στη Γραμματική (Κική) Σβύνου (Γιαουρτά), στους και τις πριν και μετά, στις και τους συν, μετά και περί αυτήν
Δεν είναι σαν τον «Ασσυριακό Λόγο». Ποιος είμαι άλλωστε, να μην ανταποκριθώ στα από καιρού εδώ προαναγγελθέντα; Κι ας γνωρίζω βαθιά μέσα μου πως σύρομαι σε περιαυτολογία άνευ προηγουμένου και σε αδόλεσχη αποτύπωση της πλείστης όσης μου ροπής. Αυτής μεροληπτικά να κρίνω με σωρευμένη την προκατάληψη ενάντια στην κατάφωρη αυτοκατάφαση, που από κατάφωτος δήθεν τυφλοσούρτης οναγός μας των υποζυγίων τής βίας και των διψούντων για τα τσαλίμια κάθε εξουσίας καταλήγει τέτοια εκείνη, καθώς εγεννήθη ημίν η αυτοκατάφαση όπως υπάρξωμεν εις αντί άλλου όχι να ‘μαστε άλλος όπως άλλοι. Αφού έπιασα τη θεολογία, παραπέμπω εις παλιότερη συγγραφή, στο «πέμπτο» Ευαγγέλιο, στην Ιστορία τού Ούρμπινεκ από την «Ανακωχή» τού Πρίμο Λέβι, στις πρώτες εκείνες σελίδες που ακολουθούν το «Εάν Αυτό Είναι ο Άνθρωπος», όσες αναδύονται από το φάσμα τού αφρούρητου Άουσβιτς. Στοπ.
Ο ουκρανικός ηρωισμός μάς θυμίζει την ανθρωπινότητα που ελλοχεύει ακόμη στην ουσία μας, κι ας την ξεχνάμε. Άλλωστε, η δριμεία επίθεση του θηρίου δεν είναι παρά αναπαράσταση του οριενταλιστικού θέματος υπό το μοτίβο τού Ανατολικού ζητήματος, όπως το θεωρήσαμε καταπλακωμένο και τελειωμένο με τη Λοζάνη, τη λήξη τού Α’ Παγκόσμιου. Να ‘μαστε πάλι. Να και το ’22. Να και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης (και η Γραμματική του όπως θα δούμε).
Μιλώ για τη γενιά μου. Το 22 είναι η μήτρα μου. Δε μιλώ απλώς ως τρίτης γενιάς πρόσφυγας (ηλικιακά κάλλιστα και τέταρτης, καθώς οι άμεσοι προγονοί μου ήλθαν στην επικράτειά μας ορφανά μωρά, νήπια ή μικρά παιδιά), ούτε ως υποπροϊόν εθνοκάθαρσης. Δεν είμαι και ο μόνος. Ούτε οι καταγόμενοι/ες από την ανταλλαγή τών πληθυσμών τής Λοζάνης συνιστούμε αποκλειστικά παραδείγματα εθνοκάθαρσης στις δύο πλευρές τού Αιγαίου (σύγχρονης επανονομασίας τού Αστροπελάγους ή Πελάου ή Θάλασσας), ονομασίας που από φέτος έγινε εκτός των δυτικών γλωσσών δεκτή μετά κλάδων και εις την τουρκική. Άλλωστε η Ψωροκώσταινα η δισεκατονταετής ανέβλυσε από την πρώτη και υποδειγματικότερη εθνοκάθαρση, αυτήν της Τριπολιτσάς. Την έκανε και Εθνικό Ύμνο. Με παραγγελιά. Τι Οκταβιανός Αύγουστος τι Σπυρίδων Τρικούπης. Τι Βεργίλιος τι Σολωμός. Τι Ρώμη τι Ρωμιοί. Τι Αινειάς τι Ρωμιοσύνη! (Στην Αινειάδα ο ποιητής κλαίει το Μάρκελλο, ο Εθνικός μας γιατί τον αποσιωπά το Βύρωνα;)
Κι όμως. Δεν είναι η Λοζάνη κι η μακρινή της, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου νομιμοποιημένη Τριπολιτσά αλλά η Κρητική εθνοκάθαρση, 1898-1911, το κεντρικό γεγονός, de facto «δικαιωμένο» που καταλύει τα μοτίβα τών ιστορικών εξελίξεων που αθροίζουν το 22. Τα πρώτα «προσφυγικά» τών γεγονότων τού 20ού αι. δεν ανεγέρθηκαν στην Ελλάδα αλλά εκτός των άλλοτε συνόρων της, στη Ρόδο. Τα κατοίκησαν κι αυτά ελληνόφωνοι: μουσουλμανικές οικογένειες από την Κρήτη.
Θα εξειδικεύσουμε: η Ελληνική Επανάσταση ως η Τρίτη κορυφή στο σπουδαίο τρίγωνο των μεγάλων επαναστάσεων του Διαφωτισμού, από κοινού με την Αμερικανική και τη Γαλλική, εγκαινίασε ειδικά αυτή στο μοτίβο τής διαμόρφωσης των νεότερων κρατών την ιδέα και τη σχετική πρακτική τής εθνικά «καθαρής» κρατικής επικράτειας: παγκόσμιο «σύμβολο» τής αυτοδιάθεσης των Λαών και μετάλλαγής νοήματος τού Έθνους κράτους μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας αποτελεί δίχως άλλο η Σφαγή της Τριπολιτσάς: κανένα άλλο γεγονός στη νεοτερικότητα δε συμπυκνώνει την αλήθεια του έθνους κράτους όσο η σχεδιασμένη και επιτυχέστατα εκτελεσμένη Τριπολιτσά. Οπαδοί άλλων μορφών διαφωτιστικών νεοτερικών εθνών όπως του Γαλλικού (που φρόντισε στη Νύκτα τού Αγίου Βαρθολομαίου ή αργότερα με το πέρας τού Β΄ ΠΠ) ή του Αμερικανικού (το οποίο σάρωσε μη Ευρωπαίους στη δική του «Drang nach ..Westen») παρέμειναν μακριά, ανήμποροι να αντιδράσουν —ο Δημήτριος Υψηλάντης είδε από τον… ουρανό πια, δεκαετίες ύστερα, τους πληθυσμούς που διέσωσε απελευθερώνοντας την ανατολική Στερεά να εκδιώκονται οριστικά το ’22.
Η διαφωτιστική ορμή τής Ελλάδας σκεύους του Διαφωτισμού κράτησε μέχρι την τελική απαρτίωση του 22, με τον τρόπο που απαρτιώθηκαν οι συγγενείς της επαναστάσεις στον Αμερικανικό Εμφύλιο και στην Ήττα τού Γαλλογερμανικού αντίστοιχα (βλ. τις περσινές σχετικές αναφορές μας στο 21 όπου εξηγούμαστε αναλυτικά). Μαζί με τη Leitungs προβολή τού Διαφωτισμού όρμησε και το Ανατολικό ζήτημα: δεν ήταν μόνον η διάλυση τού ασθενούς, της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (και των αυτοκρατοριών τού δεσποτισμού που κατέβαλε οριστικά ο Α’ ΠΠ αργότερα) όσο και η με την πολεμική της νίκη, προς το τέλος τής Εθνεγερσίας, επιβολή τής ορθόδοξης Ρωσίας στα ηπειρωτικά πράγματα. Λύση στην απειλή τής τελευταίας θα δοθεί με το μακρινό προοίμιο (έτσι τον βλέπουμε) τού Α’ ΠΠ, τον Κριμαϊκό.
Υπό τις συνθήκες αυτές ο ελληνικός αλυτρωτισμός αναμεμιγμένος με τον ελληνικό αστισμό τυποποίησε στην Κρήτη καθόλη τη διάρκεια του 19ου αι. έναν ιδιότυπο χαρακτήρα επιθετικότητας και πρόκλησης διεθνούς αναταραχής. Δεν ήταν απλώς οι Ρωμιοί υπόδουλοι που γενναία επαναστατούσαν αλλά μια συστηματική προσπάθεια τέτοια που οδήγησε μια ισχυρή οιονεί μειονότητα όπως ήταν οι χριστιανοί Κρητικοί (λιγότεροι από το μισό ανδρικό πληθυσμό πριν το 1821, αν στηριχθούμε στις τουρκικές πηγές, καθώς οι οθωμανικές απογραφές λόγω μισογυνισμού δεν περιλάμβαναν παρά μόνον τους άρρενες) να καταστούν άνω των δύο τρίτων τού συνολικού πληθυσμού κατά την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας το 1898. Η ανακήρυξη του διεθνούς προτεκτοράτου και η βίαιη, ιδίως μετά το Θέρισο (1905) ελληνοποίησή του υπήρξε το πρελούδιο εμφατικών διωγμών και απίστευτης αγριότητας εις βάρος του μουσουλμανικού πληθυσμού. Ίσως και η μισή τουρκοκρητική κοινότητα είχε ήδη μετακινηθεί στα Δωδεκάνησα και τα καρικά παράλια (Μπρόντρουμ/Αλικαρνασσός) πριν το ξέσπασμα των Βαλκανικών. Ουδέποτε αποζημιώθηκε ή περιλήφθηκε στις μέριμνες της Λοζάνης (όπως και οι χριστιανοί Μικρασιάτες από την Καρία και τη Λυκία, όσοι/ες κατέφυγαν και παρέμειναν στα Δωδεκάνησα μη μετακινούμενοι/ες στην ελλαδική επικράτεια κατά τα γεγονότα τών 1912-1923, ακόμη και λόγω των καταναγκασμών τού ΄23).
Συνεπώς, ήδη πριν την αφετηρία τών Βαλκανικών (που δεν μπορούν παρά να εκληφθούν ως προανάκρουσμα του Α’ ΠΠ) υπό την ανοχή (ή τη συγκάλυψη) τής διεθνούς κοινότητας, και μάλιστα των μετέπειτα νικητών τού Μεγάλου Πολέμου η λύση που θα δοθεί στα δύο έθνη άξονες της διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στο ελληνικό, έθνος που πρωτοπορούσε αρχικά στο Διαφωτισμό, και στον κυρίαρχο αυτοκρατορικό Δεσπότη ο οποίος τελευταίος ανακαλύπτει την εθνική του μοίρα (εις διπλούν, το 1908 και το 1919) είναι να ξεχωρίσουν μεταξύ τους με φοβέρες και εθνικά «καθαρμένες» επικράτειες.
Εξ ου και η ακαθόριστη χίμαιρα τής Αυτοδιάθεσης των Λαών στις Βερσαλίες μετουσιώνεται ως απότοκος τής Τριπολιτσάς, έμπνευσης του Θερίσου (ανάληψης της πολύ μεταγενέστερης… Ομορφίτας). Ο θριαμβευτής τού Θερίσου Βενιζέλος δε δύναται μάλλον ούτε άμοιρός ευθυνών ούτε αδαής για τα μελλούμενα να λογιστεί, ιδίως υπό την προσωπική επιλογή του, να μη συμπεριλάβει τους συμπατριώτες του Τουρκοκρητικούς στις διατάξεις τής Λοζάνης, καθώς αυτές ίσχυσαν για τους πληθυσμούς όπως αυτοί κατοικούσαν τις επικράτειες Ελλάδας και Τουρκίας στην ανάφλεξη των Βαλκανικών και όχι μερικά χρόνια νωρίτερα. Δικής του, παλιότερης, έμπνευσης και η ελληνοποίηση άλλης νήσου, αυτής της Σπιναλόγκας, στον Κόλπο τού Μιραμπέλλου, μετά από τη μεσολάβηση της λοιμοκαθαρτήριας περιόδου, διάδοχης της μουσουλμανικής της κατοικήσεως.
Ασφαλώς δεν είναι τρίβιουμ να εκμεταλλευτούμε ως εύγλωττο το ανέκδοτο της σχεδόν παράλληλης διεξαγωγής του παράλιου βομβαρδισμού τής Αλικαρνασσού και του γαλλοκρατούμενου Καστελλόριζου από τις αντίπαλες μεγάλες δυνάμεις στη διάρκεια της τελευταίας φάσης τού Α’ ΠΠ. Ασφαλέστατα αποκαλυπτικό οπωσδήποτε είναι να προτείνουμε για ανάγνωση και την εντρύφηση στην Ιστορία και τις ιστορίες το εξαιρετικό πρόσφατο βιβλίο τού Γιάννη Λασκαράκη «Κυνηγημένοι από την Ιστορία», Επίκεντρο τέλη 2020.
Σημειώνουμε την παρουσία τής Ρωσίας στην Κρήτη, όσο και την απουσία της από τη Λοζάνη (τη συνεπή επίνευσή της όμως στα γεγονότα τού μικρασιατικού και τα αρμενοποντιακά). Περισσότερο διαπιστώνουμε το αποτρόπαιο του κρητικού παράδειγματος που ταλαιπωρεί ακόμη στην απαρτίωσή του το ελληνικό κράτος: δεν το αποδεσμεύει, μια και δεν μπόρεσε η τίμια ειρήνη που επιτεύχθηκε με την ελληνοτουρκική φιλία τού 30 να ευοδωθεί, αφού το Κυπριακό ουκ Έλληνες εξ ημών ολίγοι θέλησαν να «λύσουν» όπως το «κρητικό»: με αίματα. Αποτέλεσμα: οι διωγμοί τής μειονότητας στην Τουρκία, η κυπριακή τραγωδία με τα αμφοτερόπλευρα εγκλήματα και την απαράδεκτη παρατεινόμενη εισβολή, το ανεπίλυτο ακόμη Ανατολικό ζήτημα και η επανεμφάνιση του Οριενταλισμού.
Για τη διαρκή υπόσταση του τελευταίου δεν μας χρειαζόταν ως υπενθύμιση το θηρίο Ρωσία, αφού η Συρία και το προσφυγικό ήδη εδώ και χρόνια επιβεβαίωσαν για τους Ευρωπαίους πως οφείλουν να ενεργοποιηθούν προχωρώντας πολλά βήματα πιο πέρα τόσο από το Ναβαρίνο όσο από την Αντάντ και τον Κριμαϊκό. Είναι ζήτημα Νεοτερισμού. Αναμφισβήτητα. Αλλιώς Ρωσία.