Σαν σήμερα, στις 9 Απριλίου του 1821, γεννήθηκε στο Παρίσι ο Κάρολος Μπωντλαίρ (Charles Pierre Baudelaire).
Είμαι σαν κάποιο βασιλιά σε μια σκοτεινή χώρα,
πλούσιον, αλλά χωρίς ισχύ, νέον, αλλά από τώρα
γέρο, που τους παιδαγωγούς φεύγει, περιφρονεί,
και την ανία του να διώξει ματαιοπονεί
μ’ όσες μπαλάντες απαγγέλλει ο γελωτοποιός του.
Τίποτε δε φαιδρύνει πια το μέτωπο του αρρώστου,
ούτε οι κυρίες ημίγυμνες, που είν’ έτοιμες να πουν,
αν το θελήσει, πως πολύ – πολύ τον αγαπούν,
ούτε η αγέλη των σκυλιών, οι ιέρακες, το κυνήγι,
ούτε ο λαός, προστρέχοντας, η πόρτα όταν ανοίγει.
Γίνεται μνήμα το βαρύ κρεβάτι του, κι αυτός,
χωρίς ένα χαμόγελο, σέρνεται σκελετός.
Χρυσάφι κι αν του φτιάχνουν οι σοφοί, δε θα μπορέσουν
το σαπισμένο τού είναι του στοιχείο ν’ αφαιρέσουν,
και με τα αιμάτινα λουτρά, τέχνη ρωμαϊκή,
ιδιοτροπία των ισχυρών τότε γεροντική,
να δώσουνε θερμότητα σ’ αυτό το πτώμα που έχει
μόνο της Λήθης το νερό στις φλέβες του και τρέχει.
Μετάφραση: Κώστας Καρυωτάκης

* * *
Το χρονολόγιο και το κείμενο του Μπερνάρ Ντελβάιγ «Πάθος για το Παρίσι» προέρχονται από το τεύχος 448 (Φεβρουάριος 2004) του περιοδικού Διαβάζω, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Μπωντλαίρ. Τα κείμενα του Τ. Σ. Έλιοτ («Baudelaire»), του Τάκη Παπατσώνη («Η θρησκευτικότητα του Μπωντλαίρ») και του Μπάμπη Κλάρα («Ο ποιητής του πόνου και οι έλληνες μεταφραστές του»), καθώς και τα ποιήματα που δημοσιεύονται φωτογραφημένα (μεταφράσεις Παλαμά, Κανελλή και Παπατσώνη), προέρχονται από το αφιέρωμα στον Μπωντλαίρ της Νέας Εστίας (τόμος 87, τεύχος 971, Χριστούγεννα 1967).
Το αφιέρωμα του dim/art στον Μπωντλαίρ επιμελήθηκε ο Γιώργος Τσακνιάς.
* * *
Χρονολόγιο Μπωντλαίρ
—της Όλγας Τσατσάνη—
1821 9 Απριλίου. Η Καρολίν Αρσενμπό-Ντιφέις φέρνει στον κόσμο τον Κάρολο Μπωντλαίρ, καρπό του γάμου της με τον Φρανσουά Μπωντλαίρ, 62 ετών.
Ο πατέρας του ποιητή ήταν παλαιότερα πάστορας. Εγκατέλειψε το θρησκευτικό του αξίωμα το 1793 και παντρεύτηκε το 1797 τη Ροζαλί Ζανέν, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Κλωντ-Αλφόνς Μπωντλαίρ, ετεροθαλή αδελφό του ποιητή. Η Ροζαλί πέθανε το 1814 και ο Φρανσουά Μπωντλαίρ ξαναπαντρεύτηκε το 1819 με την εικοσιπεντάχρονη Καρολίν. Ο Κάρολος περνάει τα πρώτα χρόνια της ζωής του με τους γονείς του στο Παρίσι. «Παιδική ηλικία: παλιά έπιπλα στιλ Λουδοβίκου ΙΔ’, αντίκες, παστέλ χρώματα, κοινωνία 18ου αιώνα» (αυτοβιογραφική σημείωση).

