Δημοσιεύθηκε προ ημερών στον κυριακάτικο τύπο μία πρόταση, για την αναβάθμιση του δημοσίου, δύο ερευνητών του Ινστιτούτου Συγκριτικού Δημοσίου και Διεθνούς Δικαίου Max Planck της Χαϊδελβέργης.
Η ιδέα τους είναι απλή και συνοψίζεται ως εξής: καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης δοκιμάστηκαν διάφορες λύσεις για τη μεταρρύθμιση του δημοσίου στην Ελλάδα οι οποίες δεν απέδωσαν. Ας δοκιμάσουμε κάτι άλλο. Ας προσλάβουμε λοιπόν 1000 Έλληνες υψηλών προσόντων κυρίως από τη διασπορά μέσα από τις διαγωνιστικές διαδικασίες της ίδιας της Ε. Επιτροπής για να μπολιάσουν την ελληνική διοίκηση με καινοτόμες ιδέες.
Η μαγική προσέγγιση
Μου προκαλεί εντύπωση η ευκολία με την οποία προτείνονται στο δημόσιο χώρο μαγικές λύσεις. Η πρόταση δεν διαφέρει ως προς την σύλληψή της από όλες τις άλλες που τίθενται κατά καιρούς στο δημόσιο διάλογο, όπως για παράδειγμα η άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, oi απολύσεις, η αξιολόγηση κοκ.
Όλες αυτές οι προτάσεις υποπίπτουν στην ίδια παγίδα, στο ίδιο δομικό λάθος. Η παγίδα είναι η εξής. Ξεκινούν από μία διαπίστωση η οποία είναι αληθής, ‘’το κράτος δεν λειτουργεί’’, και περνούν μετά απευθείας στη λύση, χωρίς να περάσουν πρώτα από τη βαθύτερη μελέτη των λόγων της δυσλειτουργίας, από τα δομικά αίτια, και αυτό όχι μ’έναν θεωρητικό τρόπο αλλά μέσω εμπειρικών προσεγγίσεων. Το ότι δεν λειτουργεί το κράτος είναι προφανές, όλοι το βιώνουμε. Εκείνο που δεν είναι προφανές όμως είναι ποια είναι τα πραγματικά αίτια της δυσλειτουργίας και ποιες μπορεί να είναι οι πιθανές λύσεις, που δύνανται να φέρουν απτά και μετρήσιμα αποτελέσματα.
Οι τρεις παγίδες
Τρεις είναι κατά την άποψη μου οι παγίδες στις οποίες πέφτουμε κάθε φορά που συζητάμε περί μεταρρύθμισης της διοίκησης και του κράτους.
Η πρώτη είναι ότι χανόμαστε στην περιπτωσιολογία. Ο καθένας ανάλογα με την σκοπιά από την οποία προσεγγίζει το θέμα βλέπει και μια συγκεκριμένη υποπερίπτωση την οποία ανάγει στην κυρίαρχη λύση. Έτσι βλέπουμε τη λύση του προβλήματος στην αξιολόγηση, ή στην αντιμετώπιση της κακής νομοθέτησης, ή στην έλλειψη ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ή στην μη θεσμοθέτηση μονίμων γενικών γραμματέων στα Υπουργεία και πάει λέγοντας.
Η δεύτερη παγίδα είναι οι ιδεολογικές αγκυλώσεις οι οποίες περιορίζουν τη συζήτηση στον ελάχιστο παρανομαστή που επιτάσσει η ιδεολογία. Οι μεν θέλουν μικρό κράτος, οι δε μεγάλο και εκεί κλείνει και η συζήτηση. Κοινό χαρακτηριστικό και στις δύο περιπτώσεις είναι ότι κανείς δεν μιλά για το πώς μπορούμε να κάνουμε αποτελεσματικό το κράτος είτε αυτό είναι μικρό είτε είναι μεγάλο. Κλασσικό παράδειγμα εδώ είναι η συζήτηση περί άρσης της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων.
Η τρίτη και σημαντικότερη κατά την άποψή μου είναι ότι αποσυνδέουμε πλήρως την επίλυση των προβλημάτων από τους μηχανισμούς υλοποίησης. Συζητάμε δηλαδή για το τι πρέπει να γίνει αλλά όχι για το πως θα γίνει. Είναι δηλαδή σαν να θέλεις να κτίσεις ένα σπίτι και να συζητάς αποκλειστικά και μόνο για το αρχιτεκτονικό σχέδιο.
Το πρόβλημα είναι συστημικό
Το πρόβλημα δεν είναι το ανθρώπινο δυναμικό, η αξιολόγηση, η άρση της μονιμότητας, η κακή νομοθέτηση κοκ. Το πρόβλημα είναι όλα αυτά μαζί. Το πρόβλημα είναι να κατανοήσουμε ότι χρειάζεται μια συστηματική, συνεχής και σε βάθος χρόνου προσπάθεια για να αντιμετωπίσεις όλο αυτό το τεράστιο πρόβλημα, δεν υπάρχουν εύκολες, μοναδικές και αμέσου αποδόσεως λύσεις. Το πρόβλημα είναι να κατανοήσουμε ότι όλα τα συστήματα του κράτους δυσλειτουργούν σε όλο το εύρος τους. Δεν είναι μόνο η αξιολόγηση, η κακή νομοθέτηση, η τρελή κινητικότητα των υπαλλήλων, η έλλειψη βάσεων δεδομένων (μέχρι την κρίση δεν γνωρίζαμε καν τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων), η ανυπαρξία ενός ποιοτικού συστήματος προσλήψεων, η μη προώθηση των ικανών, η εμμονή των κομμάτων να τοποθετούν άσχετους ανθρώπους σε άκρως κρίσιμα και τεχνοκρατικά πόστα… Το πρόβλημα είναι όλα αυτά μαζί. Όλα αυτά μαζί έχουν δημιουργήσει αυτό το χάος. Όλα αυτά μαζί μας κρατούν καθηλωμένους στο χθες.
Μια ανεξάρτητη αρχή
Πως αντιμετωπίζεται συνεπώς όλο αυτό το χάος; Ένας τρόπος υπάρχει. Η δημιουργία μιας ανεξάρτητης αρχής μεταρρύθμισης του κράτους. Μόνο εάν δημιουργήσουμε ένα εργαλείο ικανό να δράσει με υψηλή επάρκεια σε βάθος χρόνου θα μπορέσουμε να μεταρρυθμίσουμε το κράτος. Μόνο μια ανεξάρτητη αρχή με σοβαρές αρμοδιότητες (και κυρωτικές ταυτόχρονα), με υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό, με θεσμική θωράκιση στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, θα μπορέσει να λάβει καινοτόμες και θαρραλέες αποφάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο θα είχε νόημα και η πρόταση των δύο ερευνητών για εμπλουτισμό του ανθρώπινου δυναμικού της διοίκησης. Σε αυτό το πλαίσιο θα είχε νόημα η συνεργασία με την Υπηρεσία Υποστήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων της Ε. Επιτροπής ή ο σχεδιασμός και η χρήση των πόρων του ΕΣΠΑ, ή η δομική συνεργασία με άλλους διεθνείς οργανισμούς και διοικήσεις άλλων κρατών μελών της Ε.Ε. και η ενεργοποίηση μιας σειράς άλλων καινοτόμων εργαλείων και ιδεών…
Ποιος θα λάβει την απόφαση;
Πέραν όμως των όσων προαναφέρθηκαν υπάρχει ένα ακόμη πρόβλημα πολύ μεγαλύτερο. Το πρόβλημα είναι ότι κάποιος πρέπει να λάβει την απόφαση και ο μόνος που μπορεί να την λάβει είναι τα κόμματα. Κατά συνέπεια εάν αποδεχθούν ότι πρέπει να σταματήσουν τον ασφυκτικό έλεγχο που ασκούν πάνω στη διοίκηση, εάν αποδεχθούν ότι το παιχνίδι της αναπαραγωγής τους δεν μπορεί να βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην χειραγώγηση της διοίκησης, τότε υπάρχει ελπίδα να αποκτήσουμε ένα επιτελικό κράτος στην υπηρεσία της χώρας και των πολιτών της. Η δημιουργία μιας ανεξάρτητης αρχής μεταρρύθμισης του κράτους θα είναι η απόδειξη ότι αποφάσισαν να αλλάξουν σελίδα στον τρόπο λειτουργίας τους.