Η ημερίδα που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης ήταν μια οριακή στιγμή για το Ποτάμι που επιχείρησε την πολιτικοποίησή του μπροστά στο κοινό. Τέσσερις μήνες μετά την πρώτη δοκιμασία στην κάλπη, στις ευρωεκλογές, το νέο κόμμα που αυτοπροσδιορίζεται ως κίνημα του ριζοσπαστικού κέντρου, και προβάλλεται ως “κέντρο των αλλαγών”, προσπάθησε να αποδομήσει την κριτική για έλλειμμα προγραμματικών θέσεων και πολιτικού βάθους. Προηγήθηκε το δημοσκοπικό ξεφούσκωμα αλλά και η υποχώρηση του μιντιακού ενδιαφέροντος που δημιούργησε την αίσθηση απώλειας της αρχικής ορμής.

Μεγαλύτερη ίσως σημασία από τις 21 θέσεις που τελικά συνόψισε ο Σταύρος Θεοδωράκης είχαν οι ομιλίες που προηγήθηκαν από ακαδημαϊκούς, επιστήμονες, τεχνοκράτες, ενδιαφέροντες εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, άλλοι με διεθνείς διακρίσεις, άλλοι με αξιοθαύμαστα επιτεύγματα στον επαγγελματικό τους χώρο, σχεδόν όλοι με ωραίο λόγο και πρωτότυπη σκέψη – ό,τι δηλαδή δεν παράγεται στους σκουριασμένους κομματικούς σωλήνες. Ο ίδιος περηφανεύεται ότι ακούσαμε τους καλύτερους που έχει η χώρα μας και έχει δίκιο – είναι κάποιοι από τους καλύτερους.

Με αυτή την έννοια, το Ποτάμι έχει ήδη πετύχει κάτι σημαντικό, να φέρει κοντά του προσωπικότητες που ακτινοβολούν και οι οποίες δύσκολα πλησιάζουν κομματικές εκδηλώσεις και συνάξεις. Πέτυχε επίσης να κινητοποιήσει ένα κοινό με διάθεση συμμετοχής και αγωνία για την αναζήτηση νέων τρόπων και νέων δρόμων. Από το πρωί μέχρι το βράδυ, δεν έμεινε καρέκλα άδεια, πολλοί κρατούσαν σημειώσεις, ενώ οι συζητήσεις στα πηγαδάκια έξω από την αίθουσα ήταν για όσα λέγονταν μέσα στην αίθουσα. Μια εικόνα εντελώς ασυνήθιστη για όσους έχουν εμπειρία από παραδοσιακά κομματικά συνέδρια και συνδιασκέψεις, η οποία υποστηρίχθηκε και από την υψηλή αισθητική που πάντα χαρακτηρίζει τις εκδηλώσεις του Ποταμιού: Αψογη διαδικασία, σεβασμός στους χρονικούς περιορισμούς, έξυπνα σχόλια από τους συντονιστές του κάθε κύκλου, τίποτα άσχημο, από τα φυλλάδια μέχρι τα μπλουζάκια προς πώληση, καμία επισημότητα αλλά και καμία χαλαρότητα στους κανόνες.

.

.

Η ομιλία του Σταύρου κράτησε 107 λεπτά (!) – άκουσε διάφορα αστεία για μοντέλο Κάστρο, αλλά τα είχε προεξοφλήσει γιατί ο αρχηγισμός δεν κρύβεται αλλά επίσης επειδή αυτό που κυρίως τον ένοιαζε ήταν να απαντήσει στην κατηγορία για κόμμα-φούσκα. Ο επικεφαλής, όπως διάλεξε να λέγεται, περιέγραψε ένα πλαίσιο πολιτικής που ξεκινά από τα θεσμικά και την παιδεία, φτάνει στην οικονομία και τη δημόσια διοίκηση, περνά από το μεταναστευτικό και το χρέος, καλύπτει τέλος πάντων όλη τη γκάμα.

Αλλες θέσεις είναι καλά επεξεργασμένες, άλλες χρειάζονται εξειδίκευση, άλλες έχουν εμφανή κενά, οπωσδήποτε έχει προηγηθεί δουλειά και σύνθεση. Στο σύνολό τους είναι προτάσεις ενδιαφέρουσες και προσφέρονται, το λιγότερο, ως βάση συζήτησης. Ο ίδιος θέλησε να δώσει οραματικό χαρακτήρα στο μανιφέστο του, κάτι που δεν έκανε ο Α. Τσίπρας στη ΔΕΘ, σκιαγραφώντας ποια χώρα ονειρεύεται, δίνοντας έμφαση στην παραγωγική ανασυγκρότηση με σημεία αιχμής τη γεωργία, τον τουρισμό, τον πολιτισμό και τον περιβάλλον. Πέρα από τις ατάκες, “να γίνουμε το μποστάνι και το κελάρι της Ευρώπης”, είπε πολλά που έδειξαν ότι προσβλέπει σε ένα Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο, το οποίο προφανώς δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ολοκληρωμένο, αλλά υπάρχει ως σύλληψη.

Κάποιος θα πει ότι δεν σημαίνει τίποτα να περιγράφεται ως «εθνικός στόχος» η δημιουργία 500.000 νέων θέσεων εργασίας και η αύξηση των εξαγωγών στο 35% του ΑΕΠ. Άλλος που έχει ευαισθησία στα θέματα κοινωνικού φιλελευθερισμού θα καλυφθεί με την αναφορά στο χωρισμό εκκλησίας-κράτους, στο σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια και στην κατηγορηματική αποδοκιμασία κάθε διάκρισης. Κριτική μπορεί να γίνει για πολλά επιμέρους θέματα, φυσικά και για την κοστολόγηση σε κάποια σημεία, αλλά δύσκολα μπορεί να υποστηριχθεί ότι αυτό που παρουσιάστηκε είναι έκθεση ιδεών ή πακέτο παροχών, κάτι δηλαδή από αυτά που κυκλοφορούν προεκλογικά.

Για τον τρόπο λειτουργίας της κυβέρνησης βρήκαν εύκολα την άκρη. Ποιος έχει αντίρρηση με την σύμπτυξη του κυβερνητικού σχήματος (25 μέλη το πολύ), με τον ορισμό μόνιμων υφυπουργών μέσω ανοικτού διαγωνισμού, με αρμοδιότητες που δεν θα αλλάζουν ανάλογα με τους ανασχηματισμούς, με την κατάργηση ειδικών συμβούλων και αναπληρωτών υπουργών. Αλλά και ως προς το εκλογικό σύστημα, δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς με μια Βουλή 250 εδρών, πέντε για Ελληνες της διασποράς, και ένα αναλογικότερο σύστημα χωρίς μπόνους για το πρώτο κόμμα, με σπάσιμο περιφερειών και τον πολίτη να έχει δικαίωμα δύο ψήφων, μια για τον τοπικό του βουλευτή και μια για το συνδυασμό της ευρύτερης περιφέρειας, με δυνατότητα να ψηφίσει υποψήφιους από δύο διαφορετικά κόμματα.

Για την Παιδεία, ως προς την οποία ακούστηκαν έως και συναρπαστικές ομιλίες, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις έγινε επίκληση του έργου της Αννας Διαμαντοπούλου, η πρόταση του Ποταμιού υπέρ της ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων είναι γνωστή από την πρώτη του εμφάνιση. Νέο στοιχείο είναι η (αμφιλεγόμενη) ιδέα να επιτρέπεται στους εκπαιδευτικούς να κάνουν, νόμιμα, φροντιστήρια, όπως οι γιατροί του ΕΣΥ στα ιδιωτικά ιατρεία. Επίσης αμφιλεγόμενη η ιδέα να γίνει υποχρεωτικό μάθημα η επιχειρηματικότητα, αλλά πώς μας φαίνεται η πρόσληψη των διευθυντών των σχολείων με βάση τα διοικητικά προσόντα, η δημιουργία διοικητικού συμβουλίου από γονείς και δασκάλους με δικαίωμα και ευθύνη τον προϋπολογισμό και τις προσλήψεις.

.

.

Τα πιο προβληματικά σημεία είναι αυτά που αφορούν το φορολογικό και το ασφαλιστικό, δηλαδή τα “βαριά”. Ο στόχος του ενιαίου συντελεστή φορολόγησης δημιουργεί σκέψεις για το δίκαιο χαρακτήρα μιας τέτοιας επιδίωξης, ενώ η άποψη για ένα ανταποδοτικό αναλογικό ασφαλιστικό σύστημα, χωρίς καθόλου κρατική χρηματοδότηση, δεν είναι ρεαλιστική με τα δεδομένα που ισχύουν σήμερα. Εχει, όμως, αξία η αναφορά σε πολιτική συμφωνία σταθερών κανόνων για τα επόμενα 20 χρόνια. Ερωτηματικά υπάρχουν και για το πώς θα υποστηριχθεί οικονομικά η καθολική κάλυψη για το βασικό πακέτο του ΕΟΠΥΥ, αλλά και όλο το πρόγραμμα στήριξης των ανέργων, το οποίο είναι εκτενέστατο.

Κατατέθηκαν καινοτόμες ιδέες (όπως η θέσπιση της ιδιότητας του «συνεπούς φορολογούμενου» που θα έχει καλύτερη αντιμετώπιση από τους υπόλοιπους, η άμεση κατάργηση 50 στρατοπέδων για τη δημιουργία ελεύθερων χώρων, η μετοχοποίηση μέρους των χρεών των επιχειρήσεων, όσο χρειάζεται για να καταστούν βιώσιμες, στα κόκκινα δάνεια ακινήτων να επιτραπεί το leasing). Και βέβαια είχε την τιμητική του αυτονόητο που ισχύει σήμερα ως αδιανόητο (προσχολική παιδεία και τροφή για όλα τα παιδιά, διεθνής διαγωνισμός για επταετείς άδειες χρήσης των ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων, συμψηφιστική αναστολή πληρωμών προς το Δημόσιο, να πολεμηθεί η αδήλωτη, ανασφάλιστη και απροστάτευτη εργασία).

Αρκούν αυτά για την πολιτική ωρίμανση του Ποταμιού; Προφανώς και όχι. Τάσσεται υπέρ της αξιολόγησης, χωρίς αστερίσκους και σε όλα τα επίπεδα, αλλά πουθενά δεν αναφέρεται σε απολύσεις στο Δημόσιο, υποστηρίζει ότι το ένα σπίτι μιας οικογένειας μέχρι 100 τ.μ. δεν μπορεί να φορολογείται αλλά δεν μας λέει ποια ακίνητη περιουσία πρέπει να φορολογείται και πόσο, να πάει ο ΕΝΦΙΑ (αφού διορθωθεί) στην Τοπική Αυτοδιοίκηση αλλά σε αυτή την Τ.Α που ξέρουμε ή σε κάποια ιδεατή; Είναι εξαιρετική η άποψη ότι το πρωτογενές πλεόνασμα πρέπει να κατευθυνθεί πρωτίστως στη στήριξη των ανέργων αλλά δεν αρκεί οπωσδήποτε αυτό ως χρηματοδότηση των δράσεων που προτείνονται σε ετήσια βάση.

.

Ακόμη περισσότερο, δεν σημαίνει ότι μετά από αυτό το μανιφέστο, το Ποτάμι θα βρει τις απαντήσεις στα διλήμματα που δημιουργούνται στην πράξη: Αν η Τρόικα ζητήσει να ανοίξει τώρα το ασφαλιστικό και τα εργασιακά (ομαδικές απολύσεις) ποια θέση θα πάρει το Ποτάμι; Τι να γίνει με τις δικαστικές αποφάσεις που αποκαθιστούν τις περικοπές στα ειδικά μισθολόγια;

Τα ερωτήματα θα ανακύπτουν συνεχώς, ο χρόνος είναι λίγος και το μπέρδεμα μεγάλο: Η Δράση δεν τα κατέφερε να βρει ένα έστω μικρό πέρασμα και δεν έφταιγε η απουσία θέσεων. Αρα, γιατί να δώσει βάρος το Ποτάμι στο πρόγραμμα; Μήπως χρειάζονται περισσότερα πρόσωπα μπροστά, για να μην είναι όλα ο Σταύρος; Μήπως λείπουν οι εσωκομματικές διαδικασίες παραγωγής πολιτικής και η αποκέντρωση αρμοδιοτήτων; Αυτό που λένε οι εκλογικοί αναλυτές ότι δεν έχει έρεισμα στη λαϊκή βάση είναι σωστό; Μάλλον το Ποτάμι δεν έχει δυνατότητα να επιλέξει ερώτηση, πρέπει να τις απαντήσει όλες και μάλιστα σωστά και σύντομα.

Γιατί για τους νέους παίκτες στο πολιτικό παιχνίδι δεν ισχύει ό,τι για τους παλιούς – πρέπει να πετύχουν πολλές μικρές νίκες (πρόσωπα, επικοινωνία, πρόγραμμα) απλώς και μόνο για να έχουν πιθανότητα να υπάρξουν σε ένα σύστημα που είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να εμποδίζει την οξυγόνωση.

.

.