Στις αρχές του 2016 είχα γράψει ένα κείμενο με τίτλο «2016: Η χρονιά της απομάγευσης (;)»[1]. Στο κείμενο αυτό διατύπωνα την άποψη ότι από τις 13 Ιουλίου 2015[2], στο επίπεδο των ιδεών, το ηγεμονικό αφήγημα του «αντιμνημονίου» είχε καταρρεύσει με πάταγο, μετά την κυβίστηση Τσίπρα, αφήνοντας σε ιδεολογική παραζάλη τους υποστηρικτές του, που ήταν τα δύο τρίτα των κατοίκων της χώρας. Έκτοτε, η χώρα πορεύεται σε συνθήκες ιδεολογικού κενού.Μοιάζει με οικοδόμημα που έχει αποσαθρωθεί το κονίαμά του και είναι έτοιμο να καταρρεύσει με πάταγο.

Υποστήριζα ότι αυτό το ιδεολογικό κενό θα μπορούσε να καλυφθεί με μια νέα αυτογνωσία της ελληνικής κοινωνίας, σε συνδυασμό με την ανάδυση νέων πολιτικών υποκειμένων ή με τη ριζική μετάλλαξη των υφισταμένων. Με μια άλλη ορολογία, με μια απομάγευση της ελληνικής κοινωνίας, με τον «εξοβελισμό της μαγείας ως τεχνικής σωτηρίας» για να χρησιμοποιήσουμε τον τόσο εύστοχο όρο του Μαξ Βέμπερ. Με μια απομάγευση που θα είχε στόχο να καταστήσει τον άνθρωπο κύριο του εαυτού του. Με μια έξοδο της ελληνικής κοινωνίας από την πνευματική κηδεμονία των στερεοτύπων και των ιδεοληψιών στην οποία η ίδια η κοινωνία έχει υποτάξει τον εαυτό της. Αξίζει να θυμηθούμε τον Καντ: Sapere aude, τόλμα να γνωρίζεις, τόλμα να σκέφτεσαι αυτόνομα υπό το φως του έμφυτου κριτικού λόγου και της ηθικής συνείδησης.

Δυστυχώς αυτό δεν έγινε. Αντίθετα, το 2016 ήταν η χρονιά που εντάθηκαν δύο φαινόμενα, στο επίπεδο των ιδεών, που ήρθαν να καλύψουν το κενό του «αντιμνημονίου». Πρόκειται για τον αντιευρωπαϊσμό και τον ανορθολογισμό. Αξίζει να τα εξετάσουμε αναλυτικότερα, δεδομένου ότι συγκροτούν σημαντικό τμήμα της ιστορίας των ιδεών στην Ελλάδα της κρίσης. Στο παρόν κείμενο αναλύεται ο αντιευρωπαϊσμός, με την προσδοκία ότι για τον ανορθολογισμό, που κορυφώθηκε με την κοινωνική αποδοχή και διάχυση του φαινομένου Σώρρα[3], θα ακολουθήσει ξεχωριστό άρθρο. Προς το παρόν, για τον ανορθολογισμό προσυπογράφουμε τις διαπιστώσεις του Σήφη Πολυμίλη:

Για να μην εθελοτυφλούμε, ο Σώρρας δεν προέκυψε από το πουθενά. Βρήκε πρόσφορο έδαφος που καλλιεργήθηκε από μια αντισυστημική λαϊκιστική ρητορεία με επικεφαλής τον ΣΥΡΙΖΑ και όλο το αντιμνημονιακό μπλοκ. Ποια η διαφορά των 600 δισ. του Σώρρα από το σκίσιμο του Μνημονίου με έναν νόμο και ένα άρθρο; Γιατί απορούμε γι’ αυτούς που τρέχουν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους με τα περιβόητα ομόλογα, όταν ζήσαμε –και ζούμε– το κίνημα του «Δεν πληρώνω»…

Τα επτά χρόνια της κρίσης δεν αποδόμησαν μόνο το πολιτικό σύστημα. Διαμόρφωσαν ατομικές και συλλογικές πεποιθήσεις, ανέδειξαν ψευδαισθήσεις και διαμόρφωσαν μια κουλτούρα εθνικολαϊκιστικής δημαγωγίας. Έβγαλαν στον αφρό πρόσωπα και μορφώματα, από τον Σώρρα μέχρι τη Χρυσή Αυγή, που επενδύουν στο μίσος και στην άγνοια και αναδεικνύουν τις χειρότερες πτυχές του χαρακτήρα μας.

Η καχυποψία, οι θεωρίες συνωμοσίας, ο ευρωσκεπτικισμός έχουν εγκατασταθεί πλέον για τα καλά σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας, που αρνούνται να δεχθούν την πραγματικότητα, τρέφονται από μια τοξική αγανάκτηση. Όσο αυτές οι αντιλήψεις, αυτές οι νοοτροπίες εξακολουθούν να είναι αποδεκτές, τόσο η Ελλάδα αντί να βγαίνει θα βουλιάζει στην κρίση.[4]

Ο κοινωνικός αντιευρωπαϊσμός

Σε όλη τη διάρκεια της επταετούς πλέον κρίσης, ο αντιευρωπαϊσμός ως ιδεολογία είχε ισχυρή αλλά όχι πλειοψηφική παρουσία. Τρεις πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο αντιευρωπαϊσμός ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο, αποκτώντας πλειοψηφικά χαρακτηριστικά σε κάποιες τοποθετήσεις.

Σε δημοσκόπηση της Κάπα Research για Το Βήμα[5], στο ερώτημα εάν μετά από 15 χρόνια χρήσης του ευρώ η χώρα ωφελήθηκε ή όχι, 59% απαντά ότι ζημιώθηκε, ενώ 40% ότι ωφελήθηκε. Οι αντίστοιχες απαντήσεις στο ίδιο ερώτημα το 2009 ήταν 32% και 64,5%. Πρόκειται για πλήρη αντιστροφή αντιλήψεων μέσα στα επτά χρόνια της κρίσης.

Στο ίδιο ερώτημα, σε δημοσκόπηση της Alco, το 53% των ερωτηθέντων εμφανίζεται να πιστεύει ότι ήταν λανθασμένη η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη και η αλλαγή του νομίσματος στο ευρώ, με μόλις 38% να την υποστηρίζει[6]. Στην ίδια δημοσκόπηση, ποσοστό 40% πιστεύει ότι η ευρωζώνη θα διαλυθεί, έναντι 41% που υποστηρίζει ότι θα συνεχίσει να υπάρχει.

Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research και στο ερώτημα τι θα ψήφιζαν οι ερωτώμενοι εάν γινόταν δημοψήφισμα, ευρώ ή δραχμή, 47,5% δήλωσαν υπέρ του ευρώ και 36,5% υπέρ της δραχμής. Οι αντίστοιχες απαντήσεις στο ίδιο ερώτημα το 2010 ήταν 60,5% και 28,5%. Για την ευρωζώνη, το 47% επιθυμεί τη διάλυσή της και το 49,5% τη συνέχιση της ύπαρξής της. Επίσης το 42% πιστεύει ότι θα ήμασταν καλύτερα με τη δραχμή και το 45,5% επιμένει στο ευρώ.

Σε παρεμφερή ερώτηση, «είστε υπέρ της παραμονής της χώρας σας στην ΕΕ ή υπέρ της εξόδου;» στη δημοσκόπηση WIN/Gallup, υπέρ της παραμονής στην ΕΕ τάχθηκε το 54% και υπέρ της εξόδου από την ΕΕ 46% (από 38% σε προηγούμενη δημοσκόπηση)[7].

Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών πρέπει να συνδυαστούν με τα ευρήματα μιας άλλης δημοσκόπησης, που στην ερώτηση «ποια χώρα θεωρούν περισσότερο φιλική προς την Ελλάδα», η Ρωσία[8] έρχεται ως πρώτη επιλογή με ποσοστό 43%, οι ΗΠΑ με μεγάλη διαφορά στο 16% και η Γερμανία στο 13%. Αντίστοιχα, στην ερώτηση ποιον ηγέτη εκτιμούν οι Έλληνες περισσότερο, ο Βλαντιμίρ Πούτιν συγκέντρωσε ποσοστό 39%, η Άνγκελα Μέρκελ 11%, ενώ ο νεοεκλεγείς Ντόναλντ Τραμπ μόλις 9%[9]. 

Ο πρώιμος αντιευρωπαϊσμός του ΣΥΡΙΖΑ

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε αυτή την πύκνωση του αντιευρωπαϊσμού καθοριστικός είναι ο ρόλος της ρητορείας του ΣΥΡΙΖΑ. Η ρητορεία αυτή έρχεται από πολύ παλιά, πολύ πριν ο ΣΥΡΙΖΑ αναλάβει τη διακυβέρνηση της Ελλάδας[10].

Η απέχθεια του κόμματος αυτού προς τις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες αποτυπώνεται ανάγλυφα στην ακόλουθη δήλωση του Αλέξη Τσίπρα:

ΕΣΟΧΗ

Η Βενεζουέλα αποτελεί ένα μοντέλο που πρέπει να ακολουθήσουμε ώστε να αφήσουμε πίσω το καπιταλιστικό μοντέλο που κυριαρχεί σήμερα στην Ευρώπη[11].

Η δήλωση αυτή αφήνει ελάχιστα περιθώρια για παρερμηνείες. Είναι μια, εφ’ όλης της ύλης, αντίθεση στο ευρωπαϊκό κοινωνικό σύστημα. Είναι ο θαυμασμός για ένα αυταρχικό καθεστώς, εκείνο της Βενεζουέλας, που έχει οδηγήσει τη χώρα στη χρεοκοπία και στη στέρηση στοιχειωδών πολιτικών ελευθεριών. Είναι δήλωση απέχθειας προς την Ευρώπη, τις αξίες της και τα ιδανικά της. Ο αντιευρωπαϊσμός συνιστά καθοριστικό στοιχείο του ιδεολογικού DNA αυτού του κομματικού σχηματισμού. Και για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία, ο Αλέξης Τσίπρας δήλωνε λίγο πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015:

Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι το ξυπνητήρι που θα βγάλει τους ευρωπαίους ηγέτες από το λήθαργο[12].

Οι συριζαϊκές αυταπάτες για την Ευρώπη, πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 μπορούν να συμπυκνωθούν σε δύο κεντρικά σημεία:

1. Μετά την ανάληψη της εξουσίας, θα εκβιάσουμε τους εταίρους και δανειστές προκειμένου να μας δώσουν ό,τι ζητάμε. Θα υποκύψουν, αλλιώς η Ευρωζώνη θα διαλυθεί και το κόστος για την παγκόσμια οικονομία θα είναι πολλά τρις. Η βεβαιότητα αυτή εκφράστηκε με τη γνωστή δήλωση Τσίπρα, που έχει γίνει viralστο διαδίκτυο: «Δεν υπάρχει ούτε μία στο εκατομμύριο να απαντήσει όχι η Μέρκελ. Διότι η Μέρκελ είναι μια πολιτικός που θα θελήσει, όχι να διακινδυνεύσει την προοπτική της βιωσιμότητας της Ευρώπης εν συνόλω, αλλά να καρπωθεί την έξοδο από την κρίση. Θα το θυμηθείτε και θα είναι μέρα μεσημέρι»[13]. Στο πλαίσιο αυτής της αυταπάτης είχε κοστολογηθεί και η ζημιά για την Ευρώπη: «Δείτε την έκθεση του γερμανικού έγκυρου ιδρύματος Berdesman, δεν είναι δικιά μας ιδέα ή άποψη, για το κόστος στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στη γερμανική οικονομία από πιθανή κατάρρευση του ευρώ. 17,2 τρισεκατομμύρια το 2020 για την παγκόσμια οικονομία, 73 δισεκατομμύρια για τη γερμανική οικονομία»[14]. Το ότι θα είχαμε το πάνω χέρι σε αυτή τη διαπραγμάτευση εκφράστηκε ποικιλότροπα, είτε με τις γνωστές δηλώσεις για τα νταούλια[15] είτε με διαβεβαιώσεις ότι «στην ευρωζώνη δεν μας κρατάνε από φιλανθρωπία, αλλά από ανάγκη, δεν έχει ανάγκη η Ελλάδα την Ευρώπη, αλλά και η Ευρώπη την Ελλάδα»[16]. Όπως το έθετε προεκλογικά ο Γιάννης Δραγασάκης, το ενδεχόμενο να απορρίψουν τις θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ οι εταίροι πρέπει να αποκλεισθεί, γιατί αυτό «σημαίνει ότι θα έχουν αρνηθεί τη βούληση του ελληνικού λαού, σημαίνει ότι είμαστε σε μια Ευρώπη χωρίς καμία δημοκρατική τάξη, όπου το Ευρωκοινοβούλιο δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο»[17]. Η αίσθηση αυτής της υπεροχής προέκυπτε από τη δήλωση Τσίπρα ότι «η Ελλάδα είναι μια χώρα µε ανεξάντλητη γεωπολιτική δυναμική, την οποία δεν πρέπει να εξαντλήσουμε παραδίδοντας τη χώρα ενέχυρο στους δανειστές»[18].
2. Συνέπεια αυτής της στρατηγικής του ΣΥΡΙΖΑ θα ήταν όχι μόνον η αλλαγή της Ευρώπης, αλλά και ολόκληρης της υφηλίου. «Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα εμπνεύσει την αλλαγή στην Ευρώπη»[19], είχε πει ο Αλέξης Τσίπρας μιλώντας από το βήμα του 4ου Συνεδρίου του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, σε συνέχεια προηγούμενης δήλωσής του ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι «η κύρια δύναμη αλλαγής στην Ευρώπη»[20]. Περισσότερο ενθουσιώδης ο Πάνος Σκουρλέτης, επεξέτεινε τα γεωγραφικά όρια επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ, δηλώνοντας ότι «τα μάτια όλης της υφηλίου είναι στραμμένα στον ΣΥΡΙΖΑ»[21]. Ακόμα πιο παραστατικά, ο Τσίπρας δήλωνε, στις 22 Ιανουαρίου 2015, στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του ΣΥΡΙΖΑ, ότι «η δημοκρατία επιστρέφει. Επιστρέφει για να εξαπλωθεί ξανά σε ολόκληρη την Ευρώπη!»[22] Κρίση μεγαλείου, άγνοια συσχετισμού δυνάμεων, ιδεοληψία; Ό,τι και να ήταν, όλα αυτά κατέρρευσαν μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015. Για την ακρίβεια, δεν κατέρρευσαν αλλά μετασχηματίστηκαν.

Ο αντιευρωπαϊσμός στην εξουσία

Μετά την εκλογική νίκη του Ιανουαρίου 2015 και μέχρι το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 επικρατεί το απόλυτο ιδεολογικό αλαλούμ. Οι αυταπάτες συνεχίζονται, με τον Τσίπρα να δηλώνει, τον Φεβρουάριο του 2015, ότι «τα Μνημόνια τελείωσαν από τις 25 Γενάρη, δεν έχουμε δικαίωμα να τα ξαναφέρουμε και μάλιστα από την πίσω πόρτα»[23] και με τον Αλέκο Φλαμπουράρη να διαβεβαιώνει, τον Απρίλιο του 2015, ότι «θα δώσουν τα λεφτά στις 24 Απριλίου, γιατί δεν τους συμφέρει να διαλύσουμε την ευρωζώνη»[24]. Δεν είναι τυχαίο ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ σχολιάζεται ευνοϊκά από τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης που μεταδίδουν ότι «η Ελλάδα δίδαξε στις Βρυξέλλες ένα μάθημα δημοκρατίας»[25], ενώ ο πρόεδρος Πούτιν εκφράζει τον θαυμασμό του για τον Αλέξη Τσίπρα δηλώνοντας ότι είναιπρωθυπουργός με «φρέσκιες ιδέες που αγωνίζεται για το καλό του λαού και της πατρίδας του»[26].

Όλος αυτός ο Post-Truth αντιμνημονιακός λόγος αχρηστεύεται μετά το δημοψήφισμα. Σε πείσμα κάποιων που ήλπιζαν, ή εύχονταν, ότι αυτό θα οδηγούσε σε μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ προς μια ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική θέαση, ο αντιευρωπαϊσμός επιστρέφει με νέο μανδύα, ιδίως μετά την υπογραφή του νέου Μνημονίου, τον Αύγουστο του 2015.

Δύο είναι και πάλι τα κύρια χαρακτηριστικά του νέου, μεταλλαγμένου, αντιευρωπαϊσμού:

1. Μια αμυντική ρητορεία, ότι ενώπιον του υπέρτερου εχθρού, ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε μια προσωρινή υποχώρηση, έναν λενινιστικού τύπου συμβιβασμό, χωρίς να αποστεί από τις αρχές του που είναι ασύμβατες με τα θεμελιώδη της Ευρώπης. Αυτό το καθήκον ανέλαβε πρώτος ο Αλέξης Τσίπρας. Επιστράτευσε τη μόνη ιδεολογική φαρέτρα που κατέχει, τον μαρξισμό-λενινισμό, και ειδικότερα τον Λένιν. «Είμαστε σε πόλεμο και, όπως είπε ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν, μπορούμε να κάνουμε υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Χάσαμε τη μάχη, όχι τον πόλεμο»[27]. Δεν είναι τυχαίο ότι στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο κομματικό ραδιόφωνο, «Στο Κόκκινο», μετά τον συμβιβασμό του Ιουλίου του 2015, στις 29 Ιουλίου, επικαλέστηκε για την αναγκαιότητα του συμβιβασμού με τους δανειστές ρήσεις του Λένιν, αποκαλύπτοντας τις ιδεολογικές καταβολές του. Ο Τσίπρας αναφέρθηκε στο έργο του ΛένινΑριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού, όπου γράφεται ότι αν στην απειλή ενός ληστή «τα λεφτά σου ή τη ζωή σου» δώσεις τα λεφτά σου, αυτό είναι θεμιτός συμβιβασμός[28]. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με υποδειγματική λενινιστική ορολογία, εξομοιώνεται με ληστή που ο στόχος του είναι να κλέψει τα λεφτά των Ελλήνων, θέτοντας «ένα κυνικό εκβιαστικό δίλημμα». Περαιτέρω ανάλυση αυτής της ρητορείας μπορεί να βρει όποιος ενδιαφέρεται στο κείμενό μου με τίτλο «Ο λενινιστικός “πραγματισμός” και το αντιμνημονιακό Μνημόνιο»[29].
2. Δεδομένου ότι παρόμοιοι ισχυρισμοί έχουν μάλλον περιορισμένη εμβέλεια, σε ένα κοινό που αναζητά αυτεπιβεβαίωση και σανίδα σωτηρίας, ο μεταλλαγμένος αντιευρωπαϊσμός, με τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία να υπογράφει τα πάντα και να τα υπονομεύει στην πράξη, έχει επικεντρωθεί στην αποδόμηση της Ευρώπης, με κάθε τρόπο και κάθε μέσον, παρουσιάζοντας την ως την πηγή όλων των δεινών της Ελλάδας. Μιας Ελλάδας αγνής, άμωμης, άσπιλης και αμόλυντης. Μιας Ελλάδας που με αυταπάρνηση σώζει την τιμή της Ευρώπης. Σε κάθε ευκαιρία, σε κάθε γεγονός, σε κάθε κρίση, ο εχθρός είναι δεδομένος και αυτονόητος. Η Ευρώπη, που φταίει για τα πάντα, από το προσφυγικό μέχρι το [30]. Η Ευρώπη που χαρακτηρίζεται σκοταδιστική, από τον Αλέκο Φλαμπουράρη[31], μισαλλόδοξη, φανατική και ρατσιστική, σύμφωνα με τη Σία Αναγνωστοπούλου[32]. Η Ευρώπη που, σύμφωνα με ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ,«πνίγει τον ανθρωπισμό της και την αλληλεγγύη της στα νερά της Μεσογείου», αλλά που ευτυχώς «υπάρχει η Ελλάδα και ο ΣΥΡΙΖΑ. Κόντρα στα νεοφιλελεύθερα μεγαθήρια της σημερινής ευρωπαϊκής πραγματικότητας και στους πιστούς υπηρέτες τους, το ενδοχώριο μιντιακό και πολιτικό κατεστημένο, υπάρχει μια κυβέρνηση που μάχεται και διαπραγματεύεται για τους αδύναμους, τα θύματα της σημερινής κρίσης»[33]. Μια Ευρώπη που, σύμφωνα με την Τασία Χριστοδουλοπούλου, «όπως την είχαμε γνωρίσει και ονειρευτεί, δεν υπάρχει πια», αφού σήμερα «είναι το αντίγραφο μιας παλιάς της εικόνας. Θρασύδειλη και ανίκανη να αντιμετωπίσει τα σύγχρονα προβλήματα»[34].  Μια Ευρώπη σε «νευρική κρίση», που συνεργάζεται με ακροδεξιούς, όπως υποστήριξε ο Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος φαντασιώνεται ότι έχει τη δυνατότητα να την επανιδρύσει[35]. Μια Ευρώπη που βαδίζει στον γκρεμό, σύμφωνα και πάλι με τον Τσίπρα[36]. Μια Ευρώπη που δυναστεύεται από «την απάνθρωπη λογική των νόμων της αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού»[37], σύμφωνα με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, σε ομιλία του στην Αβάνα, εκφωνώντας τον επικήδειο για τον Φιντέλ Κάστρο, στην πλατεία της Επανάστασης, που έκλεισε με το σύνθημα «Hasta la victoria siempre». Το ότι δεν έχει ακόμα διαλυθεί η Ευρώπη, αυτό οφείλεται στην «Ελλάδα, που με τις θυσίες του ελληνικού λαού, κράτησε και κρατάει το βάρος ολόκληρης της Ευρώπης», όπως είπε σε διάγγελμά του ο Τσίπρας[38]. Η κομματική εφημερίδα Αυγή δεν παραλείπει να επισημάνει τα Χριστούγεννα του 2015: «είθε λοιπόν η γέννηση του πιο ανιδιοτελούς “κινηματία” της γης να αναγεννήσει, μεταξύ άλλων, και τις συνειδήσεις των σύγχρονων αργυραμοιβών της καταναλωτικής Ευρώπης που θρασύνεται ακόμα να αυτοπροσδιορίζεται “Ένωση”»[39]. Όλες αυτές οι αντιλήψεις συμπυκνώνονται στο κύριο άρθρο της Αυγής, στις 31 Δεκεμβρίου 2015: «Τελευταία μέρα του χρόνου. Ενός χρόνου πυκνού σε πολιτικά γεγονότα και μάλιστα σημαντικά. Το σημαντικότερο όλων ήταν –χωρίς αμφιβολία– η ανάδειξη από τον ελληνικό λαό για πρώτη φορά της Αριστεράς στη διακυβέρνηση της χώρας. Και το ακόμα σημαντικότερο ήταν ότι, παρά τον ανοιχτό πόλεμο των κυρίαρχων ιερατείων της Ευρώπης, αυτή η κυβέρνηση άντεξε σε έξωθεν και έσωθεν επιθέσεις. Επιθέσεις τυφλές, παράδοξες, αφού εκτός από τη Δεξιά, τον δικομματισμό και τη διαπλοκή, βέλη εξαπέλυαν τόσο το ΚΚΕ όσο και οι εξωκοινοβουλευτικές ομάδες της Αριστεράς που ύψωσαν τα ιδεολογικά τείχη για να προστατευτούν, αδύναμες και ανίκανες να αντιμετωπίσουν δυσκολίες που απορρέουν από τις εθνικού χαρακτήρα ευθύνες διακυβέρνησης χώρας»[40].

Ο ορυμαγδός αυτών των αντιευρωπαϊκών δηλώσεων πύκνωσε ιδιαίτερα τον Δεκέμβριο του 2016, με τον Αλέξη Τσίπρα να ασκεί ακροδεξιού τύπου κριτική στον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, δηλώνοντας oncamera ότι «όσοι δεν είναι καλά στην ψυχή τους δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα στις χώρες τους, στην Ευρώπη και στον κόσμο όλο. Όσα πλεονάσματα κι αν έχουν κάποιες χώρες, δεν θα πιάσουν ποτέ τα πλεονάσματα ψυχής του ελληνικού λαού»[41], ενώ λίγες ημέρες αργότερα, μιλώντας στα παιδιά που του έλεγαν τα κάλαντα, τους ζήτησε να μη λένε τα κάλαντα του ευρώ αλλά «τα παραδοσιακά»[42]. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Δημήτρης Παπαδημούλης που υποστήριξε ότι «ο κ. Σόιμπλε οδηγεί στη διάλυση όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης»[43].

Η κορύφωση αυτής της ρητορείας ήταν η ακόλουθη αποστροφή από το πρωτοχρονιάτικο μήνυμα του Πρωθυπουργού, στις 31 Δεκεμβρίου 2016:

Και είμαστε περήφανοι για αυτό. Είμαστε περήφανοι που η μικρή Ελλάδα δείχνει στην Ευρώπη τον δρόμο των αξιών, σε αντίθεση με τον δρόμο του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και των κλειστών συνόρων. Ξέρουμε ότι αυτός ο δρόμος, ο μοναδικός δρόμος για την Ενωμένη Ευρώπη, είναι δύσκολος. Έχει εμπόδια. Έχει ορκισμένους αντιπάλους. Τις δυνάμεις που τροφοδοτούν την ακροδεξιά και τον απομονωτισμό. Τις δυνάμεις της διαρκούς λιτότητας. Εκείνες ακριβώς τις δυνάμεις που οδήγησαν την Ευρώπη στα σημερινά αδιέξοδα[44].

Είχε προηγηθεί ο Γιάννης Δραγασάκης δηλώνοντας ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ συνέβαλε στη συγκρότηση «ενός ισχυρού προοδευτικού πόλου, που θα υπερβεί τις παλιές διαχωριστικές γραμμές και θα ηγηθεί του αγώνα για την αλλαγή της κυρίαρχης πολιτικής και τον δημοκρατικό μετασχηματισμό της Ευρώπης»[45]. Ίσως επειδή «έχουμε διδάξει πολιτισμό στην Ευρώπη»[46], όπως υποστήριξε ο Στέλιος Παππάς. Ή επειδή «αυτή τη στιγμή είμαστε το μόνο σημείο σταθερότητας στην ανατολική Μεσόγειο. Μπαίνουμε σε μια νέα κανονικότητα, που επιτρέπει στην Ελλάδα να παίρνει πρωτοβουλίες τις οποίες δεν είναι σε θέση η Ευρώπη να τις πάρει»[47], όπως είπε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κώστας Δουζίνας, για να τον συμπληρώσει ο Αριστείδης Μπαλτάς: «Τέταρτο και τελευταίο παράδοξο είναι το ρήγμα που επέφερε ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ευρώπη και από εκεί που ήταν απομονωμένος, τον Ιούλιο του 2015, τώρα έχει ανοίξει το ρήγμα και βλέπουμε σχετικά θετικά από αυτό, το πού πηγαίνει η Ευρώπη με την συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ»[48].

Από αυτό το πάνθεον δεν θα μπορούσε να λείψει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Λίγες ώρες μετά την επιστολή μετανοίας για την αυθαίρετη «13η σύνταξη» και την υπόσχεση ότι δεν θα το ξανακάνει, έγραψε κείμενο όπου υποστηρίζει ότι αν το αφήγημα του «οι κανόνες είναι κανόνες» δεν αλλάξει, τότε θα οδηγήσει στη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αργά ή γρήγορα[49].

Ιδεολογική προετοιμασία για την έξοδο

Ο αντιευρωπαϊσμός ως ηγεμονεύουσα ιδεολογία έχει πολλαπλά οφέλη για τον ΣΥΡΙΖΑ. Ενδεικτικά:

1. Προσφέρει μια εύληπτη αφήγηση, μανιχαϊστικού χαρακτήρα, που του επιτρέπει να επικοινωνήσει ξανά με τον απλοϊκό «κοινό νου», μετά τη διάψευση των αντιμνημονιακών προσδοκιών. Επινοεί ορατό εχθρό και επενδύει στην αυτοθυματοποίηση, που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Ελλάδα της κρίσης[50].
2. Ενδυναμώνει τους δεσμούς με τη λαϊκιστική Δεξιά και εγκαθιστά δίαυλο επικοινωνίας με την Ακροδεξιά. Είναι το προνομιακό πεδίο συνάρθρωσης και ώσμωσης με τους αποδέκτες της εθνικολαϊκιστικής αφήγησης[51]. Όπως διαπιστώνει και ο Δημοσθένης Κούρτοβικ σε πολλές του επιφυλλίδες, η συριζαϊκή Αριστερά έχει πολλά αντιευρωπαϊκά και αντιδυτικά χαρακτηριστικά, πράγμα που την οδηγεί να θεωρεί την Ακροδεξιά φυσικό της σύμμαχο[52].
3. Αρθρώνει μια «αριστερή» αφήγηση για τον στενό πυρήνα των οπαδών και υποστηρικτών, κατά τεκμήριο απογοητευμένων από τις διαρκείς κυβιστήσεις και τη διάψευση των προσδοκιών.

Ποια όμως είναι η πρακτική απόληξη όλης αυτής της, συστηματικής και μεθοδευμένης, ρητορείας εναντίον της Ευρώπης; Μας το λέει πολύ καθαρά η Σία Αναγνωστοπούλου:

Επειδή ήμουν και παραμένω βαθιά Ευρωπαία, δεν ΘΕΛΩ πια αυτή την Ευρώπη. Δεν θέλω αυτή την Ευρώπη που θεωρεί ότι όποιος δεν συμφωνεί με τις «Μεγάλες Δυνάμεις» πρέπει να ταπεινωθεί. Δεν θέλω αυτή την πραξικοπηματική Ευρώπη. Δεν χρειάζομαι αποδείξεις ότι είμαι Ευρωπαία. ΑΥΤΟΙ ΤΙΣ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ πρέπει να μας τις δώσουν[53].

Είναι άραγε η έξοδος από την Ευρώπη και η επιστροφή στη δραχμή ο στρατηγικός στόχος της ηγετικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ; Δεν είναι προφανής η απάντηση. Όμως η πύκνωση της αντιευρωπαϊκής ρητορείας αναπόφευκτα οδηγεί σε αυτή την κατεύθυνση, ανεξαρτήτως προθέσεων.

Πολύ περισσότερο που οι οικονομικές επιδόσεις της κυβέρνησης είναι αναιμικές και οι προοπτικές για το 2017 δυσοίωνες, παρά τη δήλωση Τσίπρα στις αρχές του 2016, «πιστεύω ότι το 2016 θα είναι η χρονιά που η Ελλάδα θα καταπλήξει την παγκόσμια οικονομική κοινότητα»[54], που πήρε και αυτή τη θέση της στο πάνθεον με τις αυταπάτες[55].Η διαχειριστική ανικανότητα της ηγετικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ υποκαθίσταται από την επινόηση εχθρών και τη διαρκή «διαπραγμάτευση»[56]. Χωρίς εχθρούς, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει λόγο ύπαρξης. Χωρίς τη σύγκρουση δεν έχει πολιτική πρόταση. Είναι ο ιδεότυπος της «ριζοσπαστικής δημοκρατίας» που οραματίστηκαν ο Eρνέστο Λακλάου και η Σαντάλ Μουφ[57].

Υπάρχουν και άλλοι που εχθρεύονται την Ευρώπη

Σε αυτό το αντιευρωπαϊκό παραλήρημα, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει πολλούς συμμάχους. Και στ’ αριστερά και στα δεξιά του πολιτικού φάσματος.

Πρωτοστατεί η επίσημη Εκκλησία διά του προκαθημένου της, του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου,[58] που δεν διστάζει να δηλώσει ότι «η Ελλάδα δέχεται τραχύ εκβιασμό από τους δανειστές της», προσθέτοντας ότι «μας πνίγουν, μας οδηγούν σε ασφυξία μέχρι να επιτύχουν την πλήρη παράδοση», μη παραλείποντας να αναφέρει ότι «τα μνημόνια δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, τα έχουμε ξανασυναντήσει στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας».

Ο Μακαριώτατος υποστήριξε επίσης ότι «η Ευρώπη της αλληλεγγύης, της συνεργασίας και του χριστιανικού πνεύματος, μεταβλήθηκε στην Ευρώπη της εκμετάλλευσης και των τοκογλύφων του εμπορίου». «Όσο η Ευρώπη», είπε, «απομακρύνεται από το χριστιανικό της πνεύμα, οι λαοί της δεν θα έχουν μέλλον. Γι’ αυτό και δημιουργούνται τα φαινόμενα του ευρωσκεπτικισμού».

Κάλεσε δε τους ηγέτες της Ευρώπης «να σέβονται τον πολιτισμό, τις παραδόσεις, τα ήθη και τις συνήθειες του κάθε λαού. Δεν έχω ψευδαισθήσεις. Οι ξένοι δε θα φύγουν από την Ελλάδα μέχρι η ιστορία της χώρας μας να αποχρωματιστεί, ο λαός μας να πάψει να θρησκεύει, να αποκοπούμε από τις ρίζες και τις παραδόσεις μας, να μπούμε σε αυτό που λέγεται νέος κύκλος της ιστορίας»[59]. Η ομιλία του δημοσιεύτηκε σε περίοπτη θέση στηνΑυγή.

Τη θεωρητική τεκμηρίωση για αυτόν τον βαθύ αντιευρωπαϊσμό και αντιδυτικισμό που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο τμήμα της Εκκλησίας τη δίνει ο θεολόγος Χρήστος Γιανναράς. Ενσταλάζει συστηματικά το μίσος απέναντι στην Ευρώπη και τη Δύση τόσο με τις επιφυλλίδες του στην Καθημερινή, όσο και με τα βιβλία του. Υποστηρίζει ότι το «ελλαδικό κράτος» είναι «μίζερη απόφυση και προτεκτοράτο των εκάστοτε ισχυρών της Eυρώπης»[60], και ότι «έχουμε χάσει και τυπικά τη λεγόμενη “εθνική ανεξαρτησία”, επιτροπεύεται κάθε παραμικρή πτυχή δημόσιας λειτουργίας, συνταγματικές διατάξεις και αποφάσεις του ΣτE ακυρώνονται από απαιτήσεις της “επιτρόπευσης”»[61]. Σύμφωνα με τον Γιανναρά, η Δύση είναι «βαρβαρική», υπόδειγμα προς αποφυγή. Το υπογραμμίζει λέγοντας ότι «το να περιπέσουμε στον ατομοκεντρισμό του δυτικού βαρβαρικού τρόπου βίου, στο επίπεδο κυριαρχίας των ενστίκτων, όπου κυριαρχεί το άτομο και οι ανάγκες, οι απαιτήσεις, οι ορμές του ατόμου, εάν αυτό το λέμε πρόοδο τότε αντιστρέφουμε τους ρόλους της ιστορίας, το άσπρο μαύρο»[62]. Είναι τουλάχιστον παρήγορο ότι υπάρχουν έγκριτοι θεολόγοι και ιερωμένοι, που έχουν αντιτείνει σειρά επιχειρημάτων στις δοξασίες του Χρήστου Γιανναρά[63].

Παράλληλα με τον Μακαριώτατο και τον Γιανναρά, πνευματικοί ταγοί και καλλιτέχνες που πρόσκεινται στην Αριστερά, κατακεραύνωναν την Ευρώπη. Ενδεικτικά, ο Βασίλης Βασιλικός δήλωνε ότι «η Ευρώπη παίρνει τα μαθήματα που της αξίζουν, όπως το προσφυγικό. Η Ευρώπη μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχ (1992) που ανακήρυξε το χρήμα μονοθεϊστικά, ως την υπέρτατη θρησκεία, δεν έχει καμιά σχέση με την Ευρώπη του πριν»[64]. Ο Πάνος Κατσιμίχας υποστήριζε ότι «οι αποικιοκράτες της Ευρώπης πρέπει να σταματήσουν τα κροκοδείλια δάκρυα»[65] και ο Λάκης Λαζόπουλος επιχειρηματολογούσε ότι «η Ελλάδα είναι αυτή που θα αλλάξει την Ευρώπη»[66]. Η Μαρία Φαραντούρη εξέφραζε τον φόβο ότι στην Ευρώπη ενδέχεται να ξεπηδήσει ένας νέος Χίτλερ[67] και η Ιωάννα Καρυστιάνη μιλούσε για την κατάντια της Ευρώπης και δήλωνε ότι «και, για να πω την αλήθεια, με κούρασε η όλη κατάσταση με την Ευρώπη όπως αυτή έχει καταντήσει, χωρίς να παραβλέπω και τις ευθύνες εδώ. Τους λες “κύριοι, έχω ενάμισι εκατομμύριο ανέργους, έχω λουκέτα, έχω αυτοκτονίες” και αισθάνομαι ότι η απάντησή τους είναι “χεστήκαμε”»[68].

Γλαφυρότερος όλων ο Γιάννης Ζουγανέλης που δεν δίσταζε να πει ότι «είμαι κατά της Ευρώπης και της παγκοσμιοποίησης. Το χειρότερο πράγμα που έχει πει ποτέ Έλληνας πολιτικός είναι ότι ανήκουμεν [sic] στη Δύση. Βγήκε ένας μαλάκας να πει ότι ανήκουμε κάπου κι εμείς το φάγαμε ότι είμαστε δυτικοί»[69].

Αυτό το αριστεροδέξιο μπαράζ κατά της Ευρώπης αποκτά και ρατσιστικά χαρακτηριστικά με τον πρώην υπουργό της Νέας Δημοκρατίας Σωτήρη Χατζηγάκη να υποστηρίζει ότι «δεν θα έπρεπε ωστόσο οι λαοί και τα κράτη της Ευρώπης να παραβλέψουν πως οι Γερμανοί δεν απεμπόλησαν ποτέ μέχρι σήμερα τις κυριαρχικές τους αντιλήψεις, που είναι ριζωμένες βαθιά στη συλλογική τους συνείδηση»[70]. Ο Βύρων Πολύδωρας, που προτάθηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ως πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, εκφράζει αυτές τις απόψεις με τον γνωστό ποιητικό του τρόπο λέγοντας ότι «τα διεθνή τραπεζικά κέντρα επέχουν θέση επιτελείου και δημίου-εκτελεστή. Η Ευρώπη γίνεται από προστάτης και κιβωτός αλληλεγγύης, που θα έπρεπε να είναι, τιμωρός της αδύνατης, δήθεν σπάταλης και λαθροβίωτης Ελλάδας. Και η Γερμανία παριστάνει τον κριτή, σε μια δίκη άδικη, ανιστόρητη και αγνώμονα»[71].

Από όλη αυτή την αντιευρωπαϊκή σύναξη δεν θα μπορούσε βεβαίως να απουσιάζει ο έγκριτος δημοσιογράφος Νίκος Χατζηνικολάου που, σε συνέχεια της γνωστής του δήλωσης για το «γαμομνημόνιο» που δεν το συμπαθεί και που τον οδηγεί ν’ αναφωνεί «να τη χέσω την ευρωζώνη»[72], συμπλήρωσε λέγοντας τον Ιούνιο του 2016: «Κανείς δεν αγαπά μια Ευρώπη σαν τη σημερινή»[73].

Εάν κανείς προσθέσει και τους τηλεοπτικούς ήρωες των πρωινών τηλεοπτικών εκπομπών, τότε έχει τις αδρές γραμμές μιας στρατιάς «διαμορφωτών της κοινής γνώμης» που έχουν στοχοποιήσει την Ευρώπη και την καταγγέλλουν συστηματικά και μεθοδικά.

Η μητέρα όλων των μαχών

Ο ΣΥΡΙΖΑ παίζει με τη φωτιά καταγγέλλοντας νυχθημερόν την Ευρώπη. Θα το ξαναπούμε. Οι ιδέες δεν είναι απλό «εποικοδόμημα». Ηγεμονεύουν, διαμορφώνουν συνειδήσεις, αναδιαμορφώνονται και μεταλλάσσονται, επιστρέφουν από τον κόσμο τους στην υλική πραγματικότητα. Έχουν υλική δύναμη, είναι εκδικήτριες. Είναι το κονίαμα ενός κοινωνικού σχηματισμού[74].

Με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, φαίνεται ότι το σημαντικότερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε το 2017 θα είναι ταυτόχρονα και η μητέρα των μαχών στην Ελλάδα της κρίσης: οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ θα προσπαθήσουν να μας αποκόψουν από τον ευρωπαϊκό κορμό. Είτε με σχέδιο είτε αυτό θα προκύψει ως αναπόφευκτο ενδεχόμενο και ως αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης αντιευρωπαϊκής ρητορείας τους.

Η επιστροφή στη δραχμή θα είναι εθνική καταστροφή. Αξίζει να προσεχθεί η απάντηση του Ευάγγελου Βενιζέλου στην ερώτηση του Ηλία Κανέλλη στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθήνα 9,84 «επειδή ακούγονται διάφορα, μήπως όμως η επιστροφή στη δραχμή σημαίνει ότι θα παραγραφούν τα χρέη;»:

Θα γίνει μια ζούγκλα. Θα γίνει η πλήρης απαξίωση περιουσιών, καταθέσεων, επιχειρήσεων, η πλήρης διάλυση πια του τραπεζικού συστήματος. Η πλήρης διάλυση του ασφαλιστικού συστήματος. Η πλήρης αδυναμία καταβολής συντάξεων. Και βεβαίως, η πλήρης περιθωριοποίηση μιας χώρας που θα γίνει τριτοκοσμική εντός ευρωπαϊκού εδάφους. Η οποία δεν θα έχει τη δυνατότητα να ανασυγκροτήσει την αγορά της, θα είναι εκτός διεθνών εμπορικών και οικονομικών σχέσεων και θα είναι πραγματικά η μαύρη τρύπα της Ευρώπης. Δακτυλοδεικτούμενη. Ο παρίας των Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου, αποδυναμωμένη και στρατιωτικά, βεβαίως, λόγω οικονομικής αδυναμίας σε μια φάση εξαιρετικά άσχημη για την ευρύτερη περιοχή[75].

Το ίδιο είχε επισημάνει και ο Χρυσάφης Ιορδάνογλου, πριν από το δημοψήφισμα του 2015, σε μια έξοχη ανάλυση, γράφοντας χαρακτηριστικά ότι το δίλημμα είναι απλό:

βέβαιος θάνατος ή η διατήρηση της δυνατότητας για μια δύσκολη προσαρμογή. Μόνο οι μανιακοί διαλέγουν τον βέβαιο θάνατο[76].

Αναφέροντας νεφελωδώς μια «άλλη Ευρώπη» που«στόχος του ΣΥΡΙΖΑ είναι να την αλλάξει», σύμφωνα με τον Γιώργο Κατρούγκαλο[77], τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ θα συνεχίσουν συστηματικά να δυσφημούν, αποδομούν, δαιμονολογούν την Ευρώπη, με κάθε τρόπο και κάθε μέσον. Ήδη οι προσπάθειές τους μοιάζει να καρποφορούν, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, όπως αναφέραμε παραπάνω. Ο αντιευρωπαϊσμός ήταν, είναι και θα είναι η Μεγάλη Ιδέα της ριζοσπαστικής Αριστεράς και το ιερό λάβαρο των δεξιών λαϊκιστών και εθνικιστών. Το Μένουμε Ευρώπη πρέπει να πολεμήσει μέχρις εσχάτων. Η Ευρώπη είναι το κοινό μας σπίτι. Πρέπει να πείσουμε για το αυτονόητο. Πρέπει να αντιτάξουμε στην καταστροφική ιδεοληψία τον ορθό λόγο. Πρέπει να μιλήσουμε στις καρδιές και τα μυαλά των ανθρώπων, πρέπει να ηγεμονεύσουμε στον κοινό νου. Ένα πλατύ αντιλαϊκιστικό μέτωπο, από δεξιούς, κεντρώους και αριστερούς, πρέπει επιτέλους να δημιουργηθεί. Με τα λόγια του Γιάννη Βούλγαρη, πρέπει να «γεννηθεί ένας νέος ευρωπαϊσμός»[78].

Εάν κερδίσουμε μαζί αυτή τη μάχη, μετά μπορούμε να λύσουμε τις διαφορές μας. Μέχρι τότε, πρέπει να είμαστε μαζί, και απέναντι στους φαιοκόκκινους λαϊκιστές. Οι απόψεις ότι ΣΥΡΙΖΑ και Νέα Δημοκρατία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος ή ότι άβυσσος χωρίζει ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα από ένα συντηρητικό, παρ’ ότι και τα δύο είναι φιλοευρωπαϊκά, ρίχνουν νερό στο αυλάκι του αριστεροδέξιου αντιευρωπαϊσμού.

Όποιος δεν το καταλαβαίνει, δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει. 

Δημοσιεύεται και στο booksjournal.gr