“Αυτές οι πέτρες που βουλιάζουν μέσα στα χρόνια ως πού
θα μας παρασύρουν;”
Γ. Σεφέρης
Έχουμε κάνει δεινή χρήση και κυρίως κατάχρηση της αρχαιότητάς μας σ’ όλα τα πεδία, μεταξύ άλλων και σ’ αυτό της εξωτερικής πολιτικής. Με εισιτήριο την αρχαιότητα, τον κλασσικό μας πολιτισμό, επιδιώξαμε μείζονος σημασίας στρατηγικούς στόχους μετά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, από τη συγκρότηση αυτή καθ’ εαυτή του νεοπαγούς κράτους έως την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα/ Ένωση. Το επιχείρημα “ένδοξη αρχαιότητα” εν πολλοίς δούλεψε. Απέδωσε. Η ανθρωπότητα θεώρησε όντως ότι είχε ένα χρέος προς την Ελλάδα να ξεπληρώσει. Αλλά τα γραμμάτια προς τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη εξοφλήθηκαν όπως είπε στο μέσο της οικονομικής κρίσης ο Αυστριακός Υπουργός Εξωτερικών. Με άλλα λόγια, άλλο χρήση και άλλο κατάχρηση της αρχαιότητας και του κλασσικού πολιτισμού. Μέχρι εδώ.
Ως πρεσβευτής – σύμβουλος του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) θυμάμαι ότι σχεδόν πάντοτε έπρεπε να διανθίσω οποιαδήποτε πολιτική ομιλία με αναφορά στη σημασία της κλασσικής αρχαιότητας, έστω κι αν η περίπτωση δεν το επέτρεπε με τίποτα. Και βέβαια έχει μείνει στη μνήμη πολλών η παρέμβαση Υπουργού Γεωργίας στα πρώτα χρόνια της ένταξης της χώρας στην τότε ΕΟΚ για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων – σιτηρών, καπνού, γλυκοπιπεριάς, κ.α. – με απανωτές αναφορές στον Πλάτωνα, Αισχύλο, Αριστοτέλη, μέχρι τον Πλήθωνα Γεμιστό έφθασε! Άλλωστε ήταν από τις σπάνιες περιπτώσεις Υπουργού (Γεωργίας) που γνώριζε σε βάθος την κλασσική φιλολογία και όχι μόνο. Το αποτέλεσμα ήταν βεβαίως ότι οι Υπουργοί γύρω από το τραπέζι κουράστηκαν αφόρητα.Μερικές φορές « Άστοχα πράγματα και κινδυνώδη/Οι έπαινοι για των Ελλήνων τα ιδεώδη»( Κ. Καβάφης). Όπως σήμερα η Ευρωπαϊκή και διεθνής κοινότητα εμφανίζονται να έχουν κουρασθεί από κάθε προσπάθεια χώρας “να εργαλειοποιήσει” τον κλασσικό πολιτισμό της για να προωθήσει πολιτικούς στόχους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η αρχαιότητα, ο κλασσικός πολιτισμός σε όλες του τις εκδοχές δεν είναι ένα τεράστιο asset για την Ελλάδα ( και ανθρωπότητα) που θα πρέπει να “αξιοποιείται” δημιουργικά και ευρηματικά στη διαδικασία συνολικής εννοιολόγησης της ταυτότητας της χώρας με ο,τι συνεπάγεται . Αλλά υπάρχει η σύγχρονη Ελλάδα. Και είναι αυτή η Ελλάδα με τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της, τα πλεονεκτήματα και χαρίσματά της, τις ευκαιρίες και δυνατότητες που διεκδικεί τη θέση, ρόλο, παρουσία της στο Ευρωπαϊκό και διεθνές σύστημα. Τα διεκδικεί γι’ αυτό που Είναι. Και όχι απλά και μόνο γι’ αυτό που κάποτε Ήταν. Και αυτό που Είναι δεν είναι καθόλου ασήμαντο.
Όλα αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία εν όψει των επετειακών εκδηλώσεων για τη επερχόμενη συμπλήρωση των διακοσίων (200) χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Και την ευκαιρία που προσφέρουν για να «επανασυστήσουμε» την Ελλάδα στον κόσμο. Τη σύγχρονη Ελλάδα.
Μια τέτοια διαδικασία θα μπορούσε να οικοδομηθεί γύρω από πέντε άξονες:
Πρώτον, νόημα 1821.Αναδεικνύοντας τον καταλυτικό ρόλο του “1821” ως της φιλελεύθερης εθνοαπελευθερωτικής επανάστασης( με γενναία στήριξη απέξω) για το σύνολο της Ευρώπης και τις αλυσιδωτές αντιδράσεις/ παρενέργειες που πυροδότησε. Αλλά και την ιστορική πορεία της Ελλάδας ( τα σημαντικά που πετύχαμε τα 200χρόνια) ως μιας “παραδόξως νεωτερικής χώρας” “πρώιμου εκδημοκρατισμού” (δανείζομαι από το πολύ σημαντικό βιβλίο του Γ. Βούλγαρη το οποίο αν και αυστηρή επιστημονική μελέτη – με την οποία διαφωνώ σε αρκετά σημεία – προσφέρει επιχειρήματα για μια τέτοια προσέγγιση). Στη λογική αυτή μπορεί να φωτισθεί και το πώς η Ελλάδα λειτούργησε, όπως το έχει διατυπώσει ο M. Mazower, ως προπομπός για αλλαγές στο σύνολο της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Αλλά και το πώς η επανάσταση του 1821 “ενέπνευσε” την Ευρώπη σε πολλά πεδία, πολιτικής, πνεύματος, τέχνης, κ.α. ( «Το 1821 εμπνέει»)
Δεύτερον, χώρα- σύγχρονης δημιουργίας .Προβάλλοντας τη σύγχρονη πολιτιστική ταυτότητα της χώρας πέρα όμως από την τουριστική ανάγνωση (από τον Δ. Σολωμό, Καβάφη, Ελύτη,Σεφέρη,Κάλλας, Θεοδωράκη, Μητρόπουλο κ.α.) και το απαράμιλλο πολιτιστικό τοπίο του σήμερα όπως συνδιαμορφώνεται από το φυσικό περιβάλλον, τη μακροχρόνια ιστορία όλων των εποχών (κλασσική, βυζαντινή, σύγχρονη), τη δημιουργία, τους ανθρώπους. Ως την πολιτιστική οντότητα που “συνομιλεί” διαλεκτικά με το παγκόσμιο πολιτιστικό γίγνεσθαι αλλά και “αναζητά” συνεχώς το μέλλον. Ως τη χώρα της Ελευθερίας, Έκφρασης, Αναζήτησης.
Τρίτον, χώρα-ανοιχτών οριζόντων.Τονίζοντας το ρόλο της Ελλάδας ως χώρας μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και της διεθνούς κοινότητας, εξωστρεφούς, παράγοντα δημοκρατίας, δικαιωμάτων, ανοιχτότητας, ανεκτικότητας. Συντελεστή σταθερότητας, ειρηνικών σχέσεων συνεργασίας, πολυμέρειας στην περιοχή και επέκεινα( Η ΕΕ θα πρέπει και μπορεί να συμμετάσχει πολλαπλώς στις εκδηλώσεις 1821όπως άλλωστε η ευρύτερη κοινωνία και Διασπορά) .
Τέταρτον, χώρα-φιλική στο νέο.Παρουσιάζοντας την Ελλάδα ως χώρα που αγκαλιάζει το νέο, το καινούργιο, το πρωτοποριακό – νέες τεχνολογίες, νέα βιομηχανική επανάσταση,τεχνιτή νοημοσύνη, νέα σκέψη. Χώρα που κατανοεί τις σύγχρονες προκλήσεις όπως κλιματική αλλαγή, οικολογική ισορροπία, κ.α. και εργάζεται για την απάντησή τους.
Πέμπτον, χώρα- πολλαπλών ευκαιριών.Παρουσιάζοντας την Ελλάδα ως χώρα των οικονομικών ευκαιριών, δυνατοτήτων, ανταγωνιστικότητας που στοχεύει στην οικονομική ανάπτυξη αλλά και την κοινωνική συνοχή και ευημερία, Ως χώρα ενσωματωμένο μέλος της ευρύτερης ευρωπαϊκής και διεθνούς οικονομίας,ανοιχτή στις προκλήσεις.
Βεβαίως η “επανασύσταση” αυτή δεν θα πρέπει να καταλήξει σε μια απλοϊκή, ωραιοποιημένη εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας ή σε εντυπωσιασμούς. Τα λάθη που διέπραξε η χώρα και τα προβλήματα που έχει δεν θα πρέπει να αποσιωποιηθούν. Η ισορροπία είναι αναγκαία. Για να δείξουμε ότι ξέρουμε “πού ακουμπάμε”.
“Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια
που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να
τ’ ακουμπήσω…”.( Γ. Σεφέρης)
Ε, τελικά μάθαμε που να «τ’ακουμπήσουμε»….
(Και βέβαια περιττό να λεχθεί ότι στο πλαίσιο μιας τέτοιας διαδικασίας δεν μπορεί να διαμορφωθεί κανένα ενιαίο εθνικό αφήγημα για καμιά εθνική ταυτότητα. Αυτά είναι πράγματα που διαμορφώνονται με άλλους τρόπους και διαδικασίες.Αν και μπορουμε να ξαναστοχασθούμε πάνω στην έννοια της ελληνικότητας βέβαια).