Πριν από μισό αιώνα, στις αρχές του 1960, όταν στα ελληνικά ερτζιανά υπήρχαν μόνο οι τρεις σταθμοί της ΕΡΑ (τότε ΕΙΡ) κυκλοφορούσε ανέκδοτο που απαριθμούσε τρεις λόγους για τους οποίους το ραδιόφωνο δεν πρόκειται ποτέ να αντικαταστήσει τις εφημερίδες: δεν μπορεί με αυτό να διπλώνει τρόφιμα ο μπακάλης για τους πελάτες του, δεν μπορείς να το βάλεις στην τσέπη σου, δεν μπορείς να το διπλώνεις και να σκοτώνεις μύγες. Τότε τα ραδιόφωνα ήσαν σχετικά ογκώδεις συσκευές που επιδεικνύονταν στο σαλόνι των κατοικιών, πάνω σε μπουφέδες και σε σερβάντες.
Μετά από μια δεκαετία περίπου τη θέση τους στα σαλόνια πήρε η τηλεόραση και το ραδιόφωνο πέρασε στην κουζίνα, στο μπάνιο και στα υπνοδωμάτια – αλλά και στις τσέπες αφού εν τω μεταξύ εμφανίστηκαν τα μικρά «τρανζίστορ»· από τις οποίες όμως εξαφανίστηκαν οι εφημερίδες που άρχισαν να γίνονται πολυσέλιδες και ήταν αδύνατον να χωρέσουν. Η χρησιμοποίησή τους για να τυλίγονται τρόφιμα απαγορεύτηκε σιγά-σιγά, για το κυνήγι των καλοκαιρινών μυγών εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να είναι χρήσιμες.
Για τους υπολογιστές δεν κυκλοφορούσαν ανέκδοτα πριν 50 χρόνια, δεν είχαν έρθει ακόμη στην Ελλάδα. Ο πρώτος, ΙΒΜ 360 νομίζω, πρέπει να ήρθε στον Δημόκριτο το 1965 – τον θυμάμαι το 1968 φοιτητής ασκούμενος εκεί να καταλαμβάνει ολόκληρη κλιματιζόμενη αίθουσα το θαυμαστό μηχάνημα που καταβρόχθιζε διάτρητες κάρτες και μας έδινε σε λίγα λεπτά αποτελέσματα υπολογισμών που θα χρειάζονταν ημέρες για να γίνουν με μολύβι και χαρτί ή με αριθμομηχανές – χειροκίνητες, με γρανάζια, τα κομπιουτεράκια δεν είχαν εφευρεθεί ακόμη. Η υπολογιστική ισχύς εκείνου του πανάκριβου μηχανήματος ήταν κατώτερη και από τον πιο στοιχειώδη σημερινό υπολογιστή – ας σκεφθούμε μόνο ότι η μνήμη των μεγαλύτερων μοντέλων του ήταν 8 ΜΒ, όταν όλοι οι σημερινοί υπολογιστές έχουν τουλάχιστον 1GB, δηλαδή 130 φορές μεγαλύτερη.
Κανείς δεν σκεπτόταν ότι ήταν δυνατόν να χωρούν ηλεκτρονικοί υπολογιστές σε τσέπες, πολύ περισσότερο να διπλώνει ψάρια ή να σκοτώνει μύγες με αυτούς – κάτι που γίνεται πραγματικότητα πλέον, διάβασα σήμερα στο Βήμα (Έρχεται το «χάρτινο» tablet). Το PaperTab θα είναι πλαστικό φύλλο που θα έχει πάνω του εφαρμογές (ημέιλ, φωτογραφίες, κείμενα, φυλλομετρητές, κτλ) όπως ακριβώς και η οθόνη του υπολογιστή μας – μόνο που το ίδιο το φύλλο θα είναι ο υπολογιστής, το οποίο, διαβάζω στο ρεπορτάζ, θα μπορεί κανείς «μπορεί εύκολα να το τυλίξει και να το βάλει στην τσέπη του ή να το πετάξει στο τραπέζι» – και αν στο τραπέζι βρίσκονται μύγες, πάνε καλιά τους.
Αυτό που δεν έγινε δυνατό με τα ραδιόφωνα, γίνεται με τους υπολογιστές γιατί αυτοί είναι εξυπνότεροι από τα ραδιόφωνα και φαίνεται πως η ευφυΐα δεν έχει ανάγκη ογκώδη υποστρώματα, αναπτύσσεται και σε λεπτά φιλμ. Δεν προβλέπεται να μπορεί να παίξει μουσική αλλά μου φαίνεται πως και αυτή η χρήση δεν θα αργήσει να εγκατασταθεί στα λεπτά πλαστικά φυλλαράκια του PaperTab που θα εκπέμπουν με Bluetooth τις νότες σε ακουστικά στα αυτιά μας – ή σε τσιπάκια που θα έχουν ενσωματωθεί στο κρανίο μας για να μην χάνουμε κάθε τόσο τα ακουστικά και ξοδευόμαστε.
Η προσφιλέστερη χρήση του θα είναι για τις εφημερίδες, μου φαίνεται, που θα μπορούμε ξανά να τις έχουμε στην τσέπη μας όπως και πριν 50 χρόνια και να τις εμφανίζουμε στην οθόνη μας σελίδα σελίδα, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα με τις ταμπλέτες. Η Athens Voice θα σταματήσει να τυπώνεται, όπως και τα υπόλοιπα έντυπα. Οι Σουηδοί θα παρατήσουν τα τεχνητά δάση τους να γίνουν φυσικά, αφού η ζήτηση για χαρτί θα περιοριστεί σημαντικά.
Θα μπορούσε κανείς να γράψει πολλά σχόλια για τη νέα εξέλιξη: για την επιπλέον επιτάχυνση της διαπροσωπικής και μαζικής επικοινωνίας, για την υπερπληροφόρηση και τα δεινά της, για το πώς θα αντιδράσουν οι μύγες στο νέο όπλο των ανθρώπων – εμένα με εντυπωσιάζει για μια ακόμη φορά το πώς η βιομηχανική παραγωγή μειώνει όλο και περισσότερο την εξάρτησή της από τις πρώτες ύλες.
Για το νέο προϊόν θα έχουν χρησιμοποιηθεί μόνο μερικά γραμμάρια πετρέλαιο για να φτιάξουν το πλαστικό ίσως και μερικά γραμμάρια πυριτίου, άμμου δηλαδή, για να φτιάξουν τα κυκλώματα. Όλο το υπόλοιπο δεν θα είναι παρά άυλη ανθρώπινη γνώση που θα έχει ενσωματωθεί στο PaperTab και θα επιτρέπει στην άμμο και στο πετρέλαιο να γίνονται γράμματα, εικόνες, ήχοι. Σαν να έχουμε κάνει κύκλο και να έχουμε γυρίσει στην εποχή της Σουμερίας, όταν οι γραφείς της εποχής χρησιμοποιούσαν απλό πηλό για να κάνουν πάνω του λογαριασμούς και να γράψουν ιστορίες, ποιήματα, προφητείες με καλοξυσμένα καλάμια. Με ελάχιστα σε διαστάσεις σημάδια, αδύνατον να διαβαστούν από οποιοδήποτε σημερινό μεσήλικα – αλλά δεν τους ένοιαζε τους γραφείς γιατί τότε, λίγοι έφθαναν στην ηλικία των σημερινών μεσήλικων ώστε να υποφέρουν από πρεσβυωπία: το προσδόκιμο ζωής ήταν στα 40-45 χρόνια.
Πέντε χιλιάδες χρόνια μετά, τα PaperTab απαιτούν παρόμοια απλά υλικά με τις πήλινες πινακίδες και πολύ λιγότερα από όσα απαιτούσαν οι περγαμηνές ή το χαρτί της γουτεμβέργειας εποχής. Ακόμα και οι δορυφόροι ή οι κεραίες που απαιτούνται για να μπορέσουμε να γράψουμε και να διαβάσουμε μέσω του ιντερνέτ έχουν λιγότερο σίδερο από τα θηριώδη πιεστήρια του 20ου αιώνα. Και αυτό είναι γενική τάση: όλο και περισσότερο τα ανθρώπινα τεχνουργήματα απαιτούν γνώση παρά ύλη. Οι προφήτες της καταστροφής του κόσμου λόγω της εξάντλησης των πρώτων υλών (πετρέλαιου, κάρβουνου, σίδερου, χρυσού, ουρανίου, κτλ, κτλ), αυτοί που θέτουν το ερώτημα «τι θα γίνει ο πλανήτης μας αν όλοι οι Κινέζοι αποκτήσουν αυτοκίνητο;», θα διαψευστούν: δεν θα αναγκαστούμε επιστρέψουμε στην εποχή της Σουμερίας και να πεθαίνουμε στα 40 μας για να γλυτώσουμε τον πλανήτη από την υπερθέρμανη και άλλα δεινά γιατί η ανθρώπινη επινοητικότητα συνεχώς μας αποδεσμεύει από την ύλη. Σε πενήντα χρόνια, τα κινέζικα αυτοκίνητα θα κατασκευάζονται με το ίδιο υλικό που κατασκευάστηκε και ο περίφημος Στρατός από Τερακότα.
Η μόνη ύλη που δεν θα χάσει ποτέ την αξία της, μου φαίνεται, είναι το ανθρώπινο σώμα – το νεανικό, τουλάχιστον. Άλλωστε όλα αυτά για χάρη του γίνονται.