«Πρέπει να βλέπουμε την καλή πλευρά των πραγμάτων, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει».
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, στις 10 Ιανουαρίου του 1961, πέθανε ο Dashiell Hammett (1894-1961).
—του Γιώργου Τσακνιά—
Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του αμερικάνικου αστυνομικού μυθιστορήματος, ο Hammett παράτησε το σχολείο στα 13 κι έκανε διάφορες δουλειές, μέχρι που κατέληξε στο πρακτορείο Πίνκερτον, όπου εργάστηκε επί επτά χρόνια ως ιδιωτικός ντεντέκτιβ — εγκατέλειψε όμως το επάγγελμα απογοητευμένος από τον ρόλο του πρακτορείου εναντίον του συνδικαλιστικού κινήματος. Φυματικός (από τη συμμετοχή του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο), φανατικός πότης και καπνιστής, ο δημιουργός του Γερακιού της Μάλτας και του εμβληματικού του ήρωα, του Σαμ Σπέιντ, σταμάτησε να γράφει το 1934 και αφιέρωσε την υπόλοιπη —δύσκολη, λόγω της κακής κατάσταστης της υγείας του— ζωή του στον πολιτικό ακτιβισμό.
Τη δεκαετία του 1930 έλαβε ενεργό μέρος στο αντιφασιστικό κίνημα, το 1937 έγινε μέλος του Αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος και στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (όταν ο Χίτλερ εισάβαλε στην ΕΣΣΔ) κατατάχτηκε εθελοντικά στον αμερικανικό στρατό (χρειάστηκε να βάλει μέσο για να γίνει δεκτός, μιας και ήταν ήδη βετεράνος του προηγούμενου πολέμου και φυματικός), πέρασε όμως το μεγαλύτερο διάστημα νοσηλευόμενος. Το 1951 αρνήθηκε να καταθέσει στον ανακριτή στοιχεία για το Civil Rights Congress, του οποίου ήταν πρόεδρος, και πέρασε έξι μήνες στη φυλακή. Το 1953 αρνήθηκε να καταθέσει στην επιτροπή Μακάρθι και μπήκε στη μαύρη λίστα.
Ο Dashiell Hammett άρχισε στα τέλη του 1922 να δημοσιεύει διηγήματα σε λαϊκά περιοδικά της εποχής. Εντοπίσαμε και μεταφράσαμε —για πρώτη φορά στα ελληνικά— για τους αναγνώστες του dim/art τα δύο πρώτα δημοσιευμένα του διηγήματα. Εξαιρετικά σύντομα, τα διηγήματα αυτά —που δεν ανήκουν στην αστυνομική λογοτεχνία, το είδος στο οποίο διέπρεψε ο συγγραφέας— έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αποτελούν μικρά διαμάντια, κρυμμένα σε μάλλον ανυπόληπτα και περιθωριακά στην εποχή τους λαϊκά έντυπα, κείμενα που αναδεικνύουν τον Hammett σε αριστοτέχνη της φόρμας του «very short story». Τα διηγήματα αυτά στηρίζονται σε ένα εύρημα, που ενδεχομένως από τον σημερινό αναγνώστη να αντιμετωπιστεί με κάποια συγκατάβαση ως απλοϊκό και ελαφρύ — πρέπει ωστόσο να λάβουμε υπόψη πως αυτού του είδους τα τεχνάσματα ήταν κατά κανόνα αναγκαία προκειμένου να γίνονται δεκτά τα κείμενα από τους εκδότες των λαϊκών περιοδικών· ας μην ξεχνάμε ότι και ο Άντον Τσέχοφ, π.χ., επί σειρά ετών βιοπορίστηκε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, γράφοντας μικρά (ενίοτε και πολύ μικρά) χαριτωμένα διηγήματα για ποικίλες εφημερίδες και περιοδικά, κείμενα τα οποία, ακόμη και στις περιπτώσεις που το θέμα τους και η διαχείρισή του είναι κάπως εμπορικό και ελαφρύ για την αυστηρό κριτή της λογοτεχνικής τους αξίας, δεν παύουν να απηχούν την ευαισθησία και να φέρουν τα χαρακτηριστικά του ρώσου δεξιοτέχνη της μικρής φόρμας.
Το πρώτο δημοσιευμένο διήγημα του Hammett είχε έκταση μιας παραγράφου. Ο τίτλος ήταν «The parthian shot» («Πάρθιο βέλος») και δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1922 στο περιοδικό Smart Set:
Dashiell Hammett, Πάρθιο βέλος
Όταν το αγοράκι έγινε έξι μηνών, η Πολέτ Κι είχε πλέον αποδεχτεί το γεγονός πως οι ελπίδες και οι προσπάθειές της αποδείχτηκαν μάταιες, πως το μωρό αποτελούσε αναμφισβήτητα και ανεπανόρθωτα πιστό αντίγραφο του πατέρα του. Τη φυσική ομοιότητα θα μπορούσε ίσως να την αντέξει, αλλά το βλακώδες πείσμα του Χάρολντ Κι —πέραν πάσης αμφιβολίας ανιχνεύσιμο στις εμμονικές απαιτήσεις του παιδιού για φαγητό και παιχνίδι— πήγαινε πάρα πολύ για την Πολέτ. Ήξερε ότι δεν μπορούσε να εξακολουθήσει να ζει μαζί με δύο τέτοια πλάσματα! Ενάμισης χρόνος κυριαρχίας του Χάρολντ δεν την είχε υποτάξει πλήρως. Πήγε το παιδί στην εκκλησία, το βάφτισε Ντον*, το έστειλε σπίτι με τη νταντά του και επιβιβάστηκε σε ένα τρένο που πήγαινε δυτικά.
* Σ.τ.Μ.: Συνεπώς το παιδί πλέον ονομάζεται Don Key, δηλαδή «γάιδαρος».
Το δεύτερο ή τρίτο δημοσιευμένο διήγημα του Hammett είχε επίσης έκταση μιας παραγράφου, μεγαλύτερης όμως. Ο τίτλος ήταν «Immortality» («Αθανασία») και δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1922 στο περιοδικό 10 Story Book, με το (περίπου) ψευδώνυμο Daghull Hammett. Τον ίδιο μήνα, στο Smart Set δημοσίευσε το διήγημα με τίτλο «The Great Lovers».
Daghull Hammett, Αθανασία
Δεν κατέχω από επιστήμες, από τέχνες, από οικονομικά, από περιπέτειες. Δεν έχω γράψει ποτέ τίποτα, εκτός από κάτι σπάνια και σύντομα γράμματα στην αδελφή μου στο Σακραμέντο. Το όνομά μου, αν δεν ήταν γραμμένο στη βιτρίνα του μαγαζιού μου, θα το αγνοούσε ακόμη και η πολυμελής οικογένεια των Πολωνών που μένουν απέναντι. Κι όμως, θα ζω στη μνήμη των ανθρώπων, όταν τα ονόματα που τώρα είναι στα χείλη όλων θα έχουν λησμονηθεί, όταν τα γεγονότα του σήμερα θα έχουν θαμπώσει. Δεν ξέρω αν θα με θυμούνται ως σοφό, ως κάποιον που ονειρευόταν όνειρα αλλόκοτα, ως μεγάλο στοχαστή ή ως φιλόσοφο· ξέρω όμως ότι εγώ, ο Όσκαρ Μπλίτσι, ο μανάβης, θα μείνω αθάνατος. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, έχω μαζέψει κάπου δεκαεφτά χιλιάδες δολάρια από τα κέρδη του μαγαζιού. Θα προσθέσω όσο το δυνατόν περισσότερα μέχρι τη μέρα που θα πεθάνω, και τότε το ποσό αυτό θα πάει στον συγγραφέα της καλύτερης βιογραφίας μου!