Τα πανεπιστήμια θα μπορούσαν να συνιστούν το καλύτερο όπλο κατά της κρίσης, ως μοχλός ανάπτυξης και εξωστρέφειας της χώρας. Σήμερα, όμως, το ζήτημα τίθεται αντίστροφα: πώς θα πάψουν τα ελληνικά πανεπιστήμια να είναι μοχλός υπανάπτυξης και εσωστρέφειας;
Με 30ετή καθηγητική δραστηριότητα και 4ετή εμπειρία στο Συμβούλιο Ιδρύματος του ΕΜΠ, επιχειρώ μια προσέγγιση.
Ας ξεκινήσουμε με μια διαπίστωση που κάνει ο κάθε περαστικός: κατά μήκος της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου βλέπει την περίφραξη της Πολυτεχνειούπολης Ζωγράφου, πέτρινη μάντρα με ψηλά κάγκελα.
Ξαφνικά και επί περίπου 50 μέτρα, η περίφραξη μετατρέπεται σε τεράστια μεταλλική κατασκευή ύψους 10 μέτρων. Τι συμβαίνει; Ενα τριώροφο κτίριο του ΕΜΠ βρίσκεται μέσα από την περίφραξη, ενώ απ’ έξω είναι η πολυκατοικία με το Αστυνομικό Τμήμα Ζωγράφου.
Σκοπός του πελώριου μεταλλικού φράγματος: η προστασία του Α.Τ. από επιθέσεις με διάφορα υλικά που μπορεί να εκτοξευθούν από το πανεπιστημιακό κτίριο!
Το παράδοξο αυτό φαινόμενο, με την ισχυρή συμβολική σημασία, δίνει μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα. Η αποκατάσταση κράτους δικαίου στα πανεπιστήμια είναι η αναγκαία, προφανώς όχι και η ικανή, συνθήκη για να πάψουν να είναι οπισθοδρομικά. Ενα εκπαιδευτικό και ερευνητικό ίδρυμα αποκλείεται να γίνει μοχλός ανάπτυξης και εξωστρέφειας όταν:
Μπορεί να εμποδισθεί βιαίως όποιος επιθυμεί να εργασθεί (η πρακτική παρεμπόδισης ονομάζεται «περιφρούρηση κινητοποιήσεων»).
Μπορεί χωρίς συνέπειες να καταληφθεί από τον οποιονδήποτε και να γίνει τόπος τέλεσης ποινικών αδικημάτων.
Μπορούν να διακοπούν βιαίως συνεδριάσεις οργάνων, όπως η Σύγκλητος, το Συμβούλιο Ιδρύματος, οι Συνελεύσεις Σχολών κ.λπ. όταν δεν αρέσουν σε κάποιους η σύνθεση του οργάνου, τα θέματα που συζητούνται ή οι αποφάσεις.
Μπορούν να παρεμποδισθούν βιαίως αξιολογήσεις, να απειληθούν και να καταδιωχθούν οι αξιολογητές.
Διατηρούνται «άβατα» με ανεξέλεγκτες δραστηριότητες (εγκατεστημένα από χρόνια σε ΕΜΠ, ΕΚΠΑ, ΑΠΘ κ.λπ.), στα οποία δεν μπορεί να μπει ούτε ο πρύτανης και δρουν εκεί μόνο κάποιες «συλλογικότητες» (αντί να είναι χώροι ελεύθερης ανάπτυξης δραστηριοτήτων, αδειοδοτημένοι από τις πρυτανικές αρχές και προσβάσιμοι σε όποιο μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας ενδιαφέρεται).
Είναι απίστευτο πώς η καταφανής απουσία κράτους δικαίου, με βίαιη επιβολή της αυθαιρεσίας, γίνεται επί χρόνια ανεκτή από την πανεπιστημιακή κοινότητα.
Καθηγητές, φοιτητές, διοικητικό προσωπικό, αλλά και ένα μέρος της κοινωνίας τη δέχονται παθητικά. Ξεχνούν ότι αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία είναι η κανονικότητα λειτουργίας του επιστημονικού χώρου. Οποιος το αγνοεί, εμφανίζει το σύμπτωμα της εποχής: έχει αυταπάτες.
Πώς θα μπορούσε να αρθεί το εμπόδιο; Μερικοί ισχυρίζονται ότι η άφθονη χρηματοδότηση του πανεπιστημίου θα έφερνε σημαντική αύξηση των επιστημονικών δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα να ξεπεραστεί το εμπόδιο στην πράξη. Ομως, τα επιπλέον χρήματα μάλλον θα πήγαιναν σε βαρέλι δίχως πάτο.
Για παράδειγμα, αν υπήρχε ικανή χρηματοδότηση, θα μπορούσαν τα πανεπιστήμια να έχουν ιδιωτική φύλαξη, με ασήμαντα όμως αποτελέσματα. Η ιδιωτική φύλαξη, στις δεδομένες συνθήκες, θα ήταν προφανώς αναποτελεσματική και, φυσικά, πανάκριβη. Μήπως όμως ο κάθε δημόσιος χώρος δεν δικαιούται δωρεάν προστασία από τη δημόσια δύναμη;
Προτεραιότητα για τα πανεπιστήμια είναι όχι η οικονομική αλλά η θεσμική στήριξη από τη δημόσια εξουσία. Συμπεριφέρονται ως συντηρητικοί οργανισμοί, αδυνατούν να συνέλθουν, παράγουν κρίση αντί να συντελούν στο ξεπέρασμά της. Προϋπόθεση για να αποδώσουν είναι η πλήρης εφαρμογή αρχών δικαίου.
Για κάθε ποινικό αδίκημα να επιβάλλεται ποινική τιμωρία από τη Δικαιοσύνη. Για κάθε ακαδημαϊκό αδίκημα (όπως η παρεμπόδιση μαθημάτων) να επιβάλλεται ακαδημαϊκή τιμωρία. Π.χ. το πρόγραμμα μαθημάτων, επιστημονικών δραστηριοτήτων κ.λπ. να είναι απαραβίαστο, οπότε, πλην περιπτώσεων έκτακτης ανάγκης, η μη τήρησή του να σημαίνει οδυνηρές απώλειες για φοιτητές και καθηγητές.
Οι πανεπιστημιακοί που εκτελούν με συνέπεια το λειτούργημά τους αντικρίζουν καθημερινά τα αστραφτερά μάτια έξυπνων και ικανών νέων ανθρώπων που επιθυμούν να μάθουν και να δημιουργήσουν. Θέλουν να τους δοθεί η δυνατότητα να φτιάξουν τον κόσμο, το πανεπιστήμιο οφείλει να την προσφέρει.
Ο ανατρεπτικός ρόλος του πραγματώνεται όταν η γνώση παράγεται, όχι όταν υπονομεύεται, αφού τα πραγματικά επαναστατικά μέσα είναι η επιστήμη, η τεχνολογία και η καινοτομία.
Δημοσιεύτηκε και στην Εφημερίδα των Συντακτών