Οι αντιφάσεις της ελληνικής πραγματικότητας, διαχρονικά, θέτουν σε αμφισβήτηση σύγχρονες αποφάσεις θεσμών της πολιτείας ως προς την αξιοπιστία τους. Τρανταχτό παράδειγμα είναι η θεσμοθέτηση διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης, τόσο στο επίπεδο της κυβερνητικής πολιτικής, όσο και στο επίπεδο της λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης.

.

.

Η εμπειρία του παρελθόντος

.

Κατ’ αρχήν, το 1997, η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς συνέβαλε στη δημιουργία πέντε θεματικών δικτύων στο χώρο της κοινωνίας πολιτών. Συγκεκριμένα ιδρύθηκαν τα δίκτυα:

.

.
1. Εθελοντισμός και Φυσικό Περιβάλλον (ιδρυτικό συνέδριο 13-16.04.1997 στο Νυμφαίο Φλώρινας).

.

2. Πολιτιστικό Δίκτυο Νεολαίας (ιδρυτικό συνέδριο 17-20.04.1997 στην Αθήνα).

.

3. Δίκτυο Ελληνικών Οργανώσεων Νεολαίας που ασχολούνται με την πορεία της Ενωμένης Ευρώπης (ιδρυτικό συνέδριο 02-04.05.1997 στην Αθήνα).

.

4. Δημοτικά Συμβούλια Νέων (ιδρυτικό συνέδριο 10-11.05.1997 στη Θεσσαλονίκη).

.

5. Δίκτυο Αντιρατσιστικών Οργανώσεων (ιδρυτικό συνέδριο 06-08.06.1997 στην Αθήνα).

.

.

Για εκείνη τη χρονική περίοδο, τα δίκτυα αυτά ήταν μια πρωτοποριακή επιλογή με προοπτική στο μέλλον, όχι μόνο σε σχέση με την ελληνική κοινωνική πραγματικότητα και την απαραίτητη δυναμική που θα μπορούσαν να αναπτύξουν, αλλά και σε σχέση με την ευρωπαϊκή πορεία ενοποίησης. Όμως, η προοπτική αυτή ανεκόπη από την ίδια κυβέρνηση, μετά από μια τριετία περίπου, διότι τα δίκτυα ανέπτυσσαν μια δυναμική υπέρβασης λογικών κομματικών εξαρτήσεων και κρατικού ελέγχου. Αποτέλεσμα αυτής της δυναμικής, ήταν η διακοπή της πενιχρής οικονομικής στήριξης για τα λειτουργικά έξοδα της γραμματειακής υποστήριξης των δικτύων και ταυτοχρόνως, η δημιουργία του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαίας (ΕΣΥΝ), το οποίο βεβαίως ήταν υπό τον πλήρη έλεγχο των κομματικών νεολαιών. Αυτές οι επιλογές, σε συνδυασμό και με τον μη επαρκή χρόνο για την υπέρβαση από πλευράς κοινωνίας πολιτών, της κρατικοδίαιτης λογικής η οποία διαπερνά τα πάντα στην Ελλάδα, οδήγησαν στην κατάρρευση αυτής της προσπάθειας και στη σταδιακή διάλυση των δικτύων. Έχει δε ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια των τριών χρόνων λειτουργίας των δικτύων, ενεργοποιήθηκαν σε αυτά περίπου 250 Μη Κρατικοί Οργανισμοί.

.

.

Διάλογος στην κοινωνία

.

Αυτομάτως δημιουργείται το ερώτημα, εάν οι διαδικασίες διαβούλευσης αλλά και οι δυνατότητες της κοινωνίας πολιτών, όπως αυτές παρουσιάζονται σήμερα, πράγματι οδηγούν στη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων και στην ουσιαστική δημοκρατία.

.

Ο υψηλός βαθμός διαφοροποίησης της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας, υπερβαίνει τις δυνατότητες των πολιτικών συστημάτων να την επεξεργαστούν και να ισορροπήσουν το σύνολο των εσωτερικών αντιθέσεων σε εθνικό επίπεδο και των διεθνών ανισορροπιών σε πλανητικό επίπεδο. Ούτε η μεταφυσική σκέψη, ούτε οι υπάρχουσες ιδεολογίες δείχνουν ότι μπορούν να συμβάλλουν στην αναγκαία επεξεργασία, ερμηνεία και εξισορρόπηση αυτών των αντιθέσεων. Η πολυπλοκότητα δε που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη πραγματικότητα, ως απότοκος από το ένα μέρος της εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας και από το άλλο, των ορίων του μεμονωμένου ατόμου-πολίτη, δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Η αδυναμία δε των πολιτικών συστημάτων να επικοινωνήσουν με τους πολίτες, οδηγεί στην απομάκρυνση των τελευταίων από το πολιτικό γίγνεσθαι και τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.

.

Ουσιαστική νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος δεν υπάρχει, διότι οι πολίτες δεν κινούνται στον πυρήνα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, ούτε και είναι σε θέση να αντιληφθούν την πραγματικότητα σε βάθος και να τη συλλάβουν νοητικά στη δυναμική προβολή της στο μέλλον. Οπότε ηχεί ως κακόγουστη φάρσα η γενική και χωρίς τεκμηρίωση, η οποία ξεπερνά την αφοριστική λογική των ιδεολογημάτων, αναφορά στη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες διαβούλευσης.

.

Σε αυτό το σύνθετο πεδίο, ίσως θα μπορούσαν να γίνουν οι αναγκαίες υπερβάσεις, αν η κοινωνία πολιτών, ως κοινωνική δομή με τη μορφή δικτύων που διαθέτει επιστημονική τεκμηρίωση, θεματική αναφορά και εκφράζει το δημόσιο συμφέρον, συμμετέχει αποφασιστικά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το πρώτο εμπόδιο όμως που πρέπει να υπερβεί, είναι η έλλειψη διαλόγου στην ελληνική κοινωνία και τα συστήματα τα οποία τη συγκροτούν και ιδιαιτέρως, στο πολιτικό. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, είναι η επικοινωνία με τη μορφή παράλληλων μονολόγων και η αδυναμία συναινέσεων, ακόμη και σε τομείς οι οποίοι δεν έχουν ιδεολογική αναφορά. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία πολιτών, πρέπει να κάνει ανατροπές και να αναπτυχθεί πραγματικός διάλογος στην κοινωνική βάση, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες διεργασίες για την έκφραση της κοινής γνώμης, η οποία δεν χειραγωγείται από τον δημόσιο λόγο που διατυπώνεται στα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, αλλά εκφράζει πραγματικά το δημόσιο συμφέρον.

.

Σε αυτήν την περίπτωση, βεβαίως, αποδυναμώνεται η λογική των κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών, όμως η δημοκρατία αποκτά μεγαλύτερο βάθος και περισσότερη ουσία. Παραλλήλως μειώνεται ο κίνδυνος αυθαιρεσιών της πλειοψηφίας και προωθείται περισσότερη διαφάνεια και δημόσιος έλεγχος. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται ως ένα βαθμό η απόδοση ευθύνης, η οποία βασίζεται σε κοινωνικούς κανόνες λειτουργικότητας και αξιολόγησης και όχι σε φυσικούς νόμους, στους οποίους βεβαίως υπόκεινται οι ανθρώπινες λειτουργίες. Έτσι αποκτά η ελεύθερη βούληση του ατόμου την κοινωνική της αναφορά.

.

.

Η θεματική λειτουργία των Δικτύων

.

Η θεματική αναφορά των δικτύων, αποκτά το περιεχόμενο της με την εξειδίκευσή τους σε ένα θεματικό πεδίο, τόσο ως προς την επεξεργασία των δεδομένων της πραγματικότητας, όσο και ως προς την ανάπτυξη δράσης. Αυτό σημαίνει ότι ένα θεματικό δίκτυο, πρέπει να διαθέτει στη δομή του επιστημονικούς μηχανισμούς, οι οποίοι από το ένα μέρος θα αναλύουν και θα σχεδιάζουν βασιζόμενοι στο επιστημονικό μεθοδολογικό εργαλείο στον τομέα ενεργοποίησής τους και από το άλλο, θα διαχέουν την παραγόμενη γνώση με εκλαϊκευμένο τρόπο, τόσο στα μέλη του δικτύου, όσο και στις τοπικές κοινωνίες. Η θεματική λειτουργία ενός δικτύου διευρύνει τις δυνατότητες του ατόμου-μέλους της τοπικής κοινωνίας, αλλά και της παγκόσμιας, να προσεγγίζει και να κατανοεί την πραγματικότητα σε συγκεκριμένο χρόνο. Ιδιαιτέρως στην εποχή μας, στην οποία ο χρόνος είναι πιο περιεκτικός σε γνώσεις και δεδομένα, ένα θεματικό δίκτυο που ασχολείται, για παράδειγμα, με το περιβάλλον, απαλλάσσει τον πολίτη από ένα μεγάλο φορτίο, όταν τον ευαισθητοποιεί και τον ενημερώνει για τους τρόπους προστασίας της βιοποικιλότητας από το σύγχρονο άνθρωπο της πόλης. Ο ίδιος, δεν θα είχε το χρόνο, ούτε το μεθοδολογικό εργαλείο για να προσεγγίσει αυτή την προβληματική.

.

Για να γίνει αυτό κατανοητό, αρκεί να επισημανθεί ότι στην χρονική περίοδο που διανύουμε, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 140.000 άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως εξαιτίας μεταδιδόμενων νοσημάτων τα οποία οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Στο μέλλον, μάλιστα, θα υπάρξει κλιμάκωση. Κι όμως, ο άνθρωπος, στην ολότητά του, τόσο ως άτομο, όσο και ως κοινωνία, δεν αξιοποιεί τα παραγόμενα δεδομένα της γνώσης και τις επιπτώσεις τους, θετικές ή αρνητικές, στην καθημερινή του πραγματικότητα. Με την λειτουργία του συμβάλλει στην καταστροφή της βιοποικιλότητας και στην κλιματική αλλαγή.

.

Τα δίκτυα, ως ζωντανά κοινωνικά μορφώματα, με την ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση της κοινωνίας (τοπικής, εθνικής ή παγκόσμιας) για την αντιμετώπιση των αναγκών στη συγκεκριμένη κάθε φορά ροή του χρόνου, λειτουργούν και ως παράγοντες εκσυγχρονισμού. Παραλλήλως δε συμβάλλουν στη στήριξη της κοινωνικής συνοχής και στην ανάπτυξη ισορροπημένης κοινωνικής δυναμικής, διότι συνδυάζουν λειτουργικά την ταχύτητα της εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας με την αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών σε αυτήν την διαδικασία.

.

.

Κοινωνία πολιτών και κοινωνικές αξίες

.

Η ανάπτυξη διαλόγου στο πλαίσιο της λειτουργίας των θεματικών δικτύων στις τοπικές κοινωνίες και η ενεργοποίηση των κοινωνιών για την επίλυση προβλημάτων και την αντιμετώπιση αναγκών, συμβάλλουν στην μετεξέλιξη των κάθε φορά ισχυουσών κοινωνικών αξιών και την προσαρμογή τους στις ανάγκες των κοινωνιών, όπως αυτές διαμορφώνονται στο χρόνο. Πολλές φορές δε, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την παραγωγή αξιών, οι οποίες αποτυπώνουν τη δυναμική των νέων σχέσεων, οι οποίες διαμορφώνονται από τα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης και των νέων προβλημάτων που αυτή προκαλεί. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πρόβλημα της μετακίνησης πληθυσμών και η ανάγκη ανάπτυξης διαπολιτισμικής επικοινωνίας και συστηματικού διαλόγου για την αποφυγή φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας. Η ανάπτυξη αξιών, οι οποίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ανθρώπου και των κοινωνικών μορφωμάτων αναφοράς του, διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση της λογικής της κοινωνίας του θεάματος, η οποία οριοθετεί τον άνθρωπο ως καταναλωτικό ζώο και προϊόν συνάμα, ενώ τον απομακρύνει από την πραγματική ζωή και την πολιτική λειτουργία στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας, αποκλείοντας έτσι κάθε προοπτική κοινωνικών ανατροπών, με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών ζωής.

.

Παραλλήλως, η προσέγγιση και επικοινωνία μεταξύ των πολιτών στο πλαίσιο των δικτύων, συμβάλλει και στην αντιμετώπιση της αποξένωσης στις σύγχρονες μαζικές κοινωνίες, οι οποίες βασίζονται στην κατανάλωση και την ανταγωνιστική λογική.

.

Στο μέτρο δε που τα θεματικά δίκτυα κινούνται και σε πλανητικό επίπεδο, αποτελούν και απάντηση στα προβλήματα στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης της παγκόσμιας κοινωνίας, με την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση την οποία παρέχουν στα μέλη των τοπικών κοινωνιών. Και δεν είναι λίγα τα προβλήματα, ξεκινώντας από τη φτώχια και την μετακίνηση πληθυσμών και καταλήγοντας στην πείνα και την κλιματική αλλαγή, τα οποία πρέπει να διαχειριστούν οι πολίτες.

.

.

Κοινωνικά Δίκτυα

.

Βασικό πρόβλημα στην προσπάθεια μαζικοποίησης της κοινωνίας πολιτών και των δικτύων στη σύγχρονη εποχή του υψηλού βαθμού διαφοροποίησης των ανεπτυγμένων κοινωνιών και της πληθώρας κοινωνικών ρόλων του μεμονωμένου ατόμου, είναι η ανεπάρκεια χρόνου για την ενεργοποίηση του στο γίγνεσθαι της τοπικής κοινωνίας. Αυτή η κατάσταση επιτείνεται ακόμη περισσότερο σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Οι φορείς της κοινωνίας πολιτών θα πρέπει να επεξεργαστούν μια στρατηγική αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου. Ήδη αναπτύσσονται τα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία με την αξιοποίηση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, λειτουργούν ως πλατφόρμα πληροφόρησης και ταυτοχρόνως συνδέουν μη οργανωμένα άτομα μεταξύ τους. Στόχος αυτών των δικτύων είναι η καθημερινότητα της τοπικής κοινωνίας. Το θέμα είναι πώς αυτά τα μορφώματα αποκτούν χαρακτηριστικά συλλογικού υποκειμένου, ώστε να μπορούν και με θεσμικό τρόπο να εκφράσουν το δημόσιο συμφέρον και να ασκήσουν κοινωνικό έλεγχο στο πλαίσιο διαδικασιών διαβούλευσης και συμμετοχής σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η επιρροή που μπορούν να ασκήσουν, όταν τα μη οργανωμένα άτομα ενταχθούν σε οργανωμένες δομές, είναι πολλαπλάσια αυτής την οποία ασκούν ως μεμονωμένοι πολίτες.

.

.

Κοινωνία πολιτών και θεσμικό πλαίσιο

.

Όσο περισσότερο συμμετέχουν οι κοινωνίες στις συλλογικές μορφές έκφρασης, τόσο πιο αποτελεσματική και με υψηλό βαθμό επίτευξης στόχων είναι η λειτουργία τους. Ο υψηλός δείκτης όμως πρέπει να συνδυάζεται και με την ανεξαρτησία της κοινωνίας πολιτών από λογικές κομματισμού ή λειτουργίας ως προέκτασης του κράτους. Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, τόσο ο κομματισμός, όσο και ο κρατισμός, ανθούν και για το πολιτικό σύστημα ταυτίζονται σχεδόν με την πολιτική λειτουργία. Ο χώρος της κοινωνίας πολιτών θεωρείται από τα κόμματα πεδίο για διαμόρφωση συσχετισμών δύναμης και επηρεασμού του εκλογικού σώματος.

.

Αυτή η λογική διαπερνά σε σημαντικό βαθμό την λειτουργία πολλών στελεχών των Μη Κρατικών Οργανισμών (Μ.Κ.Ο.), τα οποία δραστηριοποιούνται ευθυγραμμιζόμενα με κομματικές στρατηγικές. Στην Ελλάδα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συζήτηση που αναπτύσσεται για τη διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου για τον εθελοντισμό και κατ’ επέκταση, για την κοινωνία πολιτών.

.

Κυβερνητικοί οργανισμοί, όπως είναι τα υπουργεία, οι οποίοι συνεργάζονται με Μ.Κ.Ο., έχουν συγκροτήσει μια επιτροπή η οποία θα επεξεργαστεί πρόταση για την διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, θα τεθεί σε διαδικασία διαβούλευσης, ώστε να τοποθετηθεί και ο χώρος των εθελοντικών οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών. Παραλλήλως γίνονται διεργασίες και στο επίπεδο των Μ.Κ.Ο.

.

Έχει πολύ ενδιαφέρον, ότι ακόμα και στο χώρο των Μ.Κ.Ο., η πρόταση που έχει δημοσιοποιηθεί μέχρι τώρα, καταλήγει στην ανάγκη διαμόρφωσης ανεξάρτητης αρχής, η οποία θα διοικείται από Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο θα απαρτίζουν 33 μέλη. Το 50 % θα είναι εκπρόσωποι υπουργείων και τα υπόλοιπα 16 εκπρόσωποι από έξι κύκλους (όπως αποκαλούνται) μη κρατικών οργανισμών, καθώς και ο πρόεδρος. Ο τελευταίος «εκλέγεται από το Συμβούλιο για δύο έτη, μόνον κατόπιν πρότασης των Μ.Κ.Ο., ασκεί εκτελεστικά καθήκοντα και είναι πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης. Δεν μπορεί να εκλεγεί περισσότερες από δύο φορές. Συμμετέχει στο Συμβούλιο με δικαίωμα ψήφου και συμμετέχει κανονικά στην εκλογή του διαδόχου του. Είναι πρόσωπο εγνωσμένου κύρους στο χώρο των ΑΜΚΟ (ανεξάρτητων μη κρατικών οργανισμών) με δραστηριότητα στο χώρο των Κ.Ο. (κοινωφελών οργανώσεων) και απολαμβάνει ανεξαρτησίας κατά την άσκηση των καθηκόντων του.»

.

Από τη σύνθεση του Δ.Σ., είναι εμφανές ότι το μακρύ χέρι του κράτους και της λογικής της ελληνικής γραφειοκρατίας, οριοθετούν μια πρόταση η οποία προέρχεται από το χώρο της κοινωνίας πολιτών. Ταυτοχρόνως, αυτή η φιλοσοφία ευθυγραμμίζεται και με την πρακτική των κομμάτων.

.

Είναι πολύ σημαντικό και αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του εθελοντισμού και την λειτουργία των Μ.Κ.Ο., η άμεση προώθηση της δικτύωσης στο χώρο της κοινωνίας πολιτών, η οποία σε πλήρη ανάπτυξη με ύπαρξη ομοσπονδίας θεματικών δικτύων, θα αποτελέσει τον βασικό μοχλό αυτοδιοίκησης με θεσμική κατοχύρωση. Μόνο τότε η κοινωνία πολιτών πραγματικά εκφράζει το δημόσιο συμφέρον, ασκεί κοινωνικό έλεγχο, συμβάλλει στην ανάπτυξη δυναμικής στην κοινωνία και στην μετάβαση σε μια ουσιαστική δημοκρατία, η οποία στηρίζεται σε πολίτες και όχι σε καταναλωτές πολιτικής.