Όσο προχωρούμε προς το μέλλον, θα αυξάνεται η πολυπλοκότητα της πραγματικότητας και η ταχύτητα της εξέλιξης. Επίσης στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες στα μεγάλα αστικά κέντρα οι πολίτες είτε διεκπεραιώνουν εργασιακούς ρόλους στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, είτε λειτουργούν ως καταναλωτές και αναζητούν νόημα στη ζωή τους στο πλαίσιο της οπτικής της κοινωνίας του θεάματος (η εντύπωση, που προκαλεί η εμφάνιση προσδίδει νόημα και διασφαλίζει την κοινωνική αποδοχή) και των προτύπων, που διαμορφώνονται σύμφωνα με τις συστημικές ανάγκες και διοχετεύονται μαζικά στον ανθρώπινο παράγοντα κυρίως από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.
Η ευθύνη για την πορεία των κοινωνιών έχει εναποτεθεί κατά κύριο λόγο στο πολιτικό σύστημα, το οποίο υποτίθεται, ότι εκφράζει και πραγματώνει το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Οι πολίτες χωρίς να συμμετέχουν στον σχεδιασμό και την οριοθέτηση των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών της κοινωνικής δυναμικής κρίνουν κάθε τέσσερα χρόνια και επιδοκιμάζουν ή αποδοκιμάζουν τις πολιτικές επιλογές και προτάσεις στο πλαίσιο των εκλογών.
Η μη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό της κοινωνικής δυναμικής στο πλαίσιο θεσμοθετημένου διαλόγου πριν από την υλοποίηση του αφήνει ελεύθερο το πεδίο διαμόρφωσης τάσεων και στάσεων στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και γενικότερα στον επικοινωνιακό τομέα. Οι πολίτες δεν μαθαίνουν να αναλαμβάνουν κοινωνική ευθύνη, οπότε δεν λειτουργούν ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα. Εξάλλου δεν αρκεί για τέτοιες διαδικασίες ουσιαστικής δημοκρατικής λειτουργίας ο διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος, ενώ παράλληλα αποτελεί προϋπόθεση η δυνατότητα ανάλυσης της σύγχρονης πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας για την κατανόηση της και αυτό είναι πολύ δύσκολο για τον απλό πολίτη.
Βέβαια υπάρχει και μια κοινωνική μειοψηφία, η οποία ενεργοποιείται στο πλαίσιο των δομών της κοινωνίας πολιτών. Ο διάλογος, που δρομολογεί στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών, είναι αδύναμος και δεν ασχολείται ακόμη με τον συνυπολογισμό της παγκόσμιας πραγματικότητας στην ανάλυση και ερμηνεία της αναπτυσσόμενης δυναμικής. Τα προβλήματα και η επίλυση τους όμως έχουν παγκόσμιες διαστάσεις, οπότε ανάλογη πρέπει να είναι και η ανάληψη κοινωνικής ευθύνης. Αυτό σημαίνει, ότι οι δομές της κοινωνίας πολιτών πρέπει να έχουν ανάλογη δικτύωση σε πλανητικό επίπεδο και να ενεργοποιούνται ανάλογα.
Για παράδειγμα οι στρατοί και η διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας, οι εισβολές ισχυρών γεωπολιτικών δυνάμεων σε άλλες χώρες, όπως συνέβη στην Ουκρανία, οι παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο από την τουρκική πολεμική αεροπορία και οι αναγκαστικές αναχαιτίσεις από την ελληνική πολεμική αεροπορία και οι περιφερειακές συγκρούσεις σε όλο τον πλανήτη προκαλούν ζωτικής σημασίας προβλήματα για τον άνθρωπο και τις συνθήκες ζωής γενικότερα.
Αυτή η οπτική διαχείρισης των διαφορών πρέπει να σταματήσει άμεσα, διότι έχει ευρύτερες παρενέργειες. Αρκεί να ληφθεί υπόψη, ότι το βομβαρδιστικό αεροπλάνο Β-52 καταναλώνει κάθε ώρα τόσα καύσιμα όσα ένας μέσος οδηγός σε 7 χρόνια. Η πολεμική αεροπορία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής διαθέτει 80 βομβαρδιστικά Β-52.
Η Neta Crawford, πολιτολόγος στο Oxford University, επισημαίνει, ότι ο στρατός των ΗΠΑ εκπέμπει περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου από όσα ολόκληρες χώρες, όπως το Περού ή η Ελβετία. Εκτιμάται δε, ότι ο στρατός σε παγκόσμιο επίπεδο εκπέμπει έως και 5% των αερίων του θερμοκηπίου. Ουσιαστικά ενισχύεται με αυτό τον τρόπο η κλιματική αλλαγή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής είναι μόνο ένα παράδειγμα. Το ίδιο ισχύει για όλα τα κράτη και ιδιαιτέρως τα ισχυρά γεωπολιτικά.
Επείγει η αλλαγή κατεύθυνσης σε πλανητικό επίπεδο και η υποκατάσταση των στρατών από μια μορφή παγκόσμιας διακυβέρνησης. Αυτό είναι επίσης βασική προϋπόθεση για την λειτουργία της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας χωρίς ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας και την ειρηνική τους συνύπαρξη. Η αρχή θα μπορούσε να γίνει με την εμβάθυνση του εγχειρήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ανάλογη οριοθέτηση του γεωπολιτικού της ρόλου.
Ιδιαιτέρως η Ευρώπη θα έπρεπε να ανησυχεί, διότι τα τελευταία 30 χρόνια καταγράφεται υπερδιπλάσια αύξηση της θερμοκρασίας σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο. Σύμφωνα με κοινή έκθεση του World Meteorological Organization, WMO (Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός) και της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάθε 10ετία από το 1991 και μετά ο μέσος όρος αύξησης της θερμοκρασίας είναι μισός βαθμός Κελσίου.
Η αλλαγή του κλίματος έχει παρενέργειες και στην υγεία, επισημαίνεται στην έκθεση. «Η κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την αστικοποίηση και την γήρανση του πληθυσμού θα επιδεινώσει ακόμη περισσότερο την ευπάθεια στη ζέστη». Μέχρι τώρα οι πολίτες δεν έχουν αναλάβει τις κοινωνικές ευθύνες, που τους αναλογούν.
Η κλιματική αλλαγή όμως και οι παρενέργειες της «επελαύνουν». Σύμφωνα με την UNESCO το ένα τρίτο των παγετώνων, που περιλαμβάνονται στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς, θα εξαφανισθεί μέχρι το 2050. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ζητά «να μειωθούν άμεσα οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα» για να διατηρηθούν τα υπόλοιπα δυο τρίτα.
Η έκθεση της UNESCO αναφέρεται σε 18.600 παγετώνες συνολικής έκτασης 66.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δηλαδή το 10% της συνολικής επιφάνειας των παγετώνων στη γη. Τα δύο τρίτα αυτών των παγετώνων «θα μπορούσαν να σωθούν, αν περιορίσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου».
Μπορεί ο επιστημονικός χώρος και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών διαρκώς να επισημαίνουν επιτακτικά και να προειδοποιούν, ότι πρέπει να εξαλειφθούν οι αρνητικές επιπτώσεις του τρόπου λειτουργίας και οργάνωσης των κοινωνιών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα (π.χ. στρατοί και εξοπλισμοί, σχεδιασμός της πορείας στο μέλλον με προσανατολισμό τον συστημικό πραγματισμό σε όλους τους τομείς και όχι το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον), όμως οι πολιτικές ηγεσίες και οι κοινωνίες δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους για την πραγματοποίηση των απαραίτητων ριζικών αλλαγών.
Είναι πλέον τραγικά και πολύ επικίνδυνα, όσα συμβαίνουν (αρχές Νοεμβρίου 2022) στην Ασία. Η Βόρεια Κορέα εκτόξευσε 10 πυραύλους, από τους οποίους ένας προσγειώθηκε πολύ κοντά στις ακτές της Νότιας Κορέας, η οποία απάντησε με την εκτόξευση πυραύλων πάνω από τα θαλάσσια σύνορα των δύο χωρών. Αναρωτιέται κανείς, πόσοι πολίτες αυτών των δυο χωρών ζουν σε συνθήκες φτώχειας και πείνας για να παίζουν οι πολιτικές τους ηγεσίες επικίνδυνα «παιχνίδια».
Επίσης πριν από τις ενδιάμεσες εκλογές για το Κογκρέσο στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ο Πρόεδρος Joe Biden προειδοποιεί τους ψηφοφόρους, ότι παίζεται το μέλλον της δημοκρατίας στη χώρα. Επισημαίνει δε, ότι είναι οι πρώτες εκλογές από τις 6 Ιανουαρίου 2021, όταν υποστηρικτές του πρώην Προέδρου Donald Trump εισήλθαν βιαίως στο Καπιτώλιο.
Μετά την πρόσφατη επίθεση και τον τραυματισμό του συζύγου της Nancy Pelosi, που θυμίζουν περίοδο Trump, ο Πρόεδρος είπε «Αυτός ο αγώνας, που κάνουμε τώρα, είναι αγώνας για την δημοκρατία, αγώνας για την αξιοπρέπεια, αγώνας για την ευημερία και την πρόοδο. Είναι ένας αγώνας για την ψυχή της Αμερικής». Ο Joe Biden επενδύει στο συναίσθημα και στην εξιδανικευτική προσέγγιση της πραγματικότητας, ώστε να έχει επικοινωνιακό αποτέλεσμα. Την ίδια πρακτική ακολουθούσε και ο Trump με το εθνικιστικό μήνυμα «America first».
Το θέμα είναι, ότι η δημοκρατία, στην οποία αναφέρεται, δεν έχει ουσιαστικό περιεχόμενο, διότι οι αμερικανοί πολίτες εκλέγουν πολιτικούς σαν τον Trump, επειδή οι επιλογές τους δεν βασίζονται στην ορθολογική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας αλλά στον εθνικισμό και στις φαντασιώσεις για το μέλλον, που προκαλούν οι πολιτικοί.
Ουσιαστικά δεν αναλαμβάνεται η κοινωνική ευθύνη τόσο από τους πολιτικούς όσο και από τους πολίτες. Για να είναι εφικτή η ανάληψη της, πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές όχι μόνο στο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών αλλά και στον τρόπο σκέψης και στον μονοδιάστατο αξιακό προσανατολισμό στα καταναλωτικά πρότυπα.
Παράλληλα πρέπει να γίνει γενικευμένη αποστασιοποίηση από την οπτική της εργαλειοποίησης του ανθρώπου, η οποία είναι παράγωγο της οπτικής του συστημικού πραγματισμού (πάνω από όλα είναι η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση του κοινωνικού συστήματος).
Εάν αυτές οι προϋποθέσεις πληρούνται και παράλληλα αποκτήσει μεγαλύτερη ταχύτητα η διαχείριση του χρόνου τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τις δομές της κοινωνίας πολιτών σε πλανητικό επίπεδο με την ταυτόχρονη ενεργοποίηση τους ως δικτύων με προσανατολισμό την θεματική τους αναφορά (π.χ. περιβάλλον, εργασία, πολιτισμός, υγεία κ.λ.π.), τότε ίσως να υπάρχει ελπίδα.
Η κατάσταση είναι κρίσιμη και η παγκόσμια κοινότητα πρέπει να δράσει. Το είπε πολύ καθαρά και ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στην Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα COP 27 στην Αίγυπτο (6 – 18 Νοεμβρίου 2022). Ο Antonio Guterres τόνισε, ότι ο μόνος τρόπος για να «βάλουμε τέλος σε όλα αυτά τα δεινά, που οδηγούν ευθέως σε κλιματική κόλαση» είναι να συνεργασθεί ο κόσμος ή να χαθεί.
Το πολιτικό σύστημα σε πλανητικό επίπεδο μέχρι τώρα δεν φαίνεται να πληροί τις προϋποθέσεις για την ανάληψη των κοινωνικών του ευθυνών, ενώ η κοινωνία πολιτών δεν συνειδητοποιεί, ότι η εξέλιξη είναι πολύ γρήγορη και απαιτεί ανάλογη διαχείριση, ώστε να πιέσει με αποφασιστικότητα για τις αναγκαίες αλλαγές, ακόμη και αν αυτό σημαίνει αποστασιοποίηση από τον σημερινό τρόπο ζωής των ανθρώπων.