Όσο η ανθρωπότητα προχωρά προς το μέλλον, τόσο περισσότερο διαπιστώνονται ανισορροπίες στην κοινωνική και στην πολιτική λειτουργία, οι οποίες αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης από το ένα μέρος, ενώ συρρικνώνουν την ποιότητα ζωής σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων από το άλλο μέρος.
Αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν την άμεση λειτουργική και βιώσιμη αντιμετώπιση τους με βαθιές τομές στον τρόπο διαχείρισης της πραγματικότητας τόσο στο πολιτικό πεδίο όσο και στα κοινωνικά συστήματα δραστηριοποίησης των πολιτών, οι οποίες άπτονται του τρόπου ζωής και του αξιακού προσανατολισμού των ανθρώπων στον μονοδιάστατο καταναλωτισμό με σημείο αναφοράς την οπτική της κοινωνίας του θεάματος και τον ατομικό ευδαιμονισμό, που καλλιεργούν τα διοχετευόμενα πρότυπα στο πλαίσιο της μαζικής επικοινωνίας.
Η πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο είναι αποκαλυπτική και «κρούει τον κώδωνα του κινδύνου» με εμφατικό τρόπο όχι μόνο ως προς την ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης των συνθηκών ανισορροπίας, αλλά και ως προς το εύρος που πρέπει να έχουν οι αλλαγές και η συνεργασία των κοινωνιών, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση στις σύγχρονες συνθήκες αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ τους.
Ήδη βιώνονται σε πλανητικό επίπεδο οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης European Economic Area (Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος, EEA) από το 1980 έως το 2020 στα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ και στην Ελβετία, στην Νορβηγία, στην Ισλανδία, στο Λιχτεστάϊν και στην Τουρκία το συνολικό οικονομικό κόστος, που προκάλεσαν ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, κυμαίνεται μεταξύ 450 και 520 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Σύμφωνα δε με τον World Meteorological Organization (Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, WMO) τα τελευταία 50 χρόνια αυξήθηκαν οι καταστροφές, που οφείλονται σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Παράλληλα ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών διαμορφώνει επικίνδυνες συνθήκες για τον άνθρωπο και την βιοποικιλότητα (π.χ. πλαστικά μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα, που εισπνέονται από τον άνθρωπο ή τα πλαστικά, που πετιούνται στην θάλασσα, καταλήγουν στα ψάρια και μέσω της τροφικής αλυσίδας στον άνθρωπο).
Και ενώ αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν την άμεση αντιμετώπιση των γενεσιουργών τους αιτίων, η πολιτική ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντί να δώσει προτεραιότητα στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και να επιταχύνει την οικοδόμηση δικτύου διάθεσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του συνόλου των κρατών-μελών με πράσινη ενέργεια, επενδύει στο υγροποιημένο αέριο με τροφοδότη τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και στην πυρηνική ενέργεια.
Θετικό είναι, ότι αρχίζουν να ενεργοποιούνται οι πολίτες για την αλλαγή αυτού του προσανατολισμού στο πολιτικό πεδίο. Πάνω από 300.000 υπογραφές πολιτών συγκεντρώθηκαν στη Γερμανία κατά της απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία κατατάσσει την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο στις βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον μορφές ενέργειες. Πολλές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Campact, Deutsche Umwelthilfe, Greenpeace) συγκρότησαν μέτωπο κατά αυτής της απόφασης. Μόνο που αυτό δεν είναι αρκετό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πληθυσμιακά υπερβαίνει κατά πολύ τον αριθμό των πολιτών, που έβαλαν την υπογραφή τους.
Πολύ έντονη και με επιπτώσεις σε όλες τις κοινωνίες είναι και η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, οι οποίες δεν εξαντλούνται στα εθνικά όρια, αλλά καταγράφονται και μεταξύ των κοινωνιών των πλούσιων και των φτωχών χωρών. Διαμορφώνονται δε συνθήκες, που προκαλούν ανασφάλεια στους πολίτες ανεξάρτητα από το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης της χώρας τους.
Σε πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου σχετικά με τους τομείς, που πρέπει να δώσει προτεραιότητα το Ευρωκοινοβούλιο ως προς την αντιμετώπιση των προβλημάτων, διαπιστώθηκε, ότι οι ευρωπαίοι πολίτες θεωρούν την δημόσια υγεία (42%), την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό (40%), την κλιματική αλλαγή (39%) και την στήριξη της οικονομίας (32%) βασικούς τομείς προστασίας και ενίσχυσης.
Στην Ελλάδα οι προτεραιότητες δείχνουν, ότι οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται και δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας. Πρώτη προτεραιότητα είναι η υποστήριξη της οικονομίας και η δημιουργία θέσεων εργασίας (65%) και ακολουθούν η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (58%), η προστασία της δημόσιας υγείας (56%) και η δημοκρατία και το κράτος δικαίου (39%).
Αν στις ευρωπαϊκές χώρες διαμορφώνονται αυτές οι συνθήκες ως προς τις ανισότητες, στις φτωχές χώρες η κατάσταση είναι τραγική. Σύμφωνα με το World Food Programme του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών 13 εκατομμύρια άνθρωποι στην Κένυα, στη Σομαλία και στην Αιθιοπία ζουν σε συνθήκες πείνας λόγω της χειρότερης ξηρασίας των τελευταίων ετών, η οποία οφείλεται στην κλιματική αλλαγή. Ταυτοχρόνως οδηγήθηκε στον θάνατο ένας μεγάλος αριθμός ζώων, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί πολύ η εκτροφή ζώων και γενικά ο κτηνοτροφικός τομέας.
Οι επιπτώσεις βέβαια αυτής της κατάστασης θα καταγραφούν και στις πλούσιες χώρες του Βορρά με την μαζική μετακίνηση πληθυσμών προς αυτές από τις κοινωνίες, που αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Οι ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών, ανεξάρτητα από τα αίτια πρόκλησης τους, στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα με τον υψηλό βαθμό κινητικότητας θα έχουν παρενέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ακόμη και η πανδημία αναδεικνύει τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας, οι οποίες δείχνουν την έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ τους και τις επιπτώσεις των σύγχρονων κοινωνικών αξιών στην ανθρώπινη οντότητα και την βιωσιμότητα της.
Πάνω από το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 4,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι, έχουν εμβολιασθεί με τουλάχιστον μια δόση από τα υπάρχοντα εμβόλια κατά του κορωνοϊού (Covid-19). Υπάρχουν όμως μεγάλες ανισότητες ως προς την πρόσβαση των κοινωνιών στα εμβόλια. Μόνο το 5,5% των κατοίκων των φτωχών χωρών έχουν κάνει δύο δόσεις, ενώ σε όλη την Αφρική μόνο το 16% έχει κάνει έστω μία δόση.
Οι μολύνσεις της Όμικρον πολλαπλασιάζονται με πολύ μεγάλη ταχύτητα, ενώ η εξέλιξη στην προσπάθεια εμβολιασμού είναι πολύ αργή. Αυτές οι ανισορροπίες βέβαια στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της μεγάλης κινητικότητας θα έχουν παρενέργειες και στις χώρες του «πλούσιου Βορρά» με το υψηλό ποσοστό εμβολιασμού του πληθυσμού τους, διότι καθυστερεί η ριζική αντιμετώπιση της πανδημίας σε πλανητικό επίπεδο.
Εξάλλου οι επιπτώσεις τους είναι ορατές σε όλες τις κοινωνίες και δείχνουν, ότι πρέπει να γίνει υπερεθνική διαχείριση της αντιμετώπισης της. Αρκεί να αναφερθούν η θλίψη, η ανασφάλεια για την εργασιακή απασχόληση και η κοινωνική απομόνωση, που καταγράφονται σε όλες τις κοινωνίες, για την τεκμηρίωση αυτής της οπτικής.
Σύμφωνα δε με μελέτη του Women΄s Health Research του πανεπιστημίου του Yale σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του Bordeaux στη Γαλλία και το U.S. Department of Veterans Affairs National Center of PTSD η εμφάνιση των συμπτωμάτων της διαταραχής μετατραυματικού στρες στην περίοδο της πανδημίας του Covid-19 κυμαίνεται από 5% έως 55%.
Μπορεί οι ανισορροπίες, που καταγράφονται στην κοινωνική και στην πολιτική λειτουργία, να είναι ορατές, η αντιμετώπιση τους όμως προϋποθέτει την αναίρεση των γενεσιουργών αιτίων. Επίσης στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών οι ανισορροπίες έχουν πλανητικές διαστάσεις, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης (από τον οικονομικό και τον εργασιακό τομέα μέχρι τον τομέα της υγείας).
Βασικό αίτιο είναι ο τρόπος κοινωνικής και πολιτικής λειτουργίας στο πλαίσιο του μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών. Για παράδειγμα οι ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών αυξάνονται, διότι οι σχέσεις τους οικοδομούνται με σημείο αναφοράς τον γεωπολιτικό ρόλο, το οικονομικό εκτόπισμα, τον βαθμό αξιοποίησης της επιστημονικής γνώσης και των τεχνολογικών της εφαρμογών και της πληθυσμιακής και στρατιωτικής ισχύος.
Παράλληλα η ανθρώπινη οντότητα έχει εργαλειοποιήσει τον εαυτό της στο πλαίσιο της καταναλωτικής οπτικής και του θεάματος ως μέσου πρόσδωσης νοήματος στη ζωή και αναγνωρισιμότητας στην κοινωνία, ενώ δεν παράγει πλέον κοινωνικές αξίες με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα και την αξιοποίηση του ορθολογισμού στις κοινωνικές σχέσεις και στην πολιτική λειτουργία, ώστε να ενεργοποιείται ως ατομικό ή συλλογικό υποκείμενο.
Σε αυτό το πλαίσιο κινείται και η πολιτική με προσανατολισμό τον συστημικό πραγματισμό (κυρίαρχα κριτήρια για τις πολιτικές επιλογές και αποφάσεις είναι η λειτουργικότητα και η οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων) και όχι το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον (κοινωνική δικαιοσύνη, υγιές περιβάλλον και όχι μαζοποίηση των κοινωνιών σε πολύ μεγάλα αστικά κέντρα με υψηλό βαθμό ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ενσυναίσθηση και όχι ατομικισμός και πολλά άλλα).
Τέλος η μεγάλη ταχύτητα της εξέλιξης και της ροής του χρόνου διαμορφώνουν συνθήκες ανισορροπίας ως προς τον έλεγχο της δυναμικής, που αναπτύσσεται, με αποτέλεσμα τόσο η πολιτική όσο και οι πολίτες να «τρέχουν πίσω από τις εξελίξεις» (π.χ. πανδημία, κλιματική αλλαγή κ.λ.π.).
Αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν τον επαναπροσανατολισμό και την αλλαγή κατεύθυνσης της πορείας τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο χωρίς καθυστερήσεις.
Η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας δεν προκαλεί αισιοδοξία, διότι τόσο στην πολιτική οπτική όσο και στην πρακτική του πολίτη κυριαρχεί η λογική του βιολογικού χρόνου. Αυτό σημαίνει, ότι οι πολιτικοί σχεδιασμοί και οι προσδοκίες των πολιτών δεν υπερβαίνουν είτε την διάρκεια της κυβερνητικής θητείας ενός κόμματος είτε τον χρόνο ζωής του ατόμου.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι από το ένα μέρος η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ένταξη της πυρηνικής ενέργειας και του φυσικού αερίου στην πράσινη κατηγορία και από το άλλο η συγκέντρωση μόνο 300.000 υπογραφών κατά αυτής της απόφασης, όταν η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα και απαιτείται άμεση και με μακροπρόθεσμο ορίζοντα αντίδραση. Μόνο τότε η βιωσιμότητα είναι εφικτή.