Είναι πολλές οι φορές που έχουμε ασκήσει κριτική στο ΤΑΪΠΕΔ για την ανορθολογική, για την οικονομία, επιλογή του συγκεκριμένου τρόπου παραχώρησης στην ελληνική λιμενική βιομηχανία. Αυτό που ονομάσαμε Ολική Παραχώρηση Λιμένος (Master Concession).

Στην πρώτη φάση το αιτιολογήσαμε ως υποκειμενική άγνοια των τεχνοκρατών του, γύρω από την ιδιαιτερότητα και σημασία που έχουν τα λιμάνια για την οικονομία, έτσι τουλάχιστον όπως έχει εξελιχθεί σε αυτό που ονομάζουμε ευρωπαϊκό κεκτημένο και εφαρμόζεται με συμβάσεις παραχώρησης, από την κάθε λιμενική αρχή στα Ευρωπαϊκά λιμάνια, σε επί μέρους δραστηριοτητες ή υπηρεσίες (Landlord).

Στην πορεία όμως δεν μπορεί παρά να είναι διακριτό, ότι πρόκειται για μια ιδεοληπτική επιλογή, πολιτικής στόχευσης ώστε να αντιλαμβάνονται τη λιμενική βιομηχανία ως real-estate.

Επειδή όμως τα οικονομικά γεγονότα είναι ξεροκέφαλα, έρχεται η ίδια η σχολή σκέψης τους να του διαψεύσει τραγικά για την επιλογή τους και να τους οδηγήσει σε αναθεώρηση των επιλογών τους.

Στην περίπτωση του Λαυρίου επιλέγουν μεν την «Ολική Σύμβαση Παραχώρησης» αλλά, αντιλαμβανόμενοι την προβληματικότητα αυτής της επιλογής, χρησιμοποιούν το επιχείρημα της αύξησης των εσόδων από μερίσματα των μετοχών, λες και αυτή η ανάγκη δεν υπήρχε στην περίπτωση του Πειραιά, της Θεσ/νικης, της Ηγουμενίτσας του Ηρακλείου κλπ., και παρέχουν μόνο το 50% συν μια (1) μετοχή, κρατώντας το δημόσιο τις υπόλοιπες, 50% μείον μία, μετοχές.

Είμαστε σίγουροι για το ότι κάποια στιγμή η ίδια η ελληνική κοινωνία, οι ίδιες οι ρυθμιστικές αρχές στη χώρα αλλά και στην Ευρώπη, θα υποχρεωθούν να παρέμβουν για να διευθετήσουν προβλήματα που δημιουργούνται αφενός στην ελεύθερη αγορά αλλά και στην εθνική οικονομία κατά ουσιαστικό τρόπο.

Όμως τότε, θα έχουμε ήδη κόστος γιατί θα τρέχουμε πίσω από τετελεσμένα... Με τη ταχύτητα και τους ρυθμούς επιβολής και υλοποίησης αυτού του είδους συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στην λιμενική βιομηχανία της χώρας, δεν θα έχει μείνει λιμάνι κάποιας σημασίας για να αναπτυχθούν δράσεις εθνικού συμφέροντος. Τότε ίσως να είναι αργά.

Έχει μεγάλη σημασία τεχνοκράτες, επιστημονικοί θεσμοί, κοινωνία των πολιτών, αλλά και τα κόμματα να συζητήσουν και να σταματήσουν τον ανορθολογικό αυτό κατήφορο.

Η ανάπτυξη και λειτουργία λιμενικών εγκαταστάσεων αποτελεί ζωτικό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, το μοντέλο Master Concession, με την παραχώρηση του ελέγχου των λιμένων σε ιδιώτες για μεγάλο χρονικό διάστημα, έχει πράγματι κυριαρχήσει στην ελληνική πραγματικότητα και στους έχοντες δημόσο λόγο. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα αυτού του μοντέλου αμφισβητείται όλο και περισσότερο, με το Landlord Μοντέλο να αναδεικνύεται ως εναλλακτική λύση.

Η αμφισβήτηση του ελληνικού μοντέλου Master Concession και η υιοθέτηση του Landlord Μοντέλου αποτελούν κρίσιμα ζητήματα για την ανάπτυξη και λειτουργία βιώσιμων λιμενικών εγκαταστάσεων.

Θα επιχειρήσουμε να συμβάλλουμε σε αυτή την κατεύθυνση διατυπώνοντας συνοπτικά κάποια στοιχεία από τη βασική θεωρία και σκέψη επί των της λιμενικής βιομηχανίας.

Η λιμενική βιομηχανία διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη και το εμπόριο. Η προσέλκυση επενδύσεων σε λιμενικές υποδομές είναι απαραίτητη για την αναβάθμιση των υπηρεσιών, την αύξηση της αποδοτικότητας και την προώθηση της ανταγωνιστικότητας. Οι συμβάσεις παραχώρησης προσφέρουν ένα ελκυστικό πλαίσιο για την ιδιωτική συμμετοχή, επιτρέποντας στους ιδιώτες φορείς να αναλάβουν την ανάπτυξη, τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση λιμενικών εγκαταστάσεων για μια προκαθορισμένη χρονική περίοδο.

Παρότι οι συμβάσεις παραχώρησης έχουν τύχει εκτενούς μελέτης, υπάρχουν πτυχές που συχνά παραβλέπονται ή δεν λαμβάνουν την απαραίτητη προσοχή. Στο πλαίσιο της ελληνικής λιμενικής βιομηχανίας, μερικά από τα πιο σημαντικά ζητήματα που χρήζουν προσοχής είναι:

• Κοινωνικές επιπτώσεις: Η κατασκευή και η λειτουργία λιμένων μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τις γύρω κοινότητες. Οι συμβάσεις παραχώρησης οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τις κοινωνικές επιπτώσεις και να προβλέπουν μέτρα για την αντιμετώπιση τυχόν αρνητικών συνεπειών.
• Διαχείριση περιβαλλοντικών επιπτώσεων: Η ανάπτυξη και η λειτουργία λιμενικών εγκαταστάσεων δύναται να επιφέρει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι συμβάσεις παραχώρησης οφείλουν να θέτουν αυστηρά περιβαλλοντικά πρότυπα και να διασφαλίζουν την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών για την προστασία του περιβάλλοντος.
• Διαχείριση κινδύνων: Η ανάπτυξη και η λειτουργία λιμένων εμπεριέχουν διάφορους κινδύνους, όπως οικονομικούς, πολιτικούς και περιβαλλοντικούς. Οι συμβάσεις παραχώρησης οφείλουν να θέτουν σαφείς μηχανισμούς για την κατανομή και διαχείριση των κινδύνων μεταξύ του δημοσίου και του ιδιώτη φορέα.
• Ευελιξία και προσαρμοστικότητα: Το περιβάλλον της λιμενικής βιομηχανίας δύναται να μεταβληθεί σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Οι συμβάσεις παραχώρησης οφείλουν να διαθέτουν εύλογο βαθμό ευελιξίας και προσαρμοστικότητας, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν σε νέες προκλήσεις και ευκαιρίες αλλά καιστις όποιες ενδεχόμενες αλλαγές PESTEL.
• Διαφάνεια και λογοδοσία: Η διαφάνεια και η λογοδοσία είναι απαραίτητες για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την αποφυγή κακοδιαχείρισης. Οι συμβάσεις παραχώρησης οφείλουν να διασφαλίζουν την πρόσβαση του κοινού σε πληροφορίες και να θεσπίζουν μηχανισμούς λογοδοσίας για τον έλεγχο των δραστηριοτήτων του παραχωρησιούχου.
• Μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα: Η ανάπτυξη και η λειτουργία λιμένων οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τις μακροπρόθεσμες ανάγκες και βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Οι συμβάσεις παραχώρησης οφείλουν να ενθαρρύνουν πρακτικές που συμβάλλουν στην οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιώσιμότητα.
• Παρακολούθηση και αξιολόγηση: Η παρακολούθηση της απόδοσης του παραχωρησιούχου και η αξιολόγηση της συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης είναι απαραίτητες. Οι συμβάσεις οφείλουν να καθορίζουν σαφείς δείκτες απόδοσης και να θεσπίζουν διαδικασίες για την τακτική παρακολούθηση και αξιολόγηση της υλοποίησης του έργου.
• Επίλυση διαφορών: Η επίλυση διαφορών που δύναται να προκύψουν κατά τη διάρκεια της σύμβασης παραχώρησης είναι ζωτικής σημασίας. Οι συμβάσεις οφείλουν να καθορίζουν σαφείς διαδικασίες για την επίλυση διαφορών, λαμβάνοντας υπόψη τόσο το ελληνικό δίκαιο όσο και διεθνή πρότυπα.

Αμφισβήτηση του Μοντέλου Master Concession:

• Ελλιπής λογοδοσία και έλεγχος: Η παραχώρηση του ελέγχου για μεγάλο χρονικό διάστημα δύναται να οδηγήσει σε φαινόμενα κακοδιαχείρισης και έλλειψης διαφάνειας.
• Μη βέλτιστη κατανομή κερδών: Το μοντέλο Master Concession δύναται να ευνοεί τον ιδιώτη φορέα, μειώνοντας τα έσοδα του δημοσίου.
• Περιορισμένες δυνατότητες επέμβασης: Η μακροχρόνια δέσμευση δύναται να περιορίζει την ικανότητα του δημοσίου να προσαρμόσει τις λιμενικές υποδομές στις μεταβαλλόμενες ανάγκες.
• Απουσία μακροπρόθεσμου οράματος: Ο βραχυπρόθεσμος στόχος κέρδους δύναται να υπερισχύσει της μακροπρόθεσμης βιώσιμης ανάπτυξης.

Υιοθέτηση του Landlord Μοντέλου:

• Διατήρηση του δημοσίου ελέγχου: Το Landlord Μοντέλο διατηρεί τον έλεγχο των λιμενικών υποδομών στο δημόσιο, διασφαλίζοντας λογοδοσία και διαφάνεια.
• Δίκαιη κατανομή κερδών: Το μοντέλο Landlord Μοντέλο επιτρέπει την αξιοποίηση των λιμανιών προς όφελος του δημοσίου, διασφαλίζοντας δίκαιη κατανομή των κερδών.
• Ευελιξία και προσαρμοστικότητα: Το Landlord Μοντέλο επιτρέπει ευελιξία στις επενδύσεις και προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες ανάγκες.
• Μακροπρόθεσμη βιώσιμη ανάπτυξη: Το Landlord Μοντέλο ενθαρρύνει μακροπρόθεσμο όραμα και βιώσιμες πρακτικές.

Πλεονεκτήματα του Landlord Μοντέλου:

• Αύξηση της διαφάνειας: Το Landlord Μοντέλο διασφαλίζει διαφάνεια στις διαδικασίες, με πρόσβαση του κοινού σε πληροφορίες και δυνατότητα ελέγχου.
• Ενίσχυση του ενδολιμενικού ανταγωνισμού: Το Landlord Μοντέλο ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των ιδιωτών φορέων, μέσα στο ίδιο το λιμάνι, οδηγώντας σε καλύτερες υπηρεσίες και χαμηλότερες τιμές.
• Βελτίωση της περιβαλλοντικής προστασίας: Το Landlord Μοντέλο θέτει έμφαση στην περιβαλλοντική προστασία και βιώσιμες πρακτικές.

Η στροφή λοιπόν προς το Landlord Μοντέλο στη λιμενική βιομηχανία της Ελλάδος, μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη διαφάνεια, λογοδοσία, ευελιξία και βιώσιμη ανάπτυξη, προς όφελος του δημοσίου, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας.