Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από το επεισόδιο με την νεκρή και άταφη Μαρία που συγκλόνισε το πανελλήνιο. Το αφήγημα είναι παγκοίνως γνωστό, αλλά ας το επαναλάβουμε εν συντομία.

Δημοσιεύθηκε ως «είδηση» σε ελληνικά και ξένα ΜΜΕ ότι ένα πεντάχρονο κοριτσάκι με όνομα Μαρία, κόρη προσφύγων από την Συρία, πέθανε από δάγκωμα σκορπιού και παρέμενε άταφο σε νησίδα του Έβρου που ήταν – ή δεν ήταν - εντός ελληνικής επικρατείας. Στη συνέχεια καταγγέλθηκε για απανθρωπία και αναλγησία, και προσπάθεια απόκρυψης της αλήθειας η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Οι καταγγελίες δεν προέρχονταν μόνο από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά και από ΜΚΟ, όπως το HumanRights 360. Ακολούθησε μπαράζ αγανακτισμένων αντιδράσεων στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης της ηθικής, του ανθρωπισμού και του φιλελευθερισμού – νοείται οίκοθεν.[1]

Γρήγορα αποδείχθηκε ότι η είδηση ήταν ψευδής. Μάλιστα η ελβετική εφημερίδα NeueZürcherZeitung έγραψε ότι ήταν η «μεγαλύτερη υπόθεση fakenews». Αποκαλύφθηκε και εκτέθηκε καταλεπτώς ο τρόπος με τον οποίο στήθηκε η απάτη.[2] Δηλαδή όχι μόνο δεν υπήρξε κοριτσάκι δαγκωμένο από  σκορπιό, είτε άταφο, είτε ενταφιασμένο, όχι μόνο η καταγγελία έγινε χωρίς στοιχεία, αλλά αποδείχθηκε ότι η ιστορία ήταν εντελώς κατασκευασμένη, το αποτέλεσμα μιας μάλλον κακότεχνης σκηνοθεσίας[3].

Δεν πτοήθηκαν από την αποκάλυψη της απατεωνιάς πολλοί από εκείνους που έσπευσαν να εκδηλώσουν ιερή αγανάκτηση για το «συμβάν». Δεν είχαν τη στοιχειώδη γενναιότητα – ή ευφυία – να παραδεχθούν  ότι έκαναν λάθος.

Εδώ πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πολλοί συνάνθρωποί μας  έχουν μεγάλο πρόβλημα με την εμπειρική αλήθεια, εφόσον υπερτερεί γι’ αυτούς η πολιτική «αλήθεια». Έχουν κακή σχέση με το καθήκον αλήθειας.  Αναφέρομαι σε άτομα και ομάδες ατόμων που όταν συγκρούεται η αντικειμενική πραγματικότητα με την υποκειμενική τους πεποίθηση επιλέγουν να υπερασπίσουν τη δεύτερη.  Στο δικό τους «σύμπαν λόγου» η εξίσωση είναι αυτόματη και ορίζεται από τη δική τους «αλήθεια»: την πολιτική, ιδεολογική, θρησκευτική, συναισθηματική ή οπαδική πίστη. Αν δεν ισχύει εμπειρικά, ας υποστηριχθεί με όλα τα μέσα, με οποιοδήποτε υλικό ή ηθικό κόστος.

Αυτή η στάση θεωρείται από πολλούς ότι είναι σύμφυτη με την Αριστερά. Είναι λανθασμένη αυτή η εκτίμηση, παρά το ότι πολύ συχνά υιοθετείται από διανοουμένους της Αριστεράς. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι ο Αντόνιο Γκράμσι, ο μεγάλος ηγέτης του ιταλικού κομμουνισμού, ο οποίος ήταν και σημαντικός θεωρητικός του μαρξισμού υποστήριζε ότι ήταν επαναστατικό το καθήκον αλήθειας. [4] Επιπλέον, κακή σχέση με το καθήκον αλήθειας έχουν και πολλοί που δεν ανήκουν στην Αριστερά, μεταξύ των οποίων και ορισμένοι συντηρητικοί και φιλελεύθεροι.

Είναι γεγονός ότι αυτή η στάση εξηγείται ψυχολογικά, ότι όλοι έχουμε την τάση να δίνουμε πίστωση σ' αυτό που είναι σύμφωνο με τις προκαταλήψεις μας ή έστω με τις προτιμήσεις μας όταν υπάρχει αμφιβολία ή διχογνωμία για κάτι. Όμως, υπάρχει μια βασική διαφορά: ότι ο καθένας μας θα συμφωνήσει ότι προέχει η αλήθεια όταν και αν διακριβώνεται. Για την ιδεολογική προσωπικότητα προέχει η «μεταλήθεια» (posttruth), όπως ονόμασε ο DonaldTrump αυτό που είναι σύμφωνο με τις αντιλήψεις των οπαδών του, οι οποίες διαμορφώνονται με επικλήσεις προς το θυμικό. Έχουμε τρόπο να παρουσιάσουμε εκείνο που πολιτικά και ηθικά επιβάλλεται να καταδειχθεί, έστω και με μερικά πλαστά στοιχεία, τα οποία όμως είναι «αληθινά», εφόσον εκφράζουν τη «δική μας αλήθεια». Κάνουμε χρήση μιας σκηνοθεσίας που εκφράζει μια αλήθεια. Μπορεί η συγκεκριμένη μικρή Μαρία να μην υπήρξε, αλλά υπήρξαν πολλές άλλες. Δηλαδή, η επινοημένη πραγματικότητα είναι μια μορφή πραγματικότητας. Δεν έχει την ίδια «οντολογική βαρύτητα» με εκείνη της αντικειμενικής πραγματικότητας, όμως από τη στιγμή που πολλοί την πιστεύουν μπορεί να θεωρηθεί κατά ένα τρόπο υπαρκτή.[5]

Ας σημειωθεί όμως ότι πρέπει να έχουμε κατανόηση για τον πρόσφυγα και τον άνθρωπο που βρίσκεται σε πραγματικό αδιέξοδο, ο οποίος καταφεύγει στο ψέμα. Όπως έγραψε και η Άννα Δαμιανίδη, «…οι πρόσφυγες είναι αναγκασμένοι να λένε ψέματα πολύ συχνά για να μπορέσει η περίπτωσή τους να μπει στο κλισέ που έχει διαμορφωθεί γι’ αυτούς και να φερθούμε ανθρώπινα εμείς οι Ευρωπαίοι».[6]

Η Άννα Δαμιανίδη δείχνει μια στάση καθ’ όλα αινέσιμη όταν  δικαιολογεί αυτούς που βρίσκονται σε κατάσταση αγωνίας και απελπισίας και καταφεύγουν σε μέσα όχι πάντα ανεπίληπτα. Άλλοι πηγαίνουν ακόμα πιο πέρα λέγοντας ότι ορθώς έδωσαν πίστη στο στόρι που τους πάσαραν ως αληθινό, διότι σε κατάσταση αβεβαιότητας είναι προτιμότερο να σφάλλει κανείς επιλέγοντας τον ανθρωπισμό παρά να γείρει η πλάστιγγα προς τη μεριά της αντικειμενικής πραγματικότητας. Υπάρχει όμως ένα πρόσθετο στοιχείο σ’ αυτήν τους τη στάση και αυτό είναι ότι δεν αρκέστηκαν σε μια κραυγή υπεράσπισης των απελπισμένων  – όπως της Άννας Δαμιανίδη – αλλά έσπευσαν να καταγγείλουν την κυβέρνηση, τους άσημους και αβλαβείς «κυρ-Παντελήδες», την Ευρωπαϊκή Ένωση και απώτερα τη Δύση ολόκληρη. Σκέφτηκαν ότι προβάλλουν τον ανθρωπισμό τους καταγγέλλοντας την απανθρωπία των άλλων. Μετά την πανηγυρική διάψευση του «γεγονότος» στο οποίο στήριξαν τις οργισμένες καταγγελίες τους σιωπούν αιδημόνως οι ευφυέστεροι εξ αυτών. Οι λιγότερο ευφυείς επιμένουν δίχως να αναλογίζονται ότι το ηθικό κόστος της αίτησης συγγνώμης, ενός απλού «λάθος έκανα», είναι μικρότερο από εκείνο της συνέχισης εκ μέρους τους του «προς κέντρα λακτίζειν».

Επανέρχομαι στην σημασία της αλήθειας: της αλήθειας όπως την αντιλαμβάνεται ο κοινός νους, αλλά και η επιστήμη, ως αντιστοιχία μεταξύ  λόγου και πραγματικότητας.  Σε μια ανοιχτή κοινωνία, το χρέος αλήθειας αποτελεί πρωταρχική αρχή. Το να μην εκπληρώνεται είναι αξιοκατάκριτο, αν και όχι πάντα ασυγχώρητο στον ιδιωτικό και στον δημόσιο βίο. Εκείνο που είναι ασυγχώρητο είναι το να υποστηρίζει ένας υποτιθέμενα αξιόπιστος δημοσιογράφος, ένας υποτιθέμενα υπεύθυνος διανοούμενος, ένας υποτιθέμενα σοβαρός διαμορφωτής κοινής γνώμης, την παράβαση αυτού του καθήκοντος στο όνομα μιας άλλης, υποτιθέμενα, ανώτερης αξίας από την αλήθεια.