Την ίδια χρονιά γεννιέται o Φλομπέρ και ο Ντοστογιέφσκι. Πεθαίνει ο Ζοζέφ ντε Μεστρ και κυκλοφορεί το έργο του οι νύχτες της Αγίας Πετρούπολης.

1827 10 Φεβρουαρίου. Πεθαίνει ο πατέρας του Μπωντλαίρ. Ο ποιητής έχει καλές αναμνήσεις από την περίοδο της χηρείας της μητέρας του και το σπίτι όπου έζησαν για λίγο οι δυο τους· το περιγράφει, άλλωστε, στο ποίημα «Δεν έχω λησμονήσει, γειτόνισσα της πόλης, / το λευκό μας σπίτι, ήσυχο μα μικρό».

Ο Ζεράρ ντε Νερβάλ μεταφράζει τον Φάουστ του Γκέτε στα γαλλικά. Ο Ουγκό δημοσιεύει τον περίφημο πρόλογό του στο Κρόμγουελ. Κυκλοφορεί η Αρμάνς του Σταντάλ.

1828 8 Νοεμβρίου. Η μητέρα του Μπωντλαίρ ξαναπαντρεύεται με τον στρατιωτικό Οπίκ, ηλικίας 39 ετών, ο οποίος ορίζεται κηδεμόνας του Καρόλου. Ένα μήνα αργότερα φέρνουν στον κόσμο ένα νεκρό κορίτσι. Ο Μπωντλαίρ δεν απέκτησε ποτέ καλές σχέσεις με τον πατριό του.

1832-1835 Ο Οπίκ μετατίθεται στη Λιόν. Ο Κάρολος φοιτά ως εσωτερικός στο βασιλικό κολέγιο της πόλης. «Μετά το 1830, κολέγιο της Λιόν, ξυλοδαρμός, καβγάδες με τους καθηγητές και τους μαθητές, βαριές μελαγχολίες» (αυτοβιογραφική σημείωση).

Κυκλοφορεί η Ευγενία Γκραντέ του Μπαλζάκ (1833) και η Ηδυπάθεια του Σεντ-Μπεβ (1834).

1836-1838 Ο Οπίκ διορίζεται διοικητής της πρώτης μεραρχίας του γαλλικού στρατού στο Παρίσι. Ο Κάρολος φοιτά στο λύκειο Λουί λε Γκραν. Διαπρέπει στα μαθήματα των αρχαίων ελληνικών, της γαλλικής και αγγλικής γλώσσας καθώς και στο σχέδιο. Επίσης, κερδίζει δύο φορές βραβείο για τις ποιητικές συνθέσεις του στα λατινικά. Ο χαρακτήρας του όμως συχνά σχολιάζεται αρνητικά από τους καθηγητές του.
Ο νεαρός Κάρολος αρχίζει να διαβάζει πολλά βιβλία· γράφει στη μητέρα του τις προτιμήσεις του: «…μόνο τα δράματα, η ποίηση του Βίκτορα Ουγκό κι ένα βιβλίο του Σεντ-Μπεβ με διασκέδασαν» (γράμμα στη μητέρα του, 3 Αυγούστου 1838).
Αύγουστος. Εκδρομή με τους γονείς του στα Πυρηναία· ορισμένα από τα πρώτα ποιήματά του είναι εμπνευσμένα από αυτό το ταξίδι.
1838 Ο Θεόφιλος Γκοτιέ δημοσιεύει την Κωμωδία του θανάτου και ο Έντγκαρ Άλαν Πόε τις Περιπέτειες του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ.

1839 Ο ποιητής αποβάλλεται από το κολέγιο για κακή διαγωγή, αλλά συνεχίζει να παρακολουθεί τα μαθήματα και παίρνει το απολυτήριό του στις 12 Αυγούστου. «Να, λοιπόν, που τελείωσε και η τελευταία χρονιά και θα ξεκινήσω μια άλλη ζωή. Αυτό μου φαίνεται αλλόκοτο και ανάμεσα στις διάφορες ανησυχίες μου, η πιο έντονη είναι η επιλογή του μελλοντικού μου επαγγέλματος. Με απασχολεί από τώρα, με βασανίζει προπαντός γιατί δεν νιώθω να έχω καμιά ιδιαίτερη κλίση (…)» (γράμμα στον αδερφό του, 22 Αυγούστου). Το Νοέμβριο εγγράφεται στο πρώτο έτος της Νομικής Σχολής, αλλά οραματίζεται να ζήσει μια «ελεύθερη ζωή». Το ίδιο φθινόπωρο προσβάλλεται από σύφιλη.

Ο Σταντάλ εκδίδει το Μοναστήρι της Πάρμας και ο Λαμαρτίνος τις Ποιητικές Περισυλλογές.

1840 Ο πατριός του τον προορίζει για διπλωμάτη, αλλά ο Μπωντλαίρ έχει ως μοναδικό σκοπό της ζωής του την ποίηση. Συναντά τους Ουρλιάκ, Νερβάλ, Λατούς. Συνδέεται με τους Ερνέστ Πραρόν, Γκιστάβ Λε Βαβασέρ, Φιλίπ ντε Σενεβιέρ, Ζιλ Μπιισόν, οι οποίοι σις γκροτούν τη «νορμανδική σχολή».

Το Φεβρουάριο παρακολουθεί την παράσταση Μαριόν ντε Λορμ του Βίκτωρος Ουγκό και του εκφράζει το θαυμασμό του: «Σας αγαπώ, όπως αγαπώ και τα βιβλία σας».

Ο Ουγκό εκδίδει τις Ακτίνες και σκιές, ο Σεντ-Μπεβ και ο Αλφρέντ ντε Μισέ τα Ποιητικά Άπαντά τους και ο Πόε τις Ιστορίες μυστηρίου και φαντασίας. Γεννιέται ο Εμίλ Ζολά.

1841 Ο Μπωντλαίρ συχνάζει στο Καρτιέ Λατέν, κάνοντας έκλυτη ζωή. Η συμπεριφορά του ανησυχεί τους γονείς του, οι οποίοι αποφασίζουν να τον στείλουν ένα ταξίδι. Στις 9 Μαΐου ο ποιητής επιβιβάζεται στο πλοίο Paquebot-des-Mers-du-Sud με προορισμό την Ινδία. Ύστερα από μια μεγάλη θαλασσοταραχή, το πλοίο αγκυροβολεί στο νησί της Βουρβόνης (σημερινή Ρεϊνιόν). Ο ποιητής αρνείται να συνεχίσει το ταξίδι του και επιστρέφει στη Γαλλία με άλλο καράβι. Ο διαφορετικός αέρας του ταξιδιού διαφαίνεται σε αρκετά ποιήματά του, όπως στο «Άλμπατρος» και το «Εξωτικό άρωμα».

O Ντελακρουά εκθέτει την Είσοδο των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ουγκό εκλέγεται μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.

1842 Φεβρουάριος. Ο Μπωντλαίρ φτάνει στο Μπορντό· γράφει στον πατριό του: «Να που γύρισα από τον μεγάλο μου περίπατο. […] Νομίζω πως επιστρέφω με τη σύνεση στην τσέπη». Στις 9 Απριλίου ο ποιητής ενηλικιώνεται, ζητάει και παίρνει το μερίδιό του από την πλούσια πατρική κληρονομιά. Εγκαταλείπει το σπίτι του και εγκαθίσταται στη συνοικία Ιλ Σεν-Λουί του Παρισιού· αρχίζει τις σπατάλες, ακολουθώντας την τυπική ζωή του «δανδή» της εποχής.

Την ίδια περίοδο γνωρίζεται με τη θεατρίνα Ζαν Ντιβάλ, τη «Μαύρη Αφροδίτη», που θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για ορισμένα από τα σημαντικότερα ποιήματά του και με την οποία θα έχει μια παθιασμένη σχέση για όλη του τη ζωή.

1843 Οι Λε Βαβασέρ, Πραρόν και Ντοζόν εκδίδουν μια ποιητική συλλογή, στην οποία παραλίγο να συνεργαστεί και ο Μπωντλαίρ. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Πραρόν, αρκετά από τα Άνθη του κακού είναι ήδη έτοιμα. Την ίδια περίοδο, σχεδιάζει να γράψει ένα δράμα, τον Ideolus. Δε θα το γράψει ποτέ.

Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, έχοντας ήδη αλλάξει δύο κατοικίες, εγκαθίσταται σε ξενοδοχείο. Αγοράζει από έναν παλαιοπώλη ψεύτικους πίνακες του Πουσέν, του Βελάσκεθ και άλλων ζωγράφων και αρχίζει να δημιουργεί χρέη που ανησυχούν την οικογένειά του.

Αποτυχία του θεατρικού Οι Βουργράβοι, του Ουγκό.

1844 20 Σεπτεμβρίου. Η μητέρα και o πατριός του, θορυβημένοι από τις σπατάλες του ποιητή, ο οποίος μέσα σε δύο χρόνια ξόδεψε τη μισή σχεδόν περιουσία του, συγκαλούν οικογενειακό συμβούλιο και o Μπωντλαίρ τίθεται υπό τη δικαστική εποπτεία του συμβολαιογράφου Ανσέλ, ο οποίος θα διαχειρίζεται εφεξής την περιουσία του, δίνοντάς του ένα περιορισμένο μηνιαίο εισόδημα. Ο ποιητής δεν μπόρεσε ποτέ να δεχτεί την κατάσταση αυτή που έμελλε να συνεχιστεί ως το θάνατό του.

Πεθαίνει ο Σαρλ Νοντιέ. Δημοσιεύονται σε συνέχειες οι Τρεις σωματοφύλακες και ο Κόμης Μοντεχρίστος του Αλέξανδρου Δουμά. Ο Αλφρέντ ντε Βινί δημοσιεύει Το καλύβι του βοσκού. Ο Μεριμέ και ο Σεντ-Μπεβ γίνονται δεκτοί στη Γαλλική Ακαδημία. Γεννιέται ο Βερλέν.

1845 Ο Μπωντλαίρ δημοσιεύει την Έκθεση του 1845 (Salon de 1845) και ξεκινά την καριέρα του ως κριτικός τέχνης. Συνεργάζεται με το περιοδικό Corsaire-Satan, όπου προαναγγέλλεται η συλλογή ποιημάτων Οι λεσβίες, που αποτελεί τον πρώτο τίτλο των Ανθέων του κακού. Ταυτόχρονα, το περιοδικό L’Artiste δημοσιεύει το ποίημά του «Σε μια κρεολή».

Γνωρίζεται με τον Γκοτιέ και τον Μπαλζάκ.

Τον Ιούνιο κάνει απόπειρα αυτοκτονίας. Γράφει στον Ανσέλ (30 Ιουνίου): «Αυτοκτονώ χωρίς θλίψη. Δεν αισθάνομαι καμιά από τις διαταραχές εκείνες που οι άνθρωποι αποκαλούν θλίψη.

Τα χρέη μου δεν υπήρξαν ποτέ πηγή θλίψης. Τίποτε πιο εύκολο από το να υψωθείς πάνω απ’ αυτά τα πράγματα. Αυτοκτονώ γιατί δεν μπορώ πια να ζήσω, γιατί η κούραση για ν’ αποκοιμηθώ και η κούραση για να ξυπνήσω, μου είναι αφόρητες. Αυτοκτονώ γιατί είμαι άχρηστος στους άλλους κι επικίνδυνος για τον ίδιο τον εαυτό μου. Αυτοκτονώ γιατί πιστεύω στην αθανασία μου και γιατί ελπίζω». Μετά την αποτυχημένη του αυτή κίνηση συνέρχεται και μένει αρχικά στο σπίτι της Ζαν Ντιβάλ και στη συνέχεια στη μητέρα του.

Ο Μεριμέ εκδίδει την Κάρμεν, ο Αλφρέντ ντε Βινί γίνεται δεκτός στη Γαλλική Ακαδημία. O Γκοτιέ δημοσιεύει τα Ποιητικά του Άπαντα. Ο Πόε εκδίδει το Κοράκι και άλλα ποιήματα.

1846 Συνεχίζει να δημοσιεύει άρθρα σε διάφορα περιοδικά. Το Μάιο εκδίδεται η Έκθεση του 1846, όπου ο Μπωντλαίρ εγκωμιάζει τον Ντελακρουά. Στο εσώφυλλο αναγγέλλεται και πάλι η δημοσίευση των Λεσβιών. Δημοσιεύονται νέα του ποιήματα στο περιοδικό L ‘Artiste.

Γεννιέται ο Λοτρεαμόν. Εκδίδονται τα Σύγχρονα πορτρέτα του Σεντ-Μπεβ.

1847 Ιανουάριος. Δημοσιεύεται η μοναδική νουβέλα του Μπωντλαίρ, Η Φανφαρλό, στο Bulletin de la Societe des gens de lettres.

Ανακαλύπτει τον Έντγκαρ Άλαν Πόε και θεωρεί τον Αμερικανό ποιητή ένα οιονεί πνευματικό αδερφό.

Συνδέεται με τον Σανφλερί και το ζωγράφο Κουρμπέ, ο οποίος φιλοτεχνεί και το πορτρέτο του.

Συνάπτει σχέση με την ηθοποιό Μαρί Ντομπρέν από την οποία εμπνέεται ορισμένα ποιήματα: «Το δηλητήριο», «Συννεφιασμένος ουρανός».

1848 Ο Μπωντλαίρ συμμετέχει στα γεγονότα της επανάστασης του Φεβρουαρίου. Λέγεται ότι τον είδαν ζωσμένο μ’ ένα τουφέκι να φωνάζει έξαλλος: «Να τουφεκίσουμε τον στρατηγό Οπίκ!» Την ίδια περίοδο εκδίδει με δυο φίλους του τη βραχύβια σοσιαλιστική εφημερίδα Le Salut public.

Απριλιος. Ο Οπίκ διορίζεται πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Μπωντλαίρ συμμετέχει στα γεγονότα του Ιουνίου.

Τον Ιούλιο, ο Μπωντλαίρ δημοσιεύει την πρώτη μετάφραση του Πόε· πρόκειται για το ποίημα «Mesmeric revelation», το οποίο απέδωσε ως («Μαγνητική αποκάλυψη»).

Πεθαίνει ο Σατομπριάν και δημοσιεύονται τα Απομνημονεύματα πέρα από τον τάφο. Ο Δουμάς υιός εκδίδει την Κυρία με τις καμέλιες.

1849 Το Δεκέμβριο ο Μπωντλαίρ κάνει ένα ταξίδι στην Ντιζόν· προτού φύγει, αφήνει σ’ έναν τυπογράφο κάποια χειρόγραφα. Ανακαλύπτει και θαυμάζει τον Βάγκνερ, πιθανόν από έναάρθρο του Λιστ για τον Ταγχόιζερ.

7 Οκτωβρίου. Πεθαίνει ο Έντγκαρ Άλαν Πόε στη Βαλτιμόρη.

1850 Μάιος. Διαμένει με τη Ζαν στο Νεϊγί. Γνωρίζει τον Πουλέ-Μαλασί, το μελλοντικό εκδότη και επιστήθιο φιλο του. Δημοσιεύει ακόμα δυο ποιήματα στο περιοδικό Le Magazin des familles.

Πεθαίνει ο Μπαλζάκ. Γεννιέται ο Μοπασάν.

Διαβάστε της συνέχεια