Η κοινωνία «παλαιού τύπου», έτσι όπως τη βίωσε η ανθρωπότητα στο παρελθόν, καταρρέει. Και αυτό ανεξαρτήτως επιπέδου και συστήματος ανάπτυξης. Τα μέσα τα οποία χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων, ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στην καθημερινότητα της ζωής των ανθρώπων, από αυτήν που οι ίδιοι αναγνωρίζουν. Όσο πιο σύνθετη, πολύπλοκη γίνεται η πραγματικότητα, δηλαδή ο χρόνος αποκτά πολύ μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε γνώσεις και διαφοροποιήσεις της κοινωνικής δυναμικής, τόσο περισσότερο οριοθετείται ο τρόπος ζωής από την τεχνολογία και γενικότερα τα μέσα, τα οποία παίζουν αποφασιστικό ρόλο στις συναλλαγές του, όπως είναι το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

.

.

Η μετακοινωνικότητα

.

Μετακοινωνικές συνθήκες είναι αυτές που προσδιορίζονται από την ανάπτυξη και λειτουργία κοινωνικών σχέσεων στο πλαίσιο της χρήσης αντικειμένων, τεχνολογικών κατασκευών (Navigator, Facebook, κοινωνικά δίκτυα κ.λπ.), τα οποία υποκαθιστούν την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο και την άμεση επαφή με την πραγματικότητα.

.

Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση του Navigator από τους οδηγούς, δηλαδή τον κάθε άνθρωπο στο πλαίσιο του ρόλου του οδηγού, όταν αναζητά μια διεύθυνση σε τμήμα της πόλης, το οποίο δεν έχει επισκεφθεί. Η ηλεκτρονική συσκευή αναλαμβάνει να τον οδηγήσει στον τόπο προορισμού, χωρίς να ενεργοποιεί ο ίδιος τη σκέψη του, ούτε να έρχεται σε επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο. Αυτοσυγκεντρώνεται στην οδήγηση και στη μικρή οθόνη του Navigator, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την άσκηση του ανθρώπου σε μια λειτουργία εικονικής επαφής με την πραγματικότητα. Το ίδιο συμβαίνει και στο χώρο της μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Η επαφή με το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι, γίνεται κυρίως μέσα από την εικονική, άρα αποσπασματική και ελεγχόμενη αποτύπωση της πραγματικότητας και όχι μέσα από την προσέγγιση και ανάλυσή της από τον ίδιο τον πολίτη. Αυτό είναι αδύνατο στις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποίησης.

.

Στο χώρο των ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτύων, πιστοποιείται με τον καλύτερο τρόπο η απομάκρυνση από την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο.

.

Ταυτοχρόνως δε με την κυριαρχία των τεχνολογικών μέσων σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας, αλλά και της προσωπικής ζωής, επιταχύνεται η κοινωνική και ατομική δυναμική της εξέλιξης και η ανάγκη λήψης αποφάσεων σε μια πολύπλοκη πραγματικότητα, μέσα σε πολύ πιο σύντομο χρονικό διάστημα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτό σημαίνει πολύ μεγάλη ψυχολογική πίεση και πολύ μεγαλύτερη αβεβαιότητα ως προς τη λειτουργικότητα των αποφάσεων.

.

Με την κατάρρευση της κοινωνίας «παλαιού τύπου», αρχίζει να αναδύεται μια άλλη, η οποία βασίζεται στη λογική της κοινωνικής δικτύωσης στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας από το ένα μέρος, και από το άλλο δεν εδράζεται στην κοινωνική νομιμοποίηση και ως ένα βαθμό νομιμότητα. Δημιουργείται μια «ιδιωτική πραγματικότητα» σε εικονικό επίπεδο, η οποία παρακάμπτει την κοινωνική και τις αξίες οι οποίες σηματοδοτούν τη λειτουργία της. Ταυτοχρόνως όμως, η επικοινωνία πραγματώνεται στο πλαίσιο των ορίων της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας. Η έννοια της κοινωνίας σταδιακά χάνει ένα μεγάλο μέρος της σημασίας της, διότι ο άνθρωπος ασκείται στην ατομικιστική οπτική, την οποία θεωρεί πολύ πιο σημαντική παράμετρο απαλλαγής από τα προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας, ενώ βάζει στο περιθώριο την κοινωνική ενεργοποίηση και τη συλλογική δράση.

.

Το ερώτημα στη σημερινή εποχή, δεν είναι πώς το άτομο ως αυτόνομη προσωπικότητα και ηθικός πολίτης διαμορφώνει τη ζωή του, αλλά πώς θα επιβιώσει και θα προσαρμοσθεί σε ένα κόσμο, ο οποίος παρουσιάζεται ότι δεν μπορεί να αλλάξει.

.

Το μετα-αυτόνομο υποκείμενο, ασκείται στη «δημιουργικότητα της προσαρμογής» (Christoph Menke). Ουσιαστικά, ασκείται στη συνεχή ενδοσκόπηση και αναζήτηση μιας αυθεντικής αυτοπραγμάτωσης, η οποία, χωρίς κοινωνική διάσταση, μπορεί να οδηγήσει στο κενό.

.

.

Μεταμοντέρνα κουλτούρα και αγορές

.

Κατ’ αρχήν, η αξιοποίηση της αισθητικής και της κουλτούρας στην κοινωνία του θεάματος, της κυριαρχίας της εικόνας με άλλα λόγια, καθώς και στην οικονομία, σημαίνει Life-style και παρουσίαση, διαφήμιση καταναλωτικών προϊόντων. Ακόμη και η τέχνη στο πλαίσιο της κυριαρχίας των αγορών και του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, χάνει την ανεξαρτησία της. Το αισθητικά ωραίο και αληθινό, μετατρέπεται σε εργαλείο για την προώθηση προϊόντων και την παραγωγή πλούτου.

.

Ο καλλιτέχνης-σταρ χρησιμοποιείται ως ιδεατό πρότυπο και μοντέλο για την αναπαραγωγή ατόμων, τα οποία ακουμπούν την αυτοπραγμάτωση και δημιουργικότητά τους στη λογική της αγοράς και της κατανάλωσης. Η μεταμοντέρνα κουλτούρα δημιουργεί την αίσθηση ότι παράγει αντίτυπα χωρίς την ύπαρξη πρωτοτύπων. Τα ανθρωπάκια του Γαϊτη αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο στο ζωγραφικό επίπεδο αυτή την πραγματικότητα.

.

Βρισκόμαστε σε μια φάση μετάβασης σε μια νέα εποχή. Αυτή η φάση, στο επίπεδο της κοινωνικής συνεκτικότητας, κυριαρχείται από τη λογική του θεάματος και της εικόνας. Στο μέτρο που διασφαλίζεται σε ατομικό επίπεδο η δυνατότητα αυτοπαρουσίασης και απόκτησης οικονομικού και κοινωνικού στάτους, δεν διατρέχει κίνδυνο αναταράξεων η κοινωνική συνοχή. Το σύστημα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης είναι ασφαλές. Σε αντίθετη περίπτωση, εισέρχεται σε περίοδο κρίσης και δυσλειτουργιών, οι οποίες μπορεί να απειλήσουν τις υπάρχουσες ισορροπίες. Όχι βεβαίως την πλήρη ανατροπή τους.

.

Η νέα εποχή, δεν διαφαίνεται ακόμη αν θα συνεχίσει να οριοθετείται από τη λογική λειτουργίας της αγοράς, η οποία απετέλεσε και τη μεγάλη δύναμη του μοντερνισμού. Αυτή οδήγησε στο δίπολο των πλανητικών αγορών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, από το ένα μέρος, και στην εθνική οπτική αντίληψης της πραγματικότητας από τις κοινωνίες, από το άλλο. Αυτή δε η διπολικότητα της πραγματικότητας, είχε ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση μεγάλης κλίμακας πλούτου στα χέρια μιας ολιγάριθμης ομάδας ανθρώπων σε πλανητικό επίπεδο. Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλε τα μέγιστα το γεγονός ότι η κοινωνική ενεργοποίηση και η συλλογική δράση, δεν οδηγούν πλέον στην απαλλαγή από τα προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας, όσο η βιογνώση, η οικονομία, καθώς και η ατομικιστική και ανταγωνιστική οπτική.

.

Οι αγορές και το υπάρχον σύστημα οικονομικής οργάνωσης, με την αξιοποίηση των τεράστιων δυνατοτήτων της τεχνολογίας και της εικονικής λογικής της κοινωνίας του θεάματος, οδηγούν τις κοινωνίες στο περιθώριο της πολιτικής λειτουργίας και το πολιτικό σύστημα στο περιθώριο της δυναμικής της εξέλιξης. Αυτό συμβαίνει, διότι το χρηματοπιστωτικό και ευρύτερα οικονομικό σύστημα λειτουργούν σε πλανητικό επίπεδο παράγοντας πολυπλοκότητα, ενώ οι κοινωνίες και οι πολιτειακές τους εκφράσεις εξαντλούνται στα εθνικά όρια και τις προσπάθειες για την οικοδόμηση πνεύματος και κλίματος συνεργασίας. Με αυτόν τον τρόπο φιλοδοξούν να διαμορφωθούν κοινά συμφέροντα. Σε αντίθετη περίπτωση, υπάρχει και ο βίαιος τρόπος διαμόρφωσης συνθηκών ισορροπίας. Αυτό βεβαίως συμβαίνει πάντα σε βάρος των αδυνάτων.

.

Αυτά τα δεδομένα έχουν ως αποτέλεσμα η πολιτική να αναλαμβάνει ρόλο νομιμοποιητικού παράγοντα της πορείας την οποία καθορίζουν οι αγορές και το οικονομικό σύστημα, σε πλανητικό επίπεδο. Τα δε κόμματα τα οποία την υπηρετούν, καθίστανται ανενεργοί μηχανισμοί, διότι από το ένα μέρος απευθύνονται σε εθνικό ακροατήριο, το οποίο δεν είναι εκπαιδευμένο ούτε διαθέτει και το μεθοδολογικό εργαλείο για να κινηθεί νοητικά στο σύνθετο πλανητικό επίπεδο. Από το άλλο μέρος, τα ίδια είναι οργανωμένα για λειτουργία σε εθνικής εμβέλειας κοινωνίες, ενώ και το πολιτικό προσωπικό έχει τα ίδια χαρακτηριστικά. Αρκεί να παρατηρήσει κάποιος την πρακτική των κυβερνήσεων στα θέματα των επιπτώσεων της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής και των αναγκαίων μέτρων για την αντιμετώπιση αυτών των επιπτώσεων, οι οποίες σε βάθος χρόνου απειλούν την ύπαρξη τουλάχιστον των απαραίτητων για τη ζωή συνθηκών. Η κατάσταση είναι τραγική. Και όμως, αντί να λαμβάνονται αποφάσεις, χάνεται πολύτιμος χρόνος.

.

Με αυτό τον τρόπο βέβαια η δημοκρατική λειτουργία χάνει το νόημά της και οδηγείται σε αδιέξοδο, ενώ η ενασχόληση με την πολιτική εκφυλίζεται από λειτούργημα σε επαγγελματικό ρόλο.

.

.

Συστημικές ανισορροπίες

.

Ήδη έχουμε πλέον ορατό το φαινόμενο οι πολιτικοί να θεωρούνται πολιτική τάξη από το ένα μέρος και από το άλλο, να απομακρύνονται οι άνθρωποι από την πολιτική.  Στο παρελθόν, η πολιτική και τα κόμματα είχαν κοσμοθεωρητικήκαι ιδεολογική αναφορά στη συνείδηση των πολιτών. Είτε είχαν ως αφετηρία το αξιακό σύστημα θρησκευτικών μορφωμάτων, είτε ακουμπούσαν σε ιδεολογικά συστήματα τα οποία εξέφραζαν ταξικά συμφέροντα.

.

Στη σημερινή εποχή, τα κόμματα εξουσίας είναι προϊόν γενικευτικής λογικής, με στόχο να καλύπτονται όσο πιο πολλές κοινωνικές ομάδες είναι δυνατόν. Η «πολυσυλλεκτικότητα» αποτελεί κυρίαρχο κριτήριο προσδιορισμού της πολιτικής ταυτότητας και εξισορρόπησης στο προγραμματικό επίπεδο του υψηλού βαθμού κοινωνικής διαφοροποίησης. Γι’ αυτό επικρατεί και ένας ιδιότυπος πραγματισμός. Πολιτική και κόμματα είναι για να επιλύουν προβλήματα. Έτσι αποκτούν εκλογική πελατεία. Όπου βέβαια λειτουργεί η πελατειακή λογική, η επίλυση προβλημάτων έχει προσωπική αναφορά και όφελος. Εκεί, το κοινωνικό σύνολο, ως δημόσιο και κοινωνικό συμφέρον, είναι ανύπαρκτο.

.

Από το άλλο μέρος, ο συνεχής εκσυγχρονισμός των κοινωνιών, αυξάνει την πολυπλοκότητα και τον βαθμό διακινδύνευσης. Αυτό οφείλεται στην συνεχή παραγωγή και αναίρεση γνώσεων και τεχνολογικών εφαρμογών, με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις τους στην πράξη να μην είναι από πριν πλήρως ελεγχόμενες. Ταυτοχρόνως όμως, στο πλαίσιο της δυναμικής την οποία αναπτύσσουν τα επιμέρους κοινωνικά συστήματα (οικονομία, πολιτική, επιστήμη, θρησκεία, δίκαιο, τέχνη και άλλα), διαμορφώνονται διαφορετικές εσωτερικές λογικές και λειτουργίες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται φυγόκεντρες τάσεις. Όσο πιο ανεπτυγμένες είναι οι κοινωνίες, τόσο πιο έντονο είναι αυτό το φαινόμενο της λειτουργικής διαφοροποίησης των κοινωνικών συστημάτων.

.

Εάν συνυπολογίσουμε ότι τα επιμέρους κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως το οικονομικό, διασυνδέονται σε διεθνές επίπεδο, χωρίς βεβαίως οι απλοί άνθρωποι να συμμετέχουν συνειδητά σε αυτή τη διαδικασία και να την επεξεργάζονται νοητικά, τότε μπορεί κάποιος να αντιληφθεί την τεράστια δυσκολία να καθοδηγηθεί ο κοινωνικός μετασχηματισμός με τη συνειδητή  συμβολή των πολιτών. Η κοινωνία του θεάματος και η χειραγώγηση των μαζικών κοινωνιών, είναι το υποκατάστατο για την αδυναμία των μελών των σύγχρονων κοινωνιών να κινηθούν συνειδητά σε πλανητικό επίπεδο.

.

Το πρόβλημα βέβαια μεγιστοποιείται, όταν και η πολιτική και οι κομματικοί σχηματισμοί είτε αδυνατούν να το κάνουν, επειδή δεν διαθέτουν την κατάλληλη οργανωτική δομή με τεχνοκρατικούς μηχανισμούς στήριξης, είτε εγκλωβίζονται στον πραγματισμό ενός ιδιόμορφου λαϊκισμού, ο οποίος τους διασφαλίζει τη νομή της εξουσίας.

.

Μόνο που αυτή η μορφή λειτουργίας δεν μπορεί να αποκαταστήσει την απαραίτητη λειτουργική ισορροπία των κοινωνικών συστημάτων. Εμποδίζει την ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής σε αντιστοίχιση με τη ροή του χρόνου και τις αναγκαίες υπερβάσεις και τομές, ώστε να διασφαλίζεται μια βιώσιμη προοπτική. Ο όποιος διάλογος δε αναπτύσσεται είτε σε εθνικό, είτε σε ευρωπαϊκό και ευρύτερα πλανητικό επίπεδο, δεν έχει μέχρι τώρα θετικά αποτελέσματα, διότι πραγματοποιείται όχι με γνώμονα το πλανητικό κοινωνικό συμφέρον, αλλά με κριτήριο το συμφέρον των αγορών και του ισχύοντος μοντέλου οικονομικής οργάνωσης, καθώς και την κακώς εννοούμενη εθνική μυωπική λογική. Αυτή η κατάσταση αποκτά χαρακτηριστικά τραγωδίας, εάν ληφθεί υπόψη ότι τα χρονικά περιθώρια εξαντλούνται σε ό,τι αφορά την πραγματοποίηση των αναγκαίων δομικών αλλαγών, τόσο σε εθνικό, όσο και σε πλανητικό επίπεδο. Αρκεί να αναλογισθούμε τα τεράστια, παγκόσμιας εμβέλειας προβλήματα, όπως η φτώχεια, οι μετακινήσεις πληθυσμών, η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της, η σταδιακή εξάντληση των φυσικών πόρων και πολλά άλλα, τα οποία δεν μπορούν πλέον να περιμένουν. Σε αυτά, βεβαίως, προστίθενται και τα προβλήματα τα οποία βιώνονται σε εθνικό επίπεδο.

.

Η μεταβατική εποχή, στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα, πρέπει να επιταχυνθεί και να αποκρυσταλλωθούν οι ποιοτικές και ποσοτικές παράμετροι της νέας εποχής, ώστε να αποκτήσει σταθερά και βιώσιμα χαρακτηριστικά η πορεία προς το μέλλον.

.

.

.

.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

.

.
1. Christoph Menke, „Die Gegenwart der Tragodie. Versuch uber Urteil und Spiel“, Frankfurt am Main, 2005

.

2. Christoph Menke, Arnd Pollmann, „Philosophie der Menschenrechte“, Hamburg, 2007

.

3. Christoph Menke, „Kraft. Ein Grundbegriff asthetischer Anthropologie“, Frankfurt am Main, 2008

.

4. Axel Honneth, „Kritik der Macht“, Frankfurt am Main, 2000

.

5. Axel Honneth, Nancy Fraser, „Umverteilung der Anerkennung“, Frankfurt am Main, 2003

.

6. Axel Honneth, „Das Recht der Freiheit. Grundriss einer demokratischen Sittlichkeit“, Frankfurt am Main, 2011

.

7. Χρίστος Σ. Αλεξόπουλος, «Εθνικές ανισορροπίες και παγκόσμια διακυβέρνηση», Αθήνα, 2009

.