Η συνεχής αύξηση των περιστατικών βίαιης συμπεριφοράς και στάσης ανηλίκων και γενικότερα νέων άρχισε να προβληματίζει την κοινωνία και να αποτελεί σχεδόν καθημερινό θέμα και θέαμα στον τομέα της μαζικής επικοινωνίας. Βασική παράμετρος στον διάλογο, που δρομολογείται, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο επικοινωνιακό πεδίο, είναι κυρίως η αντιμετώπιση του με την αυστηροποίηση των νομοθετικών ρυθμίσεων και την χρέωση της ευθύνης στους γονείς.
Ουσιαστικά η λογική, η οποία διαπερνά τον προβληματισμό, που αναπτύσσεται, είναι η διαχείριση του προβλήματος με στόχο την απαλλαγή από τις πολύ αρνητικές επιπτώσεις, χωρίς να αντιμετωπίζονται όμως τα γενεσιουργά αίτια της βίας των ανηλίκων, τα οποία έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο ζωής στο πλαίσιο του ισχύοντος συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας. Με αυτή την οπτική βέβαια το πρόβλημα δεν επιλύεται, ούτε αξιοποιείται λειτουργικά ο χρόνος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ανισορροπίες στην κοινωνική συνοχή.
Έχει πολύ ενδιαφέρον η πορεία του φαινομένου της βίας των νέων και ειδικότερα των ανηλίκων. Το πρώτο 8μηνο του 2024, σύμφωνα με στοιχεία της αστυνομίας, κατεγράφη αύξηση στα περιστατικά εγκληματικότητας ανηλίκων κατά 47% σε σύγκριση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα το 2023 (4.875 ήταν το 2023 και 7.180 το 2024).
Συγκεκριμένα η αύξηση των ατόμων, που προκάλεσαν σωματικές βλάβες έφτασε το 73% (383 το 2023 και 666 το 2024). Στα αδικήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας (π.χ. αρπαγή, παράνομη κατακράτηση, βία, απειλή, διατάραξη οικιακής ειρήνης) η αύξηση είναι 38% (143 το 2023 και 198 το 2024).
Μεγάλη αύξηση καταγράφεται στα αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (π.χ. βιασμός, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, κατάχρηση ανηλίκου σε γενετήσια πράξη, πορνογραφία ανηλίκων), η οποία έφτασε στο 89% (49 περιστατικά το 2023 και 93 το 2024).
Η αύξηση στην εγκληματική συμπεριφορά κατά ιδιοκτησίας (ληστεία, κλοπή, φθορά ξένης ιδιοκτησίας κ.λ.π.) είναι 10% (1.850 περιστατικά το 2023 και 2.050 το 2024).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η σύνδεση της άσκησης βίας από ανηλίκους με την παρουσία και θεατών, όπως συνέβη στο περιστατικό ξυλοδαρμού μαθήτριας 14 ετών από συμμαθήτριες της στην Γλυφάδα. «Ελάτε να την δείρουμε» ήταν το διαδικτυακό κάλεσμα για τον ξυλοδαρμό της μαθήτριας και αμέσως μαζεύτηκαν οι «θεατές». Η οπτική της κοινωνίας του θεάματος σε πλήρη άνθιση ακόμη και για περιστατικά βίας και εγκληματικής δραστηριότητας.
Αυτό το περιστατικό δείχνει τον σύγχρονο τρόπο επίτευξης κοινωνικής αποδοχής στους νέους, ακόμη και από την εφηβική ηλικία και ταυτοχρόνως την ποιότητα και την κατεύθυνση των αξιών ή καλύτερα των προτύπων, που καλλιεργούνται στην κοινωνία και διαπερνούν την συμπεριφορά και κοινωνική στάση των νέων στην κρίσιμη περίοδο της κοινωνικοποίησης τους.
Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι γενικότερα οι ανήλικοι προβαίνουν σε τέτοιου είδους πράξεις βίας ενώπιον «θεατών», οι οποίοι δεν αντιδρούν, αλλά «απολαμβάνουν», όσα εκτυλίσσονται μπροστά τους, ακόμη και αν απειλείται η ζωή συνομηλίκων τους. Η οπτική της κοινωνίας του θεάματος σε συνδυασμό με τον ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής κυριαρχούν.
Και ενώ οι διάφορες μορφές βίας και εγκληματικότητας συνεχώς αυξάνονται, το πολιτικό σύστημα δεν αναζητά τα γενεσιουργά αίτια, ώστε να τα αντιμετωπίσει. Το επιβεβαιώνει και ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, ο οποίος σε συνέντευξη του στον τηλεοπτικό σταθμό SKAI είπε «έχουμε 50% αύξηση στις συλλήψεις ανηλίκων. Χρειάζεται αυστηροποίηση ποινών για τους γονείς». Ουσιαστικά η πολιτική διαχείριση του πολύ επικίνδυνου προβλήματος κινείται εκτός πραγματικότητας, διότι την βία και γενικότερα την εγκληματικότητα παράγουν οι κοινωνικές συνθήκες, ενώ παράλληλα η μετατροπή των γονέων σε «αποδιοπομπαίους τράγους» θα έχει πολύ αρνητικές παρενέργειες στην απόκτηση τέκνων με ανάλογες επιπτώσεις στο δημογραφικό πρόβλημα.
Για παράδειγμα στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα δεν παράγονται αξίες στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες καλύπτουν και υπηρετούν ανάγκες των πολιτών στο πλαίσιο της συμβίωσης. Οι οικογένειες μπορεί να μένουν στην ίδια πολυκατοικία και να μην γνωρίζονται. Εξάλλου δεν υπάρχουν πλέον γειτονιές, στις οποίες μπορούν να επικοινωνούν και να παίζουν τα παιδιά. Και αυτό δεν συμβάλλει στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της κοινωνικής ευθύνης.
Ούτε και στα σχολεία καλλιεργούνται αυτές οι αξίες, αν και σε μεγάλο βαθμό μπορούν και πρέπει με τον κατάλληλο σχεδιασμό και την επιμόρφωση του εκπαιδευτικού προσωπικού να λειτουργούν και ως οντότητες κοινωνικοποίησης των μαθητών και των μαθητριών.
Αρνητική παράμετρος επίσης είναι, ότι στις σύγχρονες συνθήκες η κοινωνική αποδοχή επιτυγχάνεται με την επιβολή και όχι με την ελεύθερη διαμόρφωση γνώμης και αξιολόγηση με βάση αξίες, που καλύπτουν ανάγκες, οι οποίες είναι προϊόν της συμβίωσης των ανθρώπων στις τοπικές κοινωνίες και δεν έχουν προσανατολισμό σε μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα.
Τέλος οι ανισότητες, οι οποίες διευρύνονται και η ανασφάλεια σε σχέση με το μέλλον σε συνδυασμό με την οπτική του υλικού ευδαιμονισμού, που καλλιεργείται συστηματικά, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για βίαιη και παραβατική συμπεριφορά, διότι δεν διαπιστώνεται, ότι αυτές οι συνθήκες έχουν μακροπρόθεσμα βιώσιμη προοπτική. Για αυτό και οι νέοι γενικότερα δεν εμπιστεύονται την πολιτική και τα κόμματα, όταν βλέπουν την ευδοκίμηση του πελατειακού κράτους και όχι την λειτουργία με σημείο αναφοράς την κοινωνική ισότητα. Οι ευκαιρίες ανέλιξης δεν είναι ίδιες για όλους.
Επίσης πρέπει να τονισθεί, ότι πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική λειτουργία των νέων και ιδιαιτέρως των ανηλίκων έχει η μη καλλιέργεια της οπτικής του διαλόγου και του ορθολογισμού για την επίλυση διαφορών. Δεν είναι τυχαίο, ότι ομάδες ανηλίκων κλείνουν ραντεβού για να συγκρουσθούν βίαια και να διευθετήσουν τις διαφορές τους με αυτό τον τρόπο.
Είναι εμφανές, ότι οι συνθήκες, που διαμορφώνονται στο πλαίσιο του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, δρομολογούν ανάλογη στάση στους ανθρώπους και ιδιαιτέρως στους νέους. Οι ανήλικοι μάλιστα είναι πιο ευάλωτοι, διότι η πορεία τους προς το μέλλον είναι χωρίς σταθερά και ασφαλή σημεία αναφοράς, τα οποία διασφαλίζουν την βιωσιμότητα και την ευημερία χωρίς ανισότητες.
Παράλληλα η μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στις τοπικές κοινωνίες και η υποκατάσταση τους από πρότυπα, που προωθούν τον καταναλωτισμό και την εργαλειοποίηση των νέων με την καλλιέργεια της οπτικής της κοινωνίας του θεάματος (βασικός προσανατολισμός για την πρόσδωση νοήματος στην ζωή είναι η πρόκληση εντύπωσης στους άλλους) για την επίτευξη συστημικών στόχων, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ανθρώπινες και κοινωνικές ανάγκες, δημιουργούν ένα «εκρηκτικό μίγμα», το οποίο υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή και την ποιότητα ζωής των νέων. Και αυτό βιώνεται από νωρίς, πριν ενηλικιωθούν.
Η ελληνική κοινωνία με την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας πρέπει να ενεργοποιηθεί άμεσα για την αντιμετώπιση αυτής της πολύ μεγάλης ανισορροπίας και με εργαλεία το πολιτικό σύστημα και κυρίως την κοινωνία πολιτών να σχεδιασθούν και να πραγματοποιηθούν οι αναγκαίες αλλαγές στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας, ώστε η ζωή των νέων να αποκτήσει βιώσιμη προοπτική σε συνθήκες ευημερίας, κοινωνικής συνοχής και ισότητας.