H καλλιτέχνις Μαρίνα Αμπράμοβιτς κάθεται σε μια καρέκλα μπροστά σε ένα τραπέζι και οι επισκέπτες του μουσείου μπορούν να σταθούν απέναντί της και να την κοιτάξουν στα μάτια. Αυτή η περφόρμανς έγινε στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης, και πολλοί απ” όσους την κοίταξαν για λίγη ώρα στα μάτια έφευγαν κλαμένοι. Το να κοιτάς στον άλλον τα μάτια είναι ισχυρή επαφή, αν και το πιο σημαντικό είναι ο χρόνος που του δίνεις. Τα μάτια απλώς προδίδουν την ένταση της επαφής. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να εκφράσουν περίπλοκα συναισθήματα. Πολύ συχνά δεν είναι παρά αναμέτρηση αντοχής. Ποιος μπορεί ν” αντέξει περισσότερο το βλέμμα του άλλου.
Το βλέμμα, όπως και το άγγιγμα, αποκαλύπτει σαν κάθε έργο τέχνης το πόσο ανίσχυρος και ανυπεράσπιστος είναι ο άλλος απέναντι στον καθένα, ακόμα κι όταν μοιάζει δυνατός.
Ηταν μια παράξενη εβδομάδα, η Αμπράμοβιτς εμφανίστηκε στη Στέγη Γραμμάτων και ο Γερμανός πρόεδρος στις Λιγγιάδες Ιωαννίνων κοίταξε στα μάτια τους δύο επιζώντες Εβραίους της συνοικίας και ζήτησε συγγνώμη για το Ολοκαύτωμα. Η συγγνώμη δεν αρκεί, έσπευσαν όλοι να πουν πριν και μετά, θέλουμε και αποζημιώσεις, που κι αυτές δεν θα αρκούν, γιατί πώς επιδιορθώνεις τις ζωές που χάθηκαν; Δεν υπάρχει τρόπος.
Ωστόσο αυτή η συγγνώμη, που δεν είναι παρά μια συγγνώμη, μια περφόρμανς κατώτερη σίγουρα από της Αμπράμοβιτς, αυτή η συγγνώμη των Γερμανών πολιτικών είναι μια εξέλιξη της στάσης απέναντι στην Ιστορία που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα σε μεγάλες επινοήσεις πανανθρώπινου ενδιαφέροντος. Οι Γερμανοί φτιάχνουν και εξάγουν καταπληκτικά προϊόντα, αλλά αν μπορούσαν να εξάγουν και την επίγνωση των εγκλημάτων τους στον πόλεμο η ανθρωπότητα θα είχε μεγάλες ελπίδες ν” αλλάξει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.
Γιατί, κακά τα ψέματα, συγγνώμη δεν μπορεί να πει ο καθένας. Είναι δύσκολο πράγμα, θέλει μεγάλη ταπεινότητα και μεγαλείο ψυχής ταυτόχρονα. Εγκλήματα γίνονται στον κόσμο των ανθρώπων από τη στιγμή του Κάιν, αλλά συγγνώμη πολύ λίγοι έφτασαν στο σημείο να μπορέσουν να πουν. Είναι το σπάνιο δώρο που κατακτά κανείς με δυσκολία, τσακίζοντας τον εγωισμό του, το έργο της ζωής του, τη στάση του ολόκληρη. Μπορεί να ζήσει κανείς μια ζωή έξω από τα τείχη του κάστρου που θα ήταν η ικανότητα να την προφέρει και να τη νιώσει, και να μην μπορέσει ποτέ να δει το φως που κρύβουν.
Πολλές κριτικές ειπώθηκαν για τη συγγνώμη του Ιωακείμ Γκάουκ, πολλή ειρωνεία ξοδεύτηκε και γκρίνια για τις αποζημιώσεις. Για μένα οι αποζημιώσεις είναι απαράδεκτη ιδέα, δεν μιλούσε κανείς γι” αυτές όταν ήμουν παιδί κι ο κόσμος πάλευε να σταθεί στα πόδια του, το θεωρώ παρακμή να μιλάμε τώρα. Αλλά η γερμανική συγγνώμη είναι μια κίνηση που όσο κι αν δεν αποζημιώνει, αποκαθιστά στην ευρωπαϊκή ζωή που επιδιώκουμε μια βαθύτερη ισορροπία επίγνωσης. Είμαι περήφανη που ζω στην εποχή μιας τέτοιας προσπάθειας. Οσο χαζό κι αν είναι να νιώθεις περήφανος για κάτι που δεν κατάφερες ο ίδιος, μερικές φορές με ξεπερνά.