Με την έναρξη του νέου έτους όλοι θα πρέπει να είμαστε κάπως σοφότεροι. Τουλάχιστον τώρα ξέρουμε: δεν υπάρχουν ακλόνητες βεβαιότητες. Κάθε κρίση βεβαίως αναδεικνύει ανασφάλειες και αβεβαιότητες. Και η ελληνική κρίση έχει διαλύσει πίστεις με τις οποίες πορευτήκαμε αμέριμνοι για δεκαετίες, όπως:
1 «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει». Το τραγουδήσαμε και σχεδόν το είχαμε πιστέψει. Η κρίση όμως έδειξε ότι η Ελλάδα περιέπεσε σχεδόν σε κώμα και διασώθηκε – εάν διασώθηκε – την τελευταία στιγμή. Το χρέος και το έλλειμμα αποδείχθηκαν δυνητικώς θανατηφόροι ιοί για τη χώρα. Λέγαμε επίσης ότι «του Ελληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει», αλλά υπομένει «τον ζυγόν της τρόικας», καθώς έχει θεραπευτικές ιδιότητες ως φαίνεται. Εν πάση περιπτώσει, είμαστε πλέον σε θέση να γνωρίζουμε ορισμένες προϋποθέσεις αναγκαίες για «να μην πεθάνει η Ελλάδα». Καλό είναι να τις σεβαστούμε.
2«Η κυριαρχία μας απειλείται από την Τουρκία». Τελικώς αποδείχθηκε ότι χάσαμε μέρος της κυριαρχίας μας όχι από την Τουρκία αλλά από δικές μας άφρονες επιλογές, πράξεις και παραλείψεις – από το χρέος, το έλλειμμα, τη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα, την κομματοκρατία, την αναξιοκρατία, την αδιαφάνεια. Η Τουρκία, στην προκειμένη περίπτωση, δεν ευθύνεται για τίποτα. Επειδή όμως εστιάσαμε κυρίως στην «τουρκική απειλή» δαπανούσαμε ή σπαταλούσαμε άφθονο χρήμα σε εξοπλισμούς, ενώ χρεωνόμασταν.
3«Το καλύτερο αύριο». Η βεβαιότητα της γραμμικής προόδου και της βελτίωσης της ευημερίας κατέρρευσε. Τώρα ξέρουμε ότι «το αύριο δεν θα είναι οπωσδήποτε καλύτερο». Θα είναι μάλλον χειρότερο, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα. Βεβαίως, εξαρτάται πάντοτε ποιο είναι το σημείο αφετηρίας βάσης. Αλλά για τα τελευταία τρία χρόνια το «κάθε αύριο» υπήρξε χειρότερο από το χθες. Το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ελλάδας ως ποσοστό του μέσου εισοδήματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) έπεσε από το 94% το 2009 στο 79% το 2011, πήγαμε δηλαδή πίσω είκοσι χρόνια, σχεδόν στο 1992. Και μία σειρά άλλοι δείκτες (απασχόληση, κατανάλωση, κοινωνική προστασία) ακολούθησαν την κατιούσα. Η διαδικασία σύγκλισης αντιστράφηκε σε διαδικασία απόκλισης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε και δεν πρέπει να εργαστούμε για να κάνουμε καλύτερο το αύριο – και κυρίως να οικοδομήσουμε μια σύγχρονη, κανονική, ευρωπαϊκή Ελλάδα.
4«Το κράτος-προστάτης». Η σταθερά της Μεταπολίτευσης που τελείωσε οριστικά. Βλέπαμε το κράτος στον ρόλο του προστάτη διά «πάσαν νόσον» – για γνήσια προβλήματα έως κατασκευασμένα, για την προσφορά απασχόλησης (μέσω του πελατειακού συστήματος) έως τη χορήγηση κάθε είδους επιδομάτων – σε γνήσιους ή δήθεν κουτσούς, τυφλούς, ζωντανούς ή πεθαμένους. Δημιουργήσαμε την «επιδοτούμενη δημοκρατία». Ο ρόλος αυτός του κράτους τελείωσε. Το κράτος ασφαλώς οφείλει να προστατεύει. Αλλά να προστατεύει αυτούς που έχουν γνήσια ανάγκη προστασίας ως «κράτος πρόνοιας», όχι ως κράτος σπατάλης και διαφθοράς. Μαζί με τον θάνατο του στρεβλού «κράτους-προστάτη» ας ελπίσουμε ότι θα πεθάνει και η αντίληψη ότι άμα έχεις «τα μέσα» και τα χρήματα (και λαδώσεις) τα πάντα γίνονται σε αυτή τη χώρα, ότι θα πεθάνει δηλαδή και η πολιτιστική αντίληψη που εξέθρεψε το κράτος της διαφθοράς.
5«Η Αριστερά, προοδευτική δύναμη». Ακόμα μία βεβαιότητα της μεταπολίτευσης που έδειξε τα όριά της. Η κρίση πιστοποίησε ότι η Αριστερά δεν σημαίνει πάντοτε αγώνας για το καινούργιο, την πρόοδο, την ισότητα, τους ανοιχτούς ορίζοντες. Για τμήματα της Αριστεράς μπορεί να σημαίνει πράγματα που βρίσκονται στον αντίποδα αυτών των αξιών – την υπεράσπιση του παλιού και φθαρμένου, της αδράνειας, της συντήρησης των προνομιούχων… Υπάρχει βεβαίως και η Αριστερά της προόδου, όπως οφείλει να είναι η (γνήσια) Αριστερά.
6«Οι Ελληνες είναι αντιφασίστες». Ε, δεν είναι και τόσο βέβαιο ότι όλοι οι Ελληνες είναι αντιφασίστες. Γιατί η κρίση μπορεί να δικαιολογεί πολλά, αλλά δεν μπορεί να δικαιολογεί την άνοδο ενός φασιστικού, νεοναζιστικού κόμματος στην τρίτη θέση των δημοσκοπήσεων με διψήφια ποσοστά αποδοχής.
Ο Φρ. Ρούσβελτ, νομίζω, έλεγε ότι υπάρχουν δύο βεβαιότητες: ο θάνατος και η… φορολογία. Στην Ελλάδα, η φορολογία εξακολουθεί να παραμένει αβεβαιότητα, υπό την έννοια ότι μπορεί κάποιοι να έχουν περάσει από τη ζωή χωρίς να έχουν πληρώσει ευρώ για φόρους. Η φοροδιαφυγή παραμένει η διαχρονική σταθερή βεβαιότητα. Δυστυχώς…
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών