Η σύγχρονη πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό κοινωνικής εντροπίας, στο πλαίσιο της οποίας αποδυναμώνονται οι κοινωνικές ισορροπίες και η κοινωνική συνοχή, ενώ εκπληρώνονται όλο και λιγότερες κοινωνικές προσδοκίες και μειώνεται η επικοινωνία της καθημερινότητας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι οι σύγχρονες κοινωνίες παράγουν με ιδιαίτερη ένταση ασυμμετρίες στο πλαίσιο της εξέλιξης. Απελευθερώνουν δηλαδή συνεχώς περισσότερο δυναμικό φορτίο από αυτό, το οποίο είναι σε θέση να επεξεργασθούν στα διάφορα κοινωνικά συστήματα με τις δυνατότητες, που έχουν κατακτήσει κατά τη διάρκεια της πολιτισμικής τους διαδρομής και της παράδοσης, η οποία οριοθετεί το περιεχόμενο τους. Με άλλα λόγια η ικανότητα ή δυνατότητα των σύγχρονων κοινωνιών να αξιοποιούν θετικά για την βιωσιμότητα τους τις προοπτικές, τις οποίες ανοίγει τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον η δυναμική της εξέλιξης στους διάφορους τομείς δραστηριότητας, δεν συμπορεύεται με την ανάλογη ταχύτητα, που απαιτείται για την αποφυγή προβλημάτων.

Το φαινόμενο της εντροπίας είναι ορατό «δια γυμνού οφθαλμού» στην Ελλάδα, σε διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης. Οι επιπτώσεις του διαπιστώνονται από τις κλιμακούμενα αναδυόμενες αντιφάσεις τόσο στην εξέλιξη των κοινωνικών συστημάτων όσο και στην ισορροπία, που διαμορφώνεται ανάμεσα στο άτομο και στην κοινωνική του λειτουργία. Αυτή η ισορροπία είναι εμφανής και εμπειρικά μετρήσιμη στον βαθμό έντασης στη σχέση ατόμου και κοινωνίας, στην επιθυμία και δυνατότητα συνάμα για πραγμάτωση στόχων, στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κοινωνικοποίησης που συντελείται στο πλαίσιο των δομών της κοινωνίας, στους κανόνες που διέπουν τις κοινωνικές σχέσεις και τέλος στον βαθμό ενεργοποίησης της λογικής στην ατομική δραστηριότητα και στην έκφραση της ελεύθερης βούλησης του. Βεβαίως το φαινόμενο της εντροπίας δεν περιορίζεται μόνο στο επίπεδο των επιμέρους κοινωνιών, αλλά επεκτείνεται και επηρεάζει την πλανητική κοινωνία.

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα για την Ελλάδα είναι οι σωρευτικές επιπτώσεις του πελατειακού συστήματος, οι οποίες σε συνδυασμό και με άλλες αρνητικές παραμέτρους της κρίσης βιώνονται με πολύ βίαιο τρόπο. Μπορεί μεν η πελατειακή λογική να απέφερε κομματικό ή και προσωπικό όφελος στο πολιτικό σύστημα και ιδιαιτέρως στα κόμματα που διαχειρίσθηκαν κυβερνητική εξουσία, όμως σε βάθος χρόνου συνέβαλε καθοριστικά στη διόγκωση του κράτους, στην διαμόρφωση μιας μη παραγωγικής και χωρίς σύγχρονο προσανατολισμό δημόσιας διοίκησης, στην εξαφάνιση κάθε μορφής αξιοκρατικών κριτηρίων στη στελέχωση της διοικητικής πυραμίδας και γενικά στη δημιουργία ενός κράτους, το οποίο δεν ανταποκρίνεται στο ρόλο του, ούτε εγγυάται και το δημόσιο συμφέρον. Εύκολα αντιλαμβάνεται ο πολίτης την αναποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση της διαφθοράς και την γραφειοκρατική ασφυξία του δημοσίου. Οι επιπτώσεις στο άτομο, τόσο αυτό που απασχολείται στο εσωτερικό του συστήματος της Δημόσιας Διοίκησης, όσο και εκείνο που συναλλάσεται με το Δημόσιο δηλ. το σύνολο των πολιτών είναι πολυδιάστατες. Κατ’αρχήν στο εσωτερικό του συστήματος οι εργαζόμενοι σταδιακά αποκτούν μια αρνητική σχέση με το αντικείμενο της εργασίας τους και τους χαρακτηρίζει η αδιαφορία, διότι γνωρίζουν, ότι δεν υπόκεινται σε αντικειμενική αξιολόγηση. Κυριαρχούν κριτήρια κομματισμού στις κρίσεις, διότι ο συγκεντρωτισμός στη Δημόσια Διοίκηση είναι μεγάλος και όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους πολιτικούς προϊσταμένους. Ο δημόσιος υπάλληλος δεν έχει δημιουργικό ρόλο με ανάληψη ευθύνης, αλλά λειτουργεί ως εκτελεστικό όργανο. Οπότε σε βάθος χρόνου παύει να ενδιαφέρεται για το αντικείμενο της εργασίας του και την εξυπηρέτηση των πολιτών. Αυτό πάλι με τη σειρά του προκαλεί εντάσεις στη σχέση δημοσίου και πολιτών, διότι η συναλλαγή με το δημόσιο σημαίνει ταλαιπωρία και χάσιμο πολύτιμου χρόνου. Αυτές οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της διαφθοράς ως μέσου για την προώθηση προσωπικών συμφερόντων. Το κοινωνικό συμφέρον ενταφιάζεται στα «φακελάκια». Η λογική και η έκφραση της ελεύθερης βούλησης του πολίτη οριοθετούνται από τον «ποσοτικό δείκτη» του περιεχομένου του «φακελακίου».

Ανάλογης έντασης ασυμμετρίες με αυτές του πελατειακού συστήματος παράγει και η λειτουργία του πολιτικού συστήματος στον επικοινωνιακό τομέα και όχι μόνο, με όρους κοινωνίας του θεάματος. Από τη στιγμή που η ψηφιακή πραγματικότητα έγινε μέσο μαζικής πολιτικής επικοινωνίας, ουσιαστικά μετατέθηκε το κέντρο βάρους από το λόγο στην εικόνα και την εντύπωση που αυτή προκαλεί στους καταναλωτές της. Πρόκειται για εντύπωση, διότι η εικόνα των μίντια αποτυπώνει μόνο ένα μικρό μέρος της πραγματικότητας, αυτό που χωράει στην οπτική γωνία του ψηφιακού μέσου. Οπότε ο πολίτης έχει ελλιπή γνώση της πραγματικότητας. Εάν μάλιστα η εικόνα είναι καλά σκηνοθετημένη και ο πολιτικός ανταποκρίνεται σε ικανοποιητικό βαθμό στα σύγχρονα κοινωνικά πρότυπα, είναι σίγουρο, ότι θα έχει ανταπόκριση η παρουσία του από τους πολίτες. Και αυτό όχι τόσο για αυτά που λέει, όσο για την εντύπωση, πειστική ή μη, που προκαλεί η σκηνική του παρουσία, από την μιμική του προσώπου και του σώματος μέχρι την ένδυση.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η αναγνωρισιμότητα να είναι το κύριο κριτήριο στις εκλογές ως προς την επιλογή προσώπων, ενώ η κοινωνία χειραγωγείται και μάλιστα συστηματικά. Ο πολίτης αρκείται σε αυτό που του παρουσιάζεται εικονικά και δεν αναζητεί με λογικές διεργασίες όλες τις διαστάσεις της έτσι κι αλλιώς σύνθετης πραγματικότητας, που τον περιβάλλει, ώστε να βγάλει, όσο γίνεται, πιο αντικειμενικά συμπεράσματα και να κάνει μετά τις επιλογές του. Αντί οι πολίτες να ενισχύονται με ορθολογικές προσεγγίσεις για την κατανόηση του κόσμου που τους περιβάλλει, αντιμετωπίζονται με διαφημιστική λογική όπως και οι καταναλωτές. Αυτές οι αντιφάσεις όμως στρώνουν το χαλί για την κυριαρχία του λαϊκισμού και των ιδεοληπτικών φαντασιώσεων για το μέλλον σε μια εποχή, στην οποία οι κοινωνίες βασίζουν την επιβίωση και ανάπτυξη τους στην επιστημονική γνώση και την τεχνολογία. Κατά τα άλλα μιλάμε για ουσιαστική δημοκρατία και έκφραση της ελεύθερης βούλησης του πολίτη!

Το φαινόμενο της κοινωνικής εντροπίας δεν είναι μόνο στην Ελλάδα ορατό και εμπειρικά ανιχνεύσιμο. Δεν περιορίζεται στις περιφερειακές κοινωνίες, αλλά έχει πλανητικές διαστάσεις και διαπερνά τις ισορροπίες, οι οποίες διαμορφώνονται μεταξύ των χωρών στο πλαίσιο της εξέλιξης. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναπτυξιακή ανισορροπία σε πλανητικό επίπεδο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και οι επιπτώσεις της. Από το ένα μέρος έχουμε τον ανεπτυγμένο πλούσιο Βορρά και από το άλλο τον «αναπτυσσόμενο» φτωχό Νότο, τον οποίο εκμεταλεύθηκε με τον πιο ωμό και σκληρό τρόπο ο ανεπτυγμένος Βορράς και απέκτησε αυτό το υψηλό επίπεδο ευημερίας, το οποίο καταγράφει σε επίπεδο στατιστικών στοιχείων. Ουσιαστικά έχουμε συσσώρευση πλούτου σε ελάχιστους εκπροσώπους της νεοφιλελεύθερης πραγματικότητας. Βεβαίως διαμορφώθηκαν καλές συνθήκες διαβίωσης για την μεσαία τάξη, ώστε να στηριχθεί η αναπαραγωγή του συστήματος. Μόνο που το σύστημα, με τη δυναμική που αναπτύσσει, έχει αρχίσει το ξήλωμα των παραμέτρων στήριξης της ευημερίας της μεσαίας τάξης. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στις χώρες, οι οποίες βρίσκονται στη δίνη της οικονομικής κρίσης, όπως η Ελλάδα, αλλά διαπιστώνεται και σε χώρες όπως η Γερμανία, όπου έχει αρχίσει ήδη το ξήλωμα του κοινωνικού κράτους. Στο πλαίσιο της πορείας ανισομερούς ανάπτυξης και εκμετάλευσης του Νότου από το Βορρά διαπιστώνεται η σταδιακή εξάντληση των φυσικών πόρων, οι οποίοι στο μεγαλύτερο ποσοστό ευρίσκονται στις χώρες του Νότου, οι οποίες τώρα αντιμετωπίζουν ακόμη πιο έντονα προβλήματα και αναγκάζονται μεγάλα τμήματα του πληθυσμού τους να μεταναστεύουν προς τις χώρες του Βορρά. Οι επιπτώσεις από αυτές τις εξελίξεις είναι η δημιουργία νέων ανισορροπιών στις χώρες υποδοχής των μετακινούμενων πληθυσμών, διότι δεν μπορούν οι οικονομίες τους να απορροφήσουν το σύνολο των μεταναστών. Το αποτέλεσμα είναι η ευδοκίμηση της «μαύρης εργασίας», η ανάπτυξη του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, η αύξηση της εγκληματικότητας και σε πολιτικό επίπεδο η άνοδος ακροδεξιών κομμάτων. Ιδιαιτέρως δε στον ευρωπαϊκό χώρο την μεγαλύτερη πίεση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών δέχονται οι μεσογειακές χώρες, οι οποίες υφίστανται πιο βίαια τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Αυτή η κατάσταση ωθεί ένα μεγάλο αριθμό νέων με υψηλού επιπέδου ειδίκευση να αναζητούν διέξοδο στον ευρωπαϊκό Βορρά, με αποτέλεσμα οι χώρες προέλευσης τους να στερούνται της συμβολής τους στην προσπάθεια ανάκαμψης, αν και έχουν χρηματοδοτήσει τις σπουδές τους και ταυτοχρόνως να οξύνονται οι επιπτώσεις από τη γήρανση των κοινωνιών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ασφαλιστικό σύστημα, το οποίο απειλείται με κατάρρευση, διότι το πρόβλημα διογκώνεται και λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής.

Στο ίδιο μήκος κύματος ως προς τις ασυμμετρίες και αντιφάσεις, που παράγονται στην προοπτική του χρόνου, κινείται και η σχέση του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και του πολιτικού συστήματος, το οποίο δεν είναι πλέον σε θέση να παίξει τον ρυθμιστικό του ρόλο. Μπορεί να διαθέτει την νομιμοποίηση των επιμέρους κοινωνιών, όμως δεν πληρούνται οι θεσμικές προϋποθέσεις σε υπερεθνικό επίπεδο, ώστε να μπορεί να παρεμβαίνει. Το αποτέλεσμα είναι η κυριαρχία των αγορών. Οι περιφερειακές χώρες μάλιστα βρίσκονται σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Σιγά­σιγά γίνεται όλο και πιο εμφανής η έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών παγκόσμιας διακυβέρνησης. Οι G8 ή G20 και πολύ περισσότερο οι BRIGS δεν αποτελούν λύσεις ούτε και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, όπως λειτουργεί τώρα.

Το αποτέλεσμα όμως όλων αυτών των μορφών κοινωνικής εντροπίας, δηλαδή της παραγωγής από τις σύγχρονες κοινωνίες ασυμμετριών στο πλαίσιο της εξέλιξης, τις οποίες δεν είναι σε θέση να ελέγχουν προς όφελος των πολιτών τους, είναι να αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης. Εάν μέχρι τώρα η διαχείριση των κινδύνων περιορίζει τα προβλήματα στο επίπεδο των περιφερειακών συγκρούσεων, αυτό δεν αποτελεί λύση ούτε και είναι δίκαιο για τους πολίτες, οι οποίοι τις υφίστανται. Βεβαίως ένα μέρος των προβλημάτων επιστρέφει στις ανεπτυγμένες χώρες, μερικές από τις οποίες μπορεί να παίζουν και γεωστρατηγικό ρόλο. Το πρόβλημα της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών το επιβεβαιώνει. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν επίσης πλανητικές διαστάσεις. Σε συνδυσμό μάλιστα με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και τις δημογραφικές ανισορροπίες που δημιουργούνται μεταξύ των κοινωνιών του πυρήνα και της περιφέρειας απειλείται και ο παγκόσμιος επισιτισμός. Σύμφωνα με το New England Complex Systems Institute, όταν ανεβαίνουν οι τιμές των αγροτικών προϊόντων, παρατηρείται αύξηση των διαδηλώσεων και κοινωνικές αναταράξεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Προς το παρόν αυτό αφορά περισσότερο στις φτωχές χώρες. Το άτομο σε αυτή την πολυδιάστατη και σύνθετη πραγματικότητα είναι ανήμπορο να αντιληφθεί τον κόσμο, που το περιβάλλει, ώστε να διαμορφώνει γνώμη και να κάνει τις επιλογές του και εκφράζοντας την ελεύθερη του βούληση να αυτοπροσδιορίσει τον εαυτό του. Πραγματικά αναδύονται ερωτήματα σε σχέση με την επίκληση του ανθρωπισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη σύγχρονη εποχή για την νομιμοποίηση επιλογών και δράσεων σε πλανητικό επίπεδο. Εκτός και εάν οι λέξεις έχουν χάσει το νόημα τους.