Όταν το 1989 διαλύθηκε η ΕΣΣΔ, η φτώχεια και η αδυναμία πρόσβασης σε ένα, ούτως ή άλλως, ανεπαρκές σύστημα υγείας, δημιούργησε κύμα νοσηρότητας που τσάκισε τον πληθυσμό. Μέχρι το 1994, η Ρωσία έχασε πέντε χρόνια από το προσδόκιμο ζωής, από τα 69 στα 64, και επανήλθε μόλις το 2010. Στην Αργεντινή, στη 10ετία 1990-2000, με ανάλογη οικονομική κρίση, τα στοιχεία δείχνουν αντίθετη εικόνα. Το προσδόκιμο ζωής, από 71 χρόνια ανέβηκε σε 74 το 2000 και σε 76 το 2010. Άραγε η σημερινή κρίση, επιφυλάσσει στην Ελλάδα τη μοίρα της Ρωσίας ή της Αργεντινής; Το ερώτημα είναι πιο σημαντικό από όσα, δυστυχώς, συζητούμε. Η κοινωνία σήμερα επικεντρώνεται στο μοίρασμα της ευθύνης και εκδηλώνεται με κατηγορίες, απελπισία, μίσος και βία. Κανείς δεν νοιάζεται αν οι Έλληνες θα γιορτάσουν τα 200 χρόνια τους το 2021 λιγότεροι, πιο γερασμένοι και πιο άρρωστοι.
Ακούμε ότι το ποσοστό των Ελλήνων κάτω από το όριο της φτώχειας, αυξήθηκε σε 24,8%το 2011. Αυτό σημαίνει ότι ένας στους τέσσερις ζουν σε νοικοκυριά με συνολικό ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα μικρότερο από €5.951. Είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι τα άτομα αυτά δυσκολεύονται ή αδυνατούν να έχουν πρόσβαση σε απαραίτητες υπηρεσίες υγείας. Όταν και αν το κάνουν, η υγεία τους θα έχει ήδη επιδεινωθεί. Η τελευταία Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών, που καλύπτει την αρχή της κρίσης, το 2010 δείχνει ότι τα νοικοκυριά ξόδεψαν από την τσέπη τους €460 εκ. λιγότερα από το 2009. Το ίδιο διάστημα, η συνολική δημόσια δαπάνη υγείας μειώθηκε κατά €2 δις, από 16,1 δις σε €14,1 δις. Το 2011, η δημόσια δαπάνη υγείας μειώθηκε άλλα €1,7 δις και το 2012 υπάρχει περαιτέρω, άγνωστη μέχρι στιγμής, μείωση. Ακόμη και αν μεγάλο μέρος της μείωσης αφορά δημόσια σπατάλη και λιγότερα «φακελάκια», η ποσότητα και ίσως και η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας που κατανάλωσαν τα νοικοκυριά, ελαττώθηκε.
Ας γυρίσουμε πάλι στη Ρωσία και την Αργεντινή. Όταν μία οικονομία διαλύεται και η φτώχεια επικρατεί, το επίπεδο υγείας του λαού εξαρτάται μόνο από την έκταση και ποιότητα του δημόσιου συστήματος υγείας και γενικότερα της κοινωνικής μέριμνας. Επισκέφθηκα την ΕΣΣΔ το 1978, ως εκπρόσωπος του αείμνηστου Σπ. Δοξιάδη, για το συνέδριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Alma-Ata. Μας ξενάγησαν για να μας δείξουν τα θαύματα του σοσιαλιστικού παραδείσου, λασπόλουτρα, υδροθεραπείες και φαρμακεία με 500 φάρμακα, τα περισσότερα βότανα και μαντζούνια. Με έπιασε φρίκη στη σκέψη του τι θα σήμαινε να αρρωστήσεις εκεί. Ο λαός το ένοιωσε το 1989, όταν η φτώχεια και ο υποσιτισμός αύξησαν τη νοσηρότητα, που το ανύπαρκτο σύστημα υγείας αδυνατούσε να αντιμετωπίσει. Δεν είμαι ειδικός στην Αργεντινή, αλλά ξέρω το επίπεδο της οικονομίας και της ιατρικής στην Αργεντινή του μεσοπολέμου και μετά και ότι το 2000, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέταξε το σύστημα υγείας της Αργεντινής στην 75η θέση και της Ρωσίας στην 130η , σε σύνολο 175 χωρών. Το ότι η κρίση στην Αργεντινή δεν είχε τις επιπτώσεις που είχε στη Ρωσία, ίσως οφείλεται και στο ότι το σύστημα υγείας «κράτησε».
Ας δούμε τώρα με τί σύστημα υγείας μπήκε η Ελλάδα στην κρίση που αφαίρεσε μέχρι τώρα το 25% του ΑΕΠ, με τάση προς το 30% μέχρι το 2014. Η Διεθνής Διαφάνεια κατατάσσει την Ελλάδα πρώτη στην διαφθορά στην ΕΕ και παρόλο που τα περιστατικά μειώθηκαν το 2010 σε σχέση με την προηγούμενη τριετία, στον τομέα της υγείας (Νοσοκομεία – ΙΚΑ) η διαφθορά αυξήθηκε . Η Ελλάδα αναφέρει το υψηλότερο ποσοστό ανεκπλήρωτων αναγκών υγείας στην ΕΕ και το μεγαλύτερο ποσοστό λόγω οικονομικής αδυναμίας (OECD, 2011). Είναι πρώτη σε ιδιωτικές δαπάνες ως ποσοστό συνολικών δαπανών υγείας στην ΕΕ και από τις πρώτες στις άμεσες πληρωμές των χρηστών στις χώρες του ΟΟΣΑ. Μετά το 2000 εμφανίζει τη μικρότερη αύξηση προσδόκιμου ζωής στις χώρες του ΟΟΣΑ. Η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη αναλογία ιατρών και οδοντιάτρων ανά 1.000 κατοίκους στις χώρες του ΟΟΣΑ και τη μικρότερη αναλογία νοσηλευτών στην ΕΕ. Οι Έλληνες είναι πρώτοι στην κατανάλωση καπνού στον ΟΟΣΑ και οι Έλληνες έφηβοι είναι πρώτοι σε ποσοστό υπέρβαρων (OECD 2012). Τέλος, το ΕΣΥ με βάση το Ευροβαρόμετρο (2010) είναι πρώτο στην αντίληψη που έχουν οι πολίτες για την πιθανότητα ιατρικού λάθους και τελευταίο ως προς την ποιότητα της φροντίδας υγείας.
Το ΕΣΥ της 30ετίας 1983-2013 εξελίχθηκε σε κίνδυνο για την υγεία του λαού. Και όμως, από αυτό το δημόσιο σύστημα υγείας, ανεπαρκείς ηγεσίες αφαίρεσαν πάνω από €4 δις σε τρία χρόνια, ενώ μειώθηκε δραματικά και η δυνατότητα προσφυγής στον ιδιωτικό τομέα. Το Μνημόνιο λέει ότι η συνολική δαπάνη υγείας δεν πρέπει να ξεπερνά το 9% και η δημόσια δαπάνη το 6% του ΑΕΠ. Το 2011 «κλείσαμε» στο 8,9% και 5,9%. Για να μην γίνουμε η Ρωσία του 1990, ας αναλογιστούμε αν θέλουμε να μας περιμένει στην έξοδο του τούνελ μία «βόμβα νοσηρότητας».