Αν πρότεινα ένα λεξικό για κάθε σπίτι, θα ήταν εκείνο των βασικών εννοιών. Κατά τα προηγούμενα έτη, συντελέστηκε μια λάθρα αποδόμηση και επανεφεύρεση του «νοήματος» των λέξεων, κατά πως «ερεθίζει» το ηθικό μας υπογάστριο. Συνέπεια; Η απώλεια του κοινώς παραδεκτού. Επιλέξαμε να μας λείπει ο λόγος, μα όχι και οι λέξεις. Να μας λείπει η γνώση, μα όχι και η πληροφορία. Η κοινωνική μας ανοχή διάβρωσε σε τέτοιο βαθμό την ατομική αντίληψη, ώστε να μιλάμε για διαφθορά, αντικοινωνικότητα, εγωκεντρισμό και να μην καταλαβαίνουμε όλοι το ίδιο πράγμα. Στην περίπτωση της λέξης «αλλαγή», υποτίθεται πως θέλουμε όλοι το ίδιο, αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Όλοι το ίδιο; Δεν είμαι καθόλου σίγουρη. Η αλλαγή για εκείνον που θεωρεί τον εγωκεντρισμό ως αρετή, είναι να αρχίσει επιτέλους ο κόσμος να περιστρέφεται γύρω του. Για εκείνον που το «δίκαιο» ταυτίζεται με τη σύνταξη στα 55, η λιτότητα και η μείωση των δαπανών είναι απαράδεκτες. Για εκείνον που το «δίκαιο» ταυτίζεται με το να μην πληρώσουν τα παιδιά του το δικό του χρέος, η μείωση των δαπανών και η λογοδοσία είναι μονόδρομος. Η αλλαγή γίνεται συνώνυμη της αειφορίας.
.
Η συζήτηση για την αλλαγή είναι πάντα επίκαιρη. Αλλάζουν οι άνθρωποι; Καμιά φορά ναι, αργά και με πολύ κόπο. Οι κοινωνίες δε, ακόμη δυσκολότερα. Εκτός κι αν συζητάμε για μεταμφιέσεις! Βλέπε Ελλάδα στην ΟΝΕ, ΕΣΠΑ, δάνεια, κλπ. Χμ… Πάλι πρόβλημα ορισμού ανακύπτει… Οπότε; Οπότε ας μιλήσει καθένας για τον εαυτό του, στον εαυτό του, με ειλικρίνεια και αίσθημα ευθύνης. Ατομικής. Ας αφήσουμε τις ρομαντικές συλλογικότητες. Μετά συζητάμε και μαζί. Για μένα λοιπόν, η αλλαγή είναι ο τρίτος κρίκος της αλυσίδας… Ο πρώτος είναι η προσωπική μου ευθύνη για αυτά που σκέφτομαι και για το πώς διαθέτω τον εαυτό μου. Ο δεύτερος, το κόστος που απορρέει από αυτά που επιλέγω ή δεν επιλέγω να σκεφτώ, να κάνω, να πω , να μοιραστώ. Και το δεν, επιλογή είναι και έχει και κόστος, όπως έλεγε κι ο ποιητής με τα «Μεγάλα Όχι».
.
Ευρισκόμενη πριν μερικές ημέρες σε (ακόμη μια) συζήτηση για την ανασυγκρότηση της χώρας, αρχικά χάρηκα βλέποντας ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών. Συνυπήρχαν. Μιλούσαν όμως. Μιλούσαν χωρίς να συν-διαλέγονται. Μου λείπει ο διάλογος. Μετά δυσανασχέτησα γιατί οι περισσότεροι είχαν πολλά να πουν, μα καμιά ερώτηση να κάνουν. Κλωθογύριζε η σκέψη μου γύρω από τους ορισμούς.. Αιτία; Η διαφωνία περί της κοινής δράσης για αλλαγή…
.
Ορισμένοι από τους παρευρισκόμενους, επανέφεραν με μεγάλη επιμονή το ζήτημα των συνεργασιών της επόμενης ημέρας. Όχι για να επιτευχθεί ο τάδε ή δείνα σκοπός ή μεταρρύθμιση. Έτσι. Επειδή χρειάζεται συνεργασία. Γιατί οι καιροί το απαιτούν. Δηλαδή; Συνεργασία για τη συνεργασία; Συνεργασία ως αυτοσκοπός; Μα τόσο πολύ ωριμάσαμε; Τι σημαίνει το απαιτεί ο καιρός; Όπως απαιτεί γυμνούς τους αφαλούς των κοριτσιών το θέρος; Κι όπως σκεφτόμουν τα κίνητρα που ντύνονται οι λέξεις, είπα να συρθώ στην εξώπορτα. Αυτοεξοριζόμενη στο πεζοδρόμιο (καλά να πάθω που επιμένω να καπνίζω), ούτε και ξέρω πως, ξεκίνησα συζήτηση με κάποιον που επέμενε επίσης στην αμαρτωλή συνήθεια.
.
Πόσο κρατάει ένα τσιγάρο; Πέντε λεπτά; Τόσο χρειάστηκε για να μοιραστούμε σκέψεις ζωντανές, σπαρταριστές, σαν τους σαργούς που μόλις τσίμπησες με καθετή! Λίγος χρόνος, ουσία, γλώσσα κοινή. Και λέω πως τελικά δε χρειάζεται να συζητάμε πολύ. Ο χρόνος συζήτησης είναι ευθέως ανάλογος του κώδικα. Όσο διαφέρει ο κώδικας, τόσο αυξάνεται ο χρόνος. Πώς αλλάζουν όμως οι κώδικες των ανθρώπων;
.
Μπήκα πάλι μέσα. Άκουσα από 1-2 ανθρώπους απόψεις που πρότειναν την ψύχραιμη θεώρηση των γεγονότων, που έδιναν χώρο στο χρόνο, που έδιναν χρόνο στην αλλαγή. Διότι, όσο κι αν το θες, το δέντρο που φυτρώνει σε ένα βράδυ, υπάρχει μόνο στα παραμύθια. Κι αν θέλεις να δεις τον κήπο σου ολάνθιστο, πρέπει να περιμένεις, να φανταστείς, να κοπιάσεις, να βουτήξεις τα χέρια ως τους ώμους στο πηγάδι της ευθύνης για να βγάλεις έξω τον κουβά με το νερό. Να τσούξουν τα ματάκια σου καθώς καθαρίζεις ένα ένα τα στρώματα του κόστους, (που τσούζει πιο πολύ από το κρεμμύδι ) να διαφωνήσεις, να συμφωνήσεις, μα κυρίως… Να χάσεις, να χάσεις, να χάσεις. Αλλιώς δε συμβαίνει καμία αλλαγή. Όποιος διαφωνεί μπορεί να κοιτάξει τις περσινές του φωτογραφίες. Ούτε καν παλαιότερες. Ο παιδικός εαυτός δε μας εγκαταλείπει ποτέ, μα, η παιδική ζωή, κάποτε τελειώνει. Όποιος δεν την αποχαιρέτησε, λυπάμαι, δε θα με πάρει και στο γκρεμό μαζί του, επειδή φαντάζεται πως είναι κοιλάδα.
.
Στρίβω μερικές μοίρες το τιμόνι. Η αλλαγή προϋποθέτει ελευθερία. Η ελευθερία, δημοκρατία. Η δημοκρατία τον διάλογο. Ο διάλογος την αποδοχή του περιεχομένου των λόγων αλλά και αυτού που φέρει το διαφορετικό. Αντίθετα δηλαδή με εκείνα που παρατηρούσε ο Θεοτοκάς το ’50 και ισχύουν ακόμη «Δυστυχώς λείπουν από τους Έλληνες οι πνευματικοί ορίζοντες […] η ελεύθερη σκέψη και δεν μπορούν να συζητήσουν χωρίς να ριχτούν μέσα στο δόγμα […]. Γυρεύουν την απόλυτη αλήθεια, δηλαδή μια φυλακή. Όταν εκδηλωθεί μια διαφωνία, η πρώτη αντίδραση […] είναι να αρνηθούν ολότελα τη σημασία του αντιπάλου. Πώς μπορεί να είναι σοβαρό υποκείμενο αφού τολμά να λέει όχι όταν εμείς λέμε ναι; Αυτό δεν είναι όλο. Τον αρνούνται και ως άτομο. Πρέπει να εκλείψει οπωσδήποτε, να εξολοθρευτεί, να καταργηθεί […]».
.
Και πως μαθαίνεις να συνεργάζεσαι; Αποδεχόμενος το διαφορετικό. Και πως αποδέχεσαι το διαφορετικό; Καταρχήν εντός σου. Και «τούτα κι εκείνα» είναι δικά σου. Χωρίς ή…ή.., είτε…είτε… Αν απαλλαγείς από το άσπρο-μαύρο, καλό-κακό, σωστό-λάθος μέσα σου, μπορεί να το πετύχεις και με τους άλλους. Η ευτυχία εκείνου που κατανοεί είναι ότι δε χρειάζεται άλλοθι. Συνεργάζεται. Μπορεί. Αλλάζει.
.
Πέφτω καθημερινά σχεδόν στην παγίδα του ή…ή, είτε…είτε.. Και μετά σου λένε ότι είσαι μικρός στα 34 για να ‘χεις αθηροσκληρώσεις… Το μόνο που με σώζει είναι ότι τις παίρνω χαμπάρι γρήγορα και γλιτώνω το έμφραγμα. Το λένε και ατομική ευθύνη. Μέχρι την επόμενη φορά. Άνθρωποι είμαστε, πώς αλλιώς;