Μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν μαζί; Η ασφαλής συνύπαρξή τους με ειρήνη και ευημερία είναι ζητούμενο, αλλά πώς θα αυτοδεσμευθούν σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο; Ο Τόμας Χομπς, ορθολογιστής και υλιστής, πρόδρομος του Διαφωτισμού, δίνει απαντήσεις που θεμελίωσαν τη νεωτερική πολιτική φιλοσοφία. Η χομπσιανή θέση είναι αντιπαθής, αφού δεν κολακεύει την ανθρώπινη φύση. Θεωρεί ότι, από φυσικού τους, οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να ζήσουν αρμονικά, διότι διατρέχουν συνεχείς κινδύνους ο ένας από τον άλλο. Κλασσική η διατύπωση: homo homini lupus (άνθρωπος προς άνθρωπο, λύκος).
Το μείγμα εγωισμού, βίας και φόβου που συνιστά την φυσική κατάσταση της ανθρώπινης κοινωνίας αντισταθμίζεται από την πολιτισμένη συμπεριφορά, που δεν πηγάζει από την φύση, αλλά είναι τεχνητό δημιούργημα. Οι άνθρωποι, παραδίδοντας μέρος της φυσικής τους ελευθερίας σε μια ηγεμονική αρχή με απόλυτη εξουσία, διασώζουν την υπόλοιπη ελευθερία τους, απολαμβάνοντας την τάξη μιας οργανωμένης κοινωνίας. Ο Χομπς επινοεί τον Λεβιάθαν, υπερφυσική ύπαρξη μονοπρόσωπη ή πολυπρόσωπη, με την ισχύ διαμόρφωσης και επιβολής κανόνων. Έχει το μονοπώλιο νόμιμου καταναγκασμού και, σε αντάλλαγμα, την υποχρέωση να ασκεί την εξουσία για να προστατεύει αποτελεσματικά τους πολίτες από εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνους, τιμωρώντας τους παραβάτες. Δεν επιτρέπεται εξέγερση εναντίον του κοινωνικού συμβολαίου, ενόσω ο Λεβιάθαν είναι ικανός να διατηρεί την κατάσταση ειρήνης και ευημερίας.
Ιδιαίτερα ταιριαστή είναι η εφαρμογή της χομπσιανής σκέψης στην αντιμετώπιση μιας πανδημίας. Οι φυσικές συμπεριφορές γίνονται θανατηφόρες, όταν ένας μολυσματικός παράγων μεταδίδεται εύκολα σε παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον στενού συγχρωτισμού των ανθρώπων. Η προστασία της ζωής και της ευημερίας απαιτεί δραστική μείωση των μολύνσεων, με απλές προσαρμογές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που όμως συναντούν αντιστάσεις, ιδίως σε Δυτικές κοινωνίες. Φυσικές ροπές, όπως αδιαφορία, οκνηρία, άγνοια ή και φθόνος απειλούν να κάνουν την ζωή μοναχική, φτωχή, κακοήθη, κτηνώδη και σύντομη, κατά την έκφραση του Χομπς.
Αναγκαία εργαλεία οι κανόνες και οι στοχευμένες τιμωρίες από την ηγεμονική αρχή. Η αμόρφωτη σκέψη τις ταυτίζει με τον φασισμό, ξεχνώντας ότι η ατιμωρησία υπονομεύει την τήρηση του κοινωνικού συμβολαίου και την δημοκρατία. Οι πολίτες ζητούν δικαιοσύνη, άρα οι συμβάσεις να γίνονται σεβαστές. Οι αντοχές μειώνονται και βιώνεται αίσθημα αδικίας όταν αδιάφοροι ή ανόητοι υπερμεταδότες της μόλυνσης δεν τιμωρούνται επαρκώς, την στιγμή που όσοι τηρούν τους κανόνες υπομένουν τις επαχθείς οριζόντιες απαγορεύσεις. Ο Χομπς θα αντιμετώπιζε σκωπτικά τις απόψεις πως για τον έλεγχο αντικοινωνικών συμπεριφορών αρκεί η αυτοδιαχείριση, με ευαισθητοποίηση, ατομική ευθύνη και κοινωνική συνείδηση. Αυστηρές ποινές, π.χ. αβάσταχτα πρόστιμα, που θα κατανικούσαν την άρνηση ή την χαλαρότητα, υποχρεώνουν τους παραβάτες να αλλάξουν συμπεριφορά.
Σε ένα κόσμο ανολοκλήρωτου ακόμη Διαφωτισμού, πολλοί αυτοανακηρύσσονται ειδικοί ή ασπάζονται θεωρίες συνωμοσίας ή εκδηλώνουν παράλογες αντιστάσεις στην οργανωμένη γνώση, αυτή που κάνει την σκληρή πραγματικότητα κατανοήσιμη και ελέγξιμη. Ένας δίκαιος και τελεσφόρος Λεβιάθαν, στοχοποιώντας τους φταίχτες, εμποδίζει το καράβι να πέσει στα βράχια.
Πηγή: www.tanea.gr