικό αγώνα, το Παρίσι, τις Η.Π.Α., τον πόλεμο του Βιετνάμ, τον Μάη του ?68, την Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Και μετέπειτα με τον Αντρέα Παπανδρέου, τα σκάνδαλα στα τέλη της δεκαετίας του ?80, την ελπίδα μεταρρυθμίσεων στα χρόνια του Κώστα Σημίτη, τις απογοητεύσεις της δεκαετίας του 2000 και τα χρόνια της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.
50 και παραπάνω χρόνια ελληνικής και όχι μόνο ιστορίας αναδεικνύονται από μια προσωπική και συνάμα πολυσχιδή ματιά, που μας καθιστά ικανούς να ακούσουμε, σχεδόν να αφουγκραστούμε τις συγκρούσεις, τις μετεξελίξεις και την ανάγκη του σύγχρονου ελληνικού κράτους για εύρεση μιας σύγχρονης ταυτότητας. Μια ανάγκη που παραμένει μέχρι και σήμερα παραπάνω από επίκαιρη, και που, για την πλειονότητα των γραφόντων, απαιτεί μια ανανέωση και αντιμετώπιση παθογενειών. Χωρίς να δαιμονοποιούμε εύκολα μια γενιά, καλύτερα να την ακούσουμε και να μάθουμε από τους αγώνες, τις επιτυχίες, αλλά και τα παθήματά της. Για το λόγο αυτό και σας προτείνουμε ανεπιφύλακτα να το διαβάσετε